Ջերմուկի գեղատեսիլ ձորի կանաչ հեքիաթների մեջ՝ ստվերոտ ժայռապռնկին թեքված մի տարօրինակ ծառ նկատեցի: Տերևատարած ճյուղերը խոնարհվել էին հողմերից պատառոտված քարաբեկորներին, որոնց վրա, ո՜վ զարմանք, ջրի թե՞ արցունքի խոշոր կաթիլներ էին: «Թախծի ծառն է, միակը մեր ձորում,- տարակուսանքս փարատեց տեղացի ուղեկից ընկերս՝ բանաստեղծ Վարդգես Խանոյանը, հետո շարունակեց,- վաղորդյան ցողը գիշերամթին կծկված տերևների մեջ է թաքցնում, իսկ երբ արևը դուրս է գալիս, տերևներն իրենց ափերը բացում են, ցողը ներքև է թափվում, և ծառն ասես լաց է լինում: Ձորի գեղեցկություններով հմայված անցորդներից ոչ ոք ծառին չի նկատում, ու նա էլ ահա թախծում է: Բայց նրա վշտի պատճառն ուրիշ է…»: Այս «քնարական» բացատրությունից հետո Վարդգեսը պատմեց մայր բնության հյուսած մի լեգենդ. ծառի կողքին մեկ ուրիշն էլ է եղել, կայծակը դաժանորեն խփել, ճյուղակոտոր է նրան արել: Եվ ահա Աստծո ամեն օր վշտահոգ ու մենակյաց «թախծի» ծառը սգում է իր ընկերուհու կորուստը, ապա հավատով նայում սևացած կոճղարմատից ծլարձակած միակ ճյուղին և սպասում սիրո հարությանը:
Ասք չէ, ի՞նչ է… Եվ Վարդգես Խանոյանը վերջերս լույս տեսած հենց «Թախծի ծառ» անվանակիր գրքում այսպես է իմաստավորել հավերժական սիրո լեգենդը.
Թախծի իմ ծառ, / քեզ քանի՞ միլիոն տարի է պետք,/ որ քո սվսվոցը դառնա բառ, / կեղևդ դառնա մաշկագույն, / տերևներդ դառնան հարդարված մազեր,/ ոստերդ դառնան ոսկրե մատներ,/ արմատներդ ոտնաթաթեր դառնան, / հայացքդ լցվի թախծի լույսով, / և դու ելնես գնաս քո սիրո հետևից, / քեզ քանի՞ միլիոն տարի է պետք, / թախծի իմ ծառ…
Արդեն քանի՜ տարի Վարդգես Խանոյանը «լուռ» ստեղծագործում է հայրենի Վայոց ձորում՝ Ջերմուկ քաղաքում, մայրաքաղաքի աղմուկներից ու գրական մթնոլորտից հեռու, բայց շնորհաշատ գրողին շատերն են ծանոթ նրա նախորդ «Հրաշալի քաղաքացին» (մանկական), «Արևի ձայն», «Քաջերը մահ չունեն» գրքերից: Եվ ահա ծնվել է նոր ժողովածու՝ «Թախծի ծառը»: ժամանակին, երբ խմբագրում էի «Սովետական դպրոց» (այժմ՝ «Կրթություն») թերթը, առիթ էր եղել անդրադառնալ Վարդգեսի ստեղծագործական ներկայությանը մեր պոեզիայում: Անցել են տարիներ, և ահա լույս է տեսել մի գիրք, որ արդեն իսկ բանաստեղծի շնորհի նոր վկայությունն է, և նրա «կողքով» անտարբեր անցնելը պարզապես հնարավոր չէ: Մանավանդ, որ մենք՝ գրաքննադատներս (և ոչ միայն), վաղուց ի վեր մոռացել ու չենք նկատում մայրաքաղաքից դուրս ստեղծագործող մեր շնորհալի գրողներին: Եվ ահա առիթը եկել է խոստովանելու ու հաստատագրելու, որ հեռավոր Վայոց աշխարհում ապրող բանաստեղծը հրատարակել է մի գիրք, որ ինքնատիպ խոսք ու խոհով կարող է «ոտք մեկնել» վերջին տարիներին մեր գրական մթնոլորտի պատկերը և դրական լիցքերը ներկայացնող գրքերի հետ: Եվ սա վերապահումով կամ պարտադրանքով ասված շռայլ խոսք չէ, այլ առ այսօր հանիրավի ուշադրության չարժանացած գրողի ստեղծագործությանը տրված գնահատանք, գրող, որ այսպես է իմաստավորում իր ակունքները.
Ես լեռներից եմ գալիս,/ Մանկությանս ձայնն եմ՝ / լեռան աղբյուրի պես ղողանջող… / Ես լեռներից եմ գալիս՝ / նախահայրերիս ձայներն անմեռ / իմ երակներում, / առասպելվող դարերը / կոպերիս վրա…
«Թախծի ծառի» ճյուղերից «կախված» ամեն մի կանաչ տերև-երգից լույս է ճառագում, սեր, կարոտ ու հավատ է ճառագում, նաև՝ ապրելու, այս արևի տակ իր տեղը հաստատելու՝ հարատևելու հույս… Լույս՝ ի հակադիր, կյանքում ու մարդկանց հոգիներում անթեղված ցավի, սեր աշխարհում միակ երազային էակի հանդեպ, անսահման սեր հայրենի բնաշխարհի, նրա գեղեցկությունները պահպանող վայոցձորցու հանդեպ, կարոտ լավի ու բարու, քանզի «լավ բան է ցավը փարատելը», հույսն ու հավատը, և միշտ պետք է հիշել, որ կյանքում «ոչ մի բան չկա հավերժ, ակնթարթ է հարատևը»: Ու եթե «Թախծի ծառ»-ում ցավի, վշտի, հենց թախծի մրմունջներ էլ են հնչում, ապա միայն աշխարհում լավի ու բարու, սիրո ու հավատի պակասից: ժողովածուի խոհափիլիսոփայական տարերքի զարկերակները հենց այս խորհրդանշաններով են բաբախում: Վկա նաև բաժինների խորագրերը՝ «Սիրո ճյուղեր», «Հայրենի արմատներ», «Ծաղիկ ու պտուղ», «Թախծի ծառին իջած թռչուններ»… Ու այս ամենի հետ ու այս ամենի մեջ, ներհուն պոեմի արժեք ունեցող «Մուրոյի մասին ցավալի մի հուշ» խոհերգը, որն ընթերցեցի անսահման հուզմունքով£ Դա հուզիչ քնարական պատում է, ընդամենը 60 տող, բայց խորքում մարդկային խոր ողբերգության նրբագծային ինչպիսի՜ դրսևորում: Պատում Մուրո անունով այս աշխարհում միայնակ ու խենթ մի մարդու մասին, որ ոչինչ չունի և, այնուամենայնիվ, «մի երկու գրկաչափ թևերը պարզում, ինքն իրեն ասում է՝ էսքանն իմն է…»: Ու երբ բոլորի կողմից մոռացված Մուրոն մեռնում է, մարդիկ նոր են հիշում նրան ու գերեզմանի շիրմատախտակին գրում. «Էսքանն իմն է…»: Եվ իր պարզությամբ ու խորքով ցնցող վերջաբանը.
Մուրոն գիժ չէր, / Մուրոն լավ գիտեր/ որ աշխարհում ինչ էլ լինի, / էդքան հող, մեկ է, կհասնի իրեն:
Իմ նպատակը համեստ էր. ձեր ուշադրությունը, թանկագին ընթերցողներ, հրավիրել հեռավոր Ջերմուկում ապրող և ստեղծագործող բանաստեղծի աշխարհին և համոզված եմ, որ այդ աշխարհին ծանոթանալիս գրախոսականի հավակնություն չունեցող գնահատանքի այս խոսքը նույն զգացումներով շատերդ կկիսեք, և «Թախծի ծառը» լուսավոր, բարի հետքեր կթողնի ձեր հոգում:
ԱՍՔ «ԹԱԽԾԻ ԾԱՌԻ» ՄԱՍԻՆ / Լյուդվիգ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
