Արևը գաթայի նման էր. կարմիր-կարմիր և, իհարկե, կլոր, ուրիշ էլ ոնց կարող էր լինել: Կարմիր էր, բայց տաքությունը իսկի փռից նոր հանած գաթայի տաքությունն էլ չուներ: Պաղ էր ու ցուրտ, բայց ինքն այնքան էլ չէր մրսում, առավոտյան խմած մի քանի բաժակ հանդատանձի արաղը գարնանային կայտառություն էր հաղորդել մարմնին:
…Ճրթ, ճրթ. ծառերի ճյուղերն են: Ղրթ, ղրթ. ոտնամանի տակ սեղմվող, տափակող ու գորշացող ձյունն է: Ճռռ, ճռռ. սա էլ՝ քամուց տարուբերվող դարպասի դուռը: Հա՛, ճիշտ այդպես էլ ճռռացին կողերը, երբ Զվարթը քրտնած, ճարպոտ փորը ավելի ու ավելի պինդ սեղմեց իր պորտին և մի քանի հուժկու հևոց արձակեց: Ինքը շուռ եկավ կողին և կռնակով հրելով Զվարթին՝ քրթմնջաց. «Օ՜ֆ, էս ցավից էլ պրծանք»:
Հնարավոր էր ոսկորները մի անգամ էլ այսպես, գուցե մի քիչ ավելի ցավագին, ճռռային, երբ Զվարթի ամուսինը վերադառնար խոպանից, և ասենք թե, ծիտը նրան խաբար տար եղածի մասին: Ծիտը չասեր, հարևանուհի Լուսերեսը կասեր ու կասեր: Ծիտն ու Լուսերեսը խաբար չտային, թող բուժքույր Սիրանն էլ վրեն խաբար տար, ինքը հո մեղավոր չի՜… Ինքը Զվարթենց տան կողանց ճամփով հանգիստ գնում էր: Ինքը ոչ մի բանի հավես չուներ, այնքան քաղցած էր, որ ոչ թե քաղցից, այլ այն մտքից, որ տանն ուտելու բան չկա, սիրտը խառնում էր ու գլուխը՝ պտտվում: Զվարթն էլ կանգնած էր ձյունից չմաքրված աստիճաններին ու մի անգամ խռպոտ հազաց ու ոչ ավելի, ոչ պակաս.
– Էնենց ես միամիտ-միամիտ անցնում, կարծես թե մտքինդ չգիտեմ:
Ինքը պիտի շփոթվեր ու շփոթվեց: Զվարթը ոչ թե մի աստիճան իջավ, այլ մի քանի աստիճան վեր բարձրացավ, դեպի տան շեմը: Ինքն արդեն կանգ էր առել: Քանի որ անսպասելիությունից բերանը կիսաբաց էր եղել, ցրտից կոկորդը պիտի սառչեր, անտեր հազն էլ պիտի բռներ, և խռխռոցով էր խոսելու.
– Ո՞նց ես, ի՞նչ ես, Զվա՛րթ ջան… Մարդուցդ ի՞նչ խաբար կա… ոնց որ դեռ գալու միտք չունի: Քանի ամիս է գնացած է:
Զվարթն արդեն ամենավերին աստիճանին էր, աջ ձեռնափը կողին, ձախն էլ դռան բռնակին, ձայնն էլ ակնհայտորեն զվարթացած, ոնց որ գարնանային ջրվեժի շառաչ.
– Գնացած չի, է՜, ջհաննամված ա: Արի, արի տես՝ ինչ ա գրում, առանց ակնոցի կարդալիս կլինես:
Ինքը խոնարհեց գլուխը, քանի որ բերանն էլ շարունակ կիսաբաց էր, ձայնի խռպոտվածությունը չէր անցնում, ոնց որ կտուցի մեջ ընկույզ պահած ագռավ.
– Ո՛չ ակնոցով, ո՛չ էլ առանց ակնոցի… ա՛յ աղջի, պետք է հիշես, առաջին դասարանում, առաջին օրը դասից փախա ու սարերը գնացի:
– Սարերում ի՞նչ էիր անում,- լրջորեն հետաքրքրվեց Զվարթը:
– Ի՞նչ պիտի անեի, գառներ էի արածեցնում, ու հիմա ինձ համար տառերը թե գառան կտիտը, նույնն են:
Զվարթը ծիծաղեց, տմբլ փորը, խմորի գնդերի նման տափակ կրծքերը վերուվար անելով կրկչում էր անզուսպ.
– Հա՛, հիշեցի, միայն ձմռանն էիր տուն գալիս՝ մորթե, ծայրը պոպոզ փափախն էլ գլխիդ:
– Փափախը… բա հո գլուխս չէի մրսեցնելու:
Զվարթը ձեռքերն իրար շփեց.
– Մրսել ասացիր, ես էլ մրսեցի… Ա՛յ տղա, ախր շապկանց եմ: Արի, արի, քարը գլխիդ, թե տառերը չգիտես, արի, ես կկարդամ, դու կլսես:
Ինքն արդեն աջ ոտնամանով պոկել էր ձախին կպած ձնակոշտը և գլուխը վեր բարձրացրած՝ Զվարթի ցրտից կապտած սրունքներին էր նայում, ձայնի խռխռոցն էլ մեղմացել էր, բայց խեղդող հազը նորից բռնեց, իսկ Զվարթը որս ճանկելուն պատրաստվող բազեի նման թափահարում էր թևերն ու կանչում. «Արի՜, եկ տեսնենք ինչ ենք անո՜ւմ, ոնց ենք անո՜ւմ»:
Անտանելի ցուրտ էր, ու չորսբոլորն էլ ոչ ոք չկար, չնայած Զվարթի անկաշկանդ ձայնը գյուղի մյուս ծայրում էլ կարող էր լսվել: Է՜, ինչի ետևից է ընկել…
Հիպնոսվածի նման շարժվեց տեղից, ոտքերն իրար զարկելով մաքրեց ձյունից, բարձրացավ աստիճաններով ու միանգամից ներս ընկավ: Չէ՛, միանգամից Զվարթի գիրկն ընկավ… չընկավ. ընկղմվեց, խորտակվեց: Վառարանն էլ տա՜ք, տա՜ք, քրտինքը միանգամից վրա տվեց: Իսկ մնացածը ո՛չ հիշելու է, ո՛չ էլ պատմելու: Կողերի ցավալու մասին էլ արդեն գիտենք: Հա՜, նամակը… Զվարթը դրա մասին վերջում հիշեց, երբ «Օ՜ֆ, էս էլ պրծանք»-ն ասել, մի մեծ աման թանապուր էր խմել և մազերն էր կոկում՝ պռունկը կոտրած, անշրջանակ հայելուն նայելով: Եթե սանրի՝ առանց այն էլ նոսր ատամներից մեկն էլ չկոտրվեր, ու Զվարթը «անտեր փոցխը» չնետեր սեղանին, երևի թե չտեսներ աղամանի տակ դրված նամակը:
Տեսավ ու ճանկեց. «Հա՛, սա էլ մոռացա: Նստի, շունչդ կտրվեց: Բայց, լավն ես, կարգին էլ վերուվար ես անում: Հա՛մ հանգստացի, հա՛մ էլ լսի, թե ինչ ա գրում»:
Ինքը Զվարթից ստացած վայելքից բավականին ոգևորվել ու դարձել էր անկաշկանդ.
– Հլա մի կարդա, կարդա, տեսնեմ ինչ ա գրում էդ Սիբիրի արջը:
Նամակն արդեն Զվարթի անթաքույց բացված, թմփլիկ ծնկներին էր.
– Գրում ա, էլի, սկզբում ահագին զահլա ա տանում, բայց դու վերջը լսի… «Զառա ջան… (հողերս գլխիդ, ռսի վարիանտով ա գրում…) իմացած լինես, էնքան փող չեմ աշխատում, որ կարողանամ սամալյոտի տոմս առնեմ ու տուն գամ: Էնպես որ, ես էստեղ՝ մի կերպ, դու էլ տես, թե ինչ ես անում: Ցելույու»: (Բայց էս բառը չեմ հասկանում):
Ինքը բանակում լավից-վատից ռուսերեն էր սովորել, ուստի՝ նույնիսկ անթաքույց գոռոզանալով հուշեց. «Ասում ա՝ պաչիկ, էլի, թուշդ, կամ դուք կիմանաք…»:
Զվարթն ակամա հոգոց հանեց, թմփոցով նստեց մահճակալին.
– «…դու էլ տես, թե ինչ ես անում»… Հայվա՛ն, դե որ էդպես ես գրում, ես էլ անում եմ, էլի… անելը հո պոզերով չի լինում:
Ինքը մի կում խմեց թանապուրից և նստեց մահճակալի մյուս ծայրին: Կողոսկրերի հաճելի ցավը դեռ չէր մեղմանում, մարմնի քրտինքն էլ չէր ցամաքել, ուստի՝ խոսեց Զվարթի հանգույն. «Հապա ինչպես, անում ենք, էլի: Մի տես. ինչեր է գրում ախմախ շան որդին»:
Այս խոսքերի վրա հազը նորից բռնեց, Զվարթի էլ… հեկեկոցը: Հեկեկա՜ց, լացե՜ց, լացեց, հեկեկաց, ապա, ինչպես «պուլտով» անջատես՝ չը՜խկ, դադարեց, ոտքի կանգնեց, ձախ ձեռքը պի՜նդ դրեց գոտկատեղին, աջն էլ թափահարեց, ճոճեց ու՝ առ քե՜զ, նամակը շպրտեց պճպճացող վառարանի մեջ: Ափերը շփեց իրար ու շլը՜մփ՝ զարկեց մահճակալի մոտ քարացած, ինչպես ինքն էր ասում. «Կես դրույքանոց, անճարի բանջար» սիրեկանի թշերին… պիտի գլորվեր ու տաք, կարմրած վառարանին ընկներ, եթե Զվարթի ձեռքի ճարպիկ ու կտրուկ շարժումով նրա փորին չհայտնվեր: Դե, մնացածի մասին էլ ինչ պետք է ասել, գիտեք, էլի…
…Լուսադեմին էր թե լուսաբացին, երբ դուրս եկավ Զվարթենց տնից: Ցուրտն ավելի էր սաստկացել. ճրթ… ճռթ… Գլուխն էլ էր ճրթում, ճռռում ու մտածում–մտածում ու ոչ մի կերպ չէր գտնում, թե ինչ է ասելու կնոջը ամբողջ գիշեր ջհաննամված լինելու համար…
Դե, հասկանալի է, որ ցերեկն էլ հանգիստ չէր ունենալու. Զվարթի ճմրթած ու հունցած կողերը պիտի ցավեին: Մեր հասկանալը ոչինչ, իսկ եթե «ջանավարը» մի կերպ, մի տեղից ճանապարհի փող ճարի, գա հասնի գյուղ, ու բուժքույր Սիրանը կամ էլ, ասենք, մի ծտից խաբար իմանա ու ամեն ինչ հասկանա… Կհասկանա ու կիմանա… Ծիտը կասի, ծիտը չասի՝ հարևան Լուսերեսը կասի, Լուսերեսը չասի՝ բուժքույր Սիրանը կասի, Սիրանը չասի…
…Ձյան ճրթճրթոցով, ծտերի սվսվոցով իր ու Զվարթի տնքտնքոցով անցնում էին պաղ ու միապաղաղ օրերը:
Չնայած էս սիլիբիլին սկսելուց արդեն բավականին ժամանակ էր անցել, բայց ամեն ինչ նույնն է, կարծես թե երազում. նույն ճրթճրթոցը, նույն ճռճռոցն ու տնքտնքոցը: Հա էլի, ոնց որ երազ… ահա, Զվարթը էլի կանգնած է ճիշտ նույն տեղում, իր բերանն էլի կիսաբաց է, ձայնն էլ խզված ու խռպոտ. «Զվա՜րթ, ոնց ես, ինչ ես»: ա «Դե՜, ոնց պետք է լինեմ»: «Նամակ չկա, ոնց որ»: «Կա, ոնց չկա»: «Կանչի, գամ տեսնեմ, ինչ է գրել էդ ախմախը»:
Զվարթը դուրս թքեց դդմակորիզի կճեպները և շուրթերը լիզելով ներս մտավ: Է՜, կանչելն էլ ինչպես է լինում, հո անցյալ անգամվա նման թևից բռնելով քարշ չի տալու:
– Մեկ է, ծիտն ասելու է, ծիտը չասի՜… խոպանչի ջանավարից ծեծ ու քոթակ ուտելը, քիթ ու մռութ ջարդվելը կա՜ ու կա, գոնե մինչև դրան հասնելը իմ հավեսով անելիքս անեմ… Կարող է պատահի նույնիսկ կացինն առնի ու սպանի,- այսպես փնթփնթալով ներս էր մտել: Հազիվ էր պիջակը նետել աթոռին, երբ արդեն Զվարթի վրան թե տակն ընկավ ու էլի՝ ճըռռ… հա ճըռռ… կա՛մ ժանգոտած, հին մահճակալն էր, կա՛մ իր կողերը…
* * *
…Չէ՜, որքան էլ ճռռոց, թխկոց, Զվարթի ամեհի մռնչոցներն էլ գումարած, այնուամենայնիվ, փոստատարի ճվճվան ձայնը չէին կարող չլսել, բայց, չէ՛, խոպանից հաջորդ նամակը, իսկապես, բավականին ուշ եկավ: Ձմեռն անցավ, գարունը եկավ ու հետն էլ՝ նամակը: Քանի որ արդեն երեկո էր, բայց խնայելու համար լամպը չէին վառել, Զվարթը, նամակը երկու ձեռքով պահած, մոտեցավ լուսամուտին. «Զվա՛րթ աղջիկ, փող չկա, որ գամ, բայց որ ճարեցի ու եկա՝ ամեն ինչ լավ ա լինելու: Համբերի, մինչև քեզ հասնեմ»:
Խորը, մինչև պորտատեղ հասնող հոգոց հանեց.
– Կհասնե՜ս… մինչև ցամաք առվով ջուր գա, գորտի աչքն էլ դուրս կգա: Բայց ես հո անխելք ու ախմախ գորտ չեմ, որ աչքերս չռած սպասեմ, թե ցամաք առվով երբ է ջուր գալու… Հը՛, ի՞նչ կասես, ջրվար ախպեր:
Ասաց ու փռվեց անկողնուն, իրեն էլ ճանկեց բազեի նման ու շրը՜մփ, զարկեց դոշին: Դե, մնացածն էլ, ինչպես միշտ… Փառք Աստծո, դեռ կողերը դիմանում էին:
Ուշքի էր գալիս միայն այն ժամանակ, երբ Զվարթն իրեն պարզապես մի կողմ էր շպրտում իր տակից կամ վրայից և ինքնագոհ հորանջում. «Օ՜ֆ, էս ցավից էլ պրծանք»:
Ամեն, ամեն ինչ նույնն էր, ոնց որ թե անգիր արած, ինչպես ամենաքիչը մի ամիս իրենց ակումբում ցուցադրվող նույն ֆիլմը: Ինչպես կինոյում, այստեղ էլ շատ հոգնատանջ լինելուց հետո մեկ-մեկ աչքը կպցնում է Զվարթի փափուկ փորին փռված:
…Ամենը, ամեն ինչ նույնն էր, բացի իր տրամադրությունից: Դժվար է ասել, թե ինչու, ինչպես և երբ ներսում մի բան փլվեց, միանգամից կոտրն ընկավ: Դեռևս Զվարթի նետած թե շպրտած տեղում էր, մահճակալի ներքևի ծայրին ու հենց այդտեղից էլ նայեց նրա ինքնագոհ, հանդարտ ու համաչափ վերուվարող փորին: Բան էր ուզում ասել, հուզվում էր, էլի ծնոտը կախվեց, ու խոսքն էլ ոնց որ դատարկ տակառի մեջ պպզած կատվի մլավոց.
– Զվա՛րթ, ռուբլու կուրսն ինչքա՞ն կլինի:
Զվարթի չպատասխանելու պատճառն այն չէր, որ չլսեց, պարզապես ականջներին չէր հավատում, պարզապես հարյուր մարդ էլ հաստատեին, չէր հավատա, որ իրեն այդպիսի հարց կարող են տալ, ուստի, հավանաբար կարծելով, թե երազի մեջ է, կիսաբաց կոպերն ավելի ամուր փակեց: Իսկ ինքն էլ, ընդհակառակը, կարծեց, թե չի լսել ասվածը, ուստի՝ չպպացրեց թեք ընկած Զվարթի քամակին. «Ասում եմ, կուրսը, ռուբլու կուրսը…»:
Զվարթը, հասկանալով, որ երազում չի, բայց իրականությունն էլ իր խելքի բանը չի, գոռաց.
– Մի՛ խանգարի, քնում եմ:
– Ռադիոն ասում ա, թե գլորվում ա:
– Հա՛, գլորվելիս կլինի ու էն էլ շա՜տ թափով… Էնքան թափով, որ իմ ոչուփուչ մարդը չի կարողանում վզից բռնի, գրպանը կոխի ու տուն գալու փող ունենա: Լավ ա, թող մի լա՜վ գլորվի, մենք էլ էստեղ սիրտներս ինչքան ուզի՝ կգլորվենք:
Ծղրտոցաշաղախ քրքջոցը ամեհի էր… ինքը նույնիսկ վեր ցատկեց տեղից: Այս լսելուց ազդվեց, կծկվեց, մի պահ իրեն պատկերացրեց Զվարթի խոպան գնացած ու ետ դառնալ չկարողացող մարդու տեղը… Կոկորդը սեղմվեց, չորացավ, ու ինքն էլ չհասկացավ, թե ինչպես բերանից թռցրեց.
– Դուք էդ ինչի՞ երեխա չեք ունենում… դե արդեն քանի տարի…
Զվարթը շուն տեսած կատվի նման վեր թռավ անկողնու մեջ, ցցեց մեջքը.
– Ամբողջ կյանքը խոպաններում ա, էդ երբ կարգին բան արավ, որ բան չեղավ:
Ինքը չէր կարող չհամաձայնել ճշմարիտից էլ ճշմարիտ փաստարկի հետ, բայց չհասկացավ, թե հետո Զվարթն ինչու կատաղեց.
– Ա՛յ մահի տարած, բայց երեխան ի՞նչ կապ ունի էդ քո ասած ռուբլու գլորվելու հետ:
– Դե՜, հենց էնպես ասացի, էլի:
– Ա՛յ օղորմի հորդ, իր արածն էլ ա հենց էնպես, դրա համար էլ երեխա չի լինում:
Ինքն այլևս ասելիք ու անելիք չուներ, իջավ մահճակալից, անշտապ հագավ շալվարն ու ոտնամանները և առաջացավ դեպի դուռը: Զվարթի ձայնն ու ձեռքը միաժամանակ զարկվեցին թիկունքին: Ետ նայելիս թվաց, թե վիզը ճռռաց սայլի չյուղված անիվների նման: Առաջ գնալ փորձելն անիմաստ էր, նույնն էր, թե դուրս պրծնել դինոզավրի ճանկից… Զվարթի ձեռքը հուժկու էր, ձայնը՝ աննահանջ. «Արի՜, տեսնենք ինչ ենք անում»: Փորձեց խուսափել. «Բեզարած եմ…»:
Զվարթը վրա թռավ փոքրիկ ծտի վրա հարձակվող ուրուի նման.
– Արի, արի՜, ինչ որ պետք է, ինչպես պետք է, ես կանեմ:
Դե՜, իսկ մնացածը…
– Ա՛յ, հիմա կարող ես գնալ: Հաստատ նեղացած չես լինի…
Ինքը, որքան էլ լրիվ ուժասպառված էր արդեն, այս փրկիչ բառերից հետո կատվի թաթի տակից փախած մկան նման մի ցատկով հայտնվեց դռան մյուս կողմում, իսկ փնթփնթոց-մենախոսությունը միայն դարպասից դուրս գալուց հետո սկսեց.
– Ի՞նչ նեղանալ: Չէ՜ մի… Տունուտեղն ունեմ, կնիկ ունեմ, աշխատանք, պահակություն անում եմ, աշխատավարձ ստանում եմ… Իսկ մեկ ուրիշը, մի ուրիշ ինձ նման մարդ գործ չունի, մի քանի կոպեկ աշխատելու համար չոլերն է ընկել ու հիմա էլ փող չունի ետ գա… Չոլերն է ընկել ու խաբար էլ չի, որ կինն էստեղ ուրիշի տակն է ընկել : Չէ՜, իմ արածը շան տղայություն է, գողություն է… Աստված չի ների, Աստված ասում է՝ մի գողանա. ո՛չ ուրիշի խոտը, ո՛չ ուրիշի հավը, ո՛չ էլ ուրիշի կնկան… Չի ների, բայց ես ինչ եմ արել, որ չների, ինձ համար ճանապարհով միամիտ գնում էի. ղըրթ, ղըրթ… ճըրթ, ճըրթ… Աստված է վկա, որ Զվարթն ինքը կանչեց, որ ասաց… դե՜, ես էլ…
…Աստված «մի՛ ստիր» էլ է ասում, բայց դե, ճար չուներ, կնոջն էլի ասաց, որ տղերքով արաղի վրա բլոտ էին խաղում: Ասաց ու այդ և հաջորդ մի քանի օրերին տնից դուրս չեկավ: Այն չէ, որ կողերի ցավը չէր մեղմանում, այն չէ, որ չգիտեր, թե Զվարթը իր «չներկայանալու» համար ինչքան կատաղած կլինի: Չէ՜, չէ՜, մտքերի ետևից էր ընկել, մտածում, մտածում էր, ու ինքն էլ չգիտեր, թե ինչու «դուխից ընկել էր»: Այնուամենայնիվ, «ծտի հետ» Զվարթին լուր ուղարկեց, որ մի քիչ տկար է: Գիտեր, որ նա դժգոհ փնթփնթալու է. «Արածդ ինչ է, որ հիմի էլ հիվանդացար»:
…Բայց ցավը մնում է ցավ, կողերը ոչինչ, հոգին էր ցավում ու կծկծում: Չէ՛, ո՛չ Զվարթի ահը, ո՛չ էլ նրան իսկապես կարոտած լինելը երկար ժամանակ իրեն չկարողացան հանել տնից: Մտածո՜ւմ, մտածո՜ւմ ու մտածում էր…
* * *
…Եկա՜վ: Ինչո՞ւ չէր գալու, հո դևերը յոթ շղթայով չէի՞ն կապել, հո յոթը սարից այն կողմ, քարանձավում փակված չէ՞ր: Իր ժամանակն էր, պիտի գար ու եկավ: Ճամփաներում այլևս ճռթ-ճռթ, ղրթ-ղրթ չէր, այլ՝ շլմփթլմփոց… ոտքերի տակ ալար-գալար եկող ցեխի ու ցեխաջրի ձայնը:
Մարդ կգժվի էդ շլմփթլմփից, եթե ծառերի ճյուղերին ցատկոտող, վետվետող ծտերի ճռվողյունը չլինի:
Հա՜, գարունը եկավ: Ռուսաստանի հեռուներում մոլորվածը, տունդարձի համար գրպանում մի կոպեկ չունեցողն էլ… եկավ: Երևում էր, որ քիչ առաջ է տուն հասել:
…Ինքն, ինչպես միշտ, անշտապ ու անխռով անցնում էր իր ճամփով: Ինքն ի՞նչ, գլուխն ինքնիրեն, հին սովորությամբ էր թեքվում: Թեքվեց ու տեսավ փայտե աստիճանների գլխին թառած Զվարթին: Նա էլ կանգնած էր կողքին: Ճերմակել էր ահագին, հայացքն էլ մի տեսակ շշկլված-շփոթված: Մի ձեռքով փաթաթվել էր Զվարթի մեջքին, մյուսն էլ վեր պարզեց ուրախ ու զվարթ.
– Պրիվետ, ապո՜, բարով… եկել եմ… լավ եմ, հնգե՛ր ջան…
Ինքն էլ լավ էր ու՝ լավ, մանավանդ, որ նրա սրտանց բարևին, նույնպես սրտանց ու ջերմ չպատասխանելու ոչ մի պատճառ չուներ… Իսկ նա, որ վերջապես եկել, տուն էր հասել Ռուսաստանի հեռուներից, անչափ երջանիկ էր: «Պրիվետի» համար վեր պարզած ձեռքը իջեցրեց օդից և ամուր–ամուր փաթաթվեց Զվարթին.
– Կնի՛կ, ապրես, թե որ փող չուղարկեիր, չոլերում էի մնալու:
Զվարթի աչքերը ճակատը թռան.
– Ի՞նչ փող, գժվեցի՞ր, ա՛յ մարդ…
– Էն, էլի, որ ուղարկել էիր ճանապարհի համար… դեռ մի բան էլ ավելի:
Ավելի ամուր գրկեց կնոջ մեջքն ու քաշեց շեմից ներս. «Արի մի տեսնենք, ինչ ենք անում»:
Զվարթն էլի ինչ-որ բան էր ուզում ասել, բայց կակազեց-կակազեց, մի հայացք ձգեց ձյուներից ազատված, բացված ճանապարհով հեռացողի թիկունքին, ամեն ինչ գլխի ընկածի քմծիծաղ տվեց և զարմանքից աչքերը ճպճպացնելով՝ հետևեց ամուսնուն:
Ինքը դա չտեսավ, ինքը միայն լսեց դռան փակվելու ձայնը, հիշեց, որ շատ է մաշված, խարխլված, միշտ դժվար էր փակվում և հանգիստ ու զվարթ շարունակեց իր ճամփան: Ինքը շատ էր սիրում ձմեռը, որովհետև ձմեռվանից հետո գարուն է գալիս… ինքն իսկապես ուրախ էր և ուզում էր կանգնել ճամփամեջ և գոռալ ի լուր բոլորի, որ շա՜տ ու շատ ուրախ է, շատ է սիրում, երբ գալիս է գարունը, երբ չված բոլոր հավքերը իրենց բույնն են վերադառնում…
