ՍԻՐՈՒՇԸ
Ամեն մի սիրեկանից հետո Սիրուշը հիմնովին մաքրում էր տունը. սրբում էր պատուհանները, արևին տալիս զգեստապահարանի շորերը, որոնց վրայից նախկին տղամարդու հավանած բույրերը դեռ անցած չէին լինում։
Իսկ երբ ձմեռ էր լինում, հարևանների աչքից հեռու՝ պատշգամբի խորքում դրանք սառն օդին էր տալիս ու արագ-արագ ներս տանում։
Բայց ամենից շատ չէր սիրում անկողնու սպիտակեղեն փոխելը. դրանց վրա այնքան շշունջներ ու խոստովանություններ կային՝ հարբած ու գռեհիկ, միամիտ ու ստահոտ, որոնք ամեն գիշեր ճմրթվում, կուլուլվում ու հարթվում էին, իսկ լուսադեմին կախվում ննջարանի առաստաղից՝ իբրև ճոճվող տխրություն…
Հետո Սիրուշը ժամերով պռտում էր հայելիները, որոնք իրենց հիշողության փայլփլուն ծալքերի մեջ դեռ պահում էին նախկին տղամարդու մտահոգ հայացքն ու աղավաղված ժպիտը…
Սիրուշն իր տղամարդկանց թիվը չգիտեր… Երբեք չէր հաշվել… Երբ այդ միտքը հանկարծ սկսում էր նրան հետապնդել, մի քանի տարով ետ էր գնում՝ սկսելով առաջինի հետ անմեղ հանդիպումից, հետո անցնում երկրորդին ու քիչ անց լրիվ անհեթեթ համարելով այդ թվաբանությունը, ընդհատում էր ու ցածրաձայն փնթփնթում.
– Բոլորդ էլ գնացեք գրողի ծոցը, ոչ մեկդ էլ ինձ արժանի չէիք…
Սովորաբար տղամարդիկ նրանից բաժանվում էին վաղ առավոտյան, երբ դեռ շենքի ելումուտը սկսված չէր լինում։ Դա Սիրուշի ամենախիստ պահանջներից մեկն էր… Որոշների մոտ այդ պահանջին հետևելը երբեմն չէր ստացվում, ու հարևանները շքամուտքում հերթով սկսում էին ոտքից գլուխ չափել շենքի գիշերային նորաբնակներին, որոնք խորամանկորեն վերելակից մի քանի անգամ դուրսուներս էին անում տարբեր հարկերում՝ շփոթեցնելու բնիկներին՝ իբր թե Սիրուշի հարկից չեն իջնում:
Բայց դե, Սիրուշի բախտն իր հետ էր…
Նույնիսկ չեղած բաներն էին գալիս, կպչում նրա վառված փեշին ու պոկ չէին գալիս, ուր մնաց՝ եղածը…
Բայց նա չէր ընկճվում.
– Հաչում են՝ թող հաչեն, ինքը ո՛չ առաջինն է, ո՛չ՝ վերջինը…
Ծանր գիշերներից հետո միշտ տնից դուրս էր գալիս իր «հաղթական» կարմիր շրթներկով, որը քիչ թե շատ մեղմում էր աչքերի փոսերն ու բերանի անկյուններից դեպի քթարմատը ձգվող խոր կնճիռները:
Հարևաններին տված նրա բարևները հաճախ օդում էին մնում, հետո կախվում էին կեղտոտ բազրիքներից, գլորվելով իջնում աստիճաններով ու անհասցե մնալով՝ արագ-արագ իրենց դուրս էին գցում շքամուտքից…
Սիրուշը շենքում ոչ մեկին մի թթու խոսք ասած չկար։ Բոլորի հետ խոսում էր ցածրաձայն ու հարգալից:
Բայց նրան չէին սիրում, հատկապես շենքի միջին տարիքի կանայք, որոնք շատ անհանգիստ էին իրենց ամուսինների համար.
– Ինչ իմանաս, տղամարդն ու շունը մեկ են,- մտածում էին…
Մի օր էլ կարող է նրանցից մեկն էդ լրբով գայթակղվի, ընկնի նրա թակարդն ու…
Բայց Սիրուշը թակարդներ չէր լարում։ Նրա գրեթե բոլոր տղամարդիկ գիշերով հացի փուռ եկածներն էին, որոնք անմիջապես Սիրուշի ալրոտ թևերից կնոջ բույրն էին առնում ու… խենթանում:
– Հացի սրբությունն ու սա,- չարախնդում էին նրա հասցեին շենքի կանայք:
Իսկ Սիրուշն ապրում էր իր գոյության մի կտոր հացի ու սիրո մի կտոր հացի արանքում` ամեն Աստծու օր որոշելով, որ անպայման նոր աշխատանք կփնտրի ու այլևս գիշերային հերթափոխերի չի գնա…
…Շքամուտքի դռան մոտ նեղսրտած կանգնած էր Գեղամը, որ ձեռնափայտը հարմարեցներ ու խանութ գնար: Սիրուշի «բարի լույսից» նրա ոտքերը հանկարծ թուլացան, ու մի տաք քամի եկավ, ծոցը խցկվեց.
– Երեկ շորերդ թարմ օդին էիր տվել… Ոնց որ խառն էիր, ասեցի՝ մի քանի րոպեով մոտդ գամ, միասին սրճենք, գոնե դու էլ մի քիչ շունչ կառնես, կհանգստանաս…
Սիրուշը չլսելու տվեց:
– Էսօր խանութից հաց չեմ առնելու, սիրտս քանի օր է՝ փռի տաք հաց է ուզում,- սրտապնդված շարունակեց Գեղամը։
Կինն արագ քայլերն ուղղեց դեպի շենքի անկյունն ու անհետացավ՝ առավոտվա թարմության բույրերը փեշին կպցրած…
…Գեղամը մի ձեռքով ձեռնափայտին էր հենվել, մյուսով տրորում էր կնոջ բարակ, մետաքսե շարֆը, որը նրա մահից հետո դեռ ոչ մի օր գրպանից չէր հանել…
…Առավոտը գլորվում էր նեղ ու երկար մայթերով՝ դեպի կեսգիշերային մի նոր Դիպված, ուր ամեն ինչից թարմ հացի ու լուսածոր թևերի բույր էր գալիս…
ԱՌԱՎՈՏ
Մի կերպ արթնանում եմ: Չեմ հասկանում՝ ե՞ս եմ մարմինս պոկում անկողնուց, թե՞ այս կարգապահություն կոչվածն է դուրս հրում ինձ: Նա, որ կողքիս էսքան տարիներ ապրել է հնաբնակ ուսուցչի պես ու ամեն անգամ, երբ փորձել է ինձ կշտամբել, ես կռահել եմ նրա մտադրությունն ու առաջ ընկնելով՝ չեմ թողել, որ այդ հաճույքը վայելի…
Նայում եմ պատուհանին: Ասես ի՞նչ օր է՝ մտածում եմ: Պառկած տեղից ուզում եմ հասկանալ՝ չի ստացվում, շատ մութ է… Նեղսրտում եմ՝ էս ինչ կյանք է. հիմա հազարավոր կանայք իրենց տաքուկ անկողիններում մուշ-մուշ քնած են կամ գրկել են իրենց ամուսիններին ու նազուտուզ են անում… Կամ էլ ձևացնում են, թե իբր չեն կարողանում շուտ արթնանալ, հիշեցնելով ամուսիններին Սոֆի Լորենի՝ գեղեցիկ մնալու ամենամեծ գաղտնիքը. այն, որ կինը պետք է քնի այնքան, քանի դեռ ուզում է քնել, չպետք է նախանձի ոչ մեկին ու էլի նման բաներ…
Ես, իհարկե, հասկանում եմ, որ դրանք իմ առավոտվա հետ կարող են կապ ունենալ միայն այնքանով, որքանով ես՝ աղքատ երկրիս հպարտ քաղաքացիս, կարող եմ կապ ունենալ եվրոպական ազատ ու բարգավաճ մի երկրի նույնչափ ազատ ու հանրահայտ կինոաստղի հետ…
Զգույշ, որ ոչ մեկին չարթնացնեմ, քայլում եմ դեպի խոհանոց: Այսքան տարիներ անց ասես հենց այդ պահին եմ հասկանում այն պարզ ճշմարտությունը, որ եթե կինն իր տղամարդուց ավելի շուտ է արթնանում, երբեք չի կարող կանացի լինել… Որ եթե կինը չի կարողանում, թեկուզ իր քմահաճության սահմաններում, մարմինը «ռեստարտի» բերել՝ հնարավորություն տալով նրան լրիվ արթնանալ ու մի փոքր էլ վայելել անկողնու ջերմությունը, ապա այդպիսի կինը, լավագույն դեպքում, կանացիության մասին չպետք է խոսի: Նա կարող է այն խաղալ, որը բոլորովին ուրիշ բան է…
Չէ՛, ինչքան էլ որ չուզենամ խոստովանել, միևնույն է՝ տարիքն իրենն անում է: Ու դա այն անհերքելի փաստն է, որի հետ հարմարվեմ, թե՝ չէ, միևնույն է, այն իմ դեմ է աշխատելու: Դե լավ, հո դատարանում չեմ, որ սկսեցի նորից փաստերի լեզվով խոսել, այն էլ՝ անհերքելի: Օր է, էլի, սկսվում է իր լավուվատով, եղած-չեղածով, համ էլ ինչ իմանամ՝ դեռ ինչեր են լինելու, որ աչքերս չբացած՝ էդ խեղճուկրակին սկսում եմ բզկտել…
Հետո հիշեցի. երբ ջահել էի, ամեն բան ճիշտ հակառակն էր: Նորին Գերազանցություն Օրն էր ինձ բզկտում. ու նրա շատ պետքն էր, որ ինձ իրազեկեր, թե որ ժամին է լույսը բացվելու, քանի ժամ է մարմինը արևին, քամուն կամ անձրևին տալու կամ որտեղ, երբ է մթնելու, մթնելուց էլ՝ իր թիկունքում ով` ինչով է զբաղվելու, ով` ում է սիրելու, ում է դավաճանելու, ում է թալանելու… Թե իր մութ կրծքի տակ քանի սրտեր են իրար կարոտելու, կամ քանիսն են իրար ատելու՝ մինչև հոգու խորքը… Իսկ ես՝ իմ քամիներով տարված, շատ էլ պետքս էր, թե օրվա քամիները հյուսիսայի՞ն էին լինելու, թե՞ հարավային, գիշերն ինչքան էր ցերեկից կարճ լինելու…
Մի խոսքով, օրը օր էր՝ իր գաղտնիքներով ու անակնկալներով, ես էլ՝ տրված նրա հորձանքին ու այնքան ժամանակ, մինչև ինձ կշպրտեր անկողին՝ բարի գիշեր մաղթելով…
Էս որտեղից՝ ուր հասա… Ասում են՝ գրողն էլ ինչ գրող, թե չկարողանա ընթերցողին սար ու ձոր գցել, ասելիքը ծամծմելով լցնել տողատակերը: Բայց դե, մյուս կողմից էլ` 21-րդ դարի ընթերցողին ինչո՞վ կզարմացնես…
Դուռը ետևիցս զգույշ փակում եմ, որ տնեցիներին չարթնացնեմ, ու դուրս գալիս տնից: Քայլում եմ դեպի կանգառ: Մի տասը րոպեի ճանապարհ է: Լավ ցուրտ է՝ տեղը տեղին: Ափսոսում եմ, որ նախապես չեմ նայել եղանակի տեսությունը: Հայացքով բախտակիցներ եմ որոնում կամ որ նույնն է՝ ծառայակիցներ, որոնք ինձ պես աքլորականչից առաջ են փողոց դուրս եկել: Մեկ-երկուսին տեսնում եմ ու հանգստացած, որ չեմ ուշանում, քայլերս դանդաղեցնում եմ: Լավ է, հասցնում եմ ծառայողական ավտոբուսին: Մի քիչ էլ մտքումս գրեի ու ջնջեի էս պատմությունը՝ հաստատ կուշանայի: Իսկ ուշանալն արդեն լուրջ խնդիր է: Ստիպված պիտի տաքսի կանչեմ ու մի «թոթոլ» նստելավարձով հասնեմ նախարարություն, որովհետև այստեղից Ավան տանող ոչ մի տրանսպորտ չկա: Իսկ մինչև նախարարություն տաքսին արժե երկու շիշ ձեթ կամ չորս կիլոգրամ շաքար կամ յոթ օրվա հաց…
Բայց դե, եթե պետք է, դա անում եմ, որ իմ 29 երկար ու ձիգ տարիների կարգապահ զինվորականի դիմագիծը չխաթարվի:
Էս տաքսիներն էլ ինչքան շատանում, ախորժակներն էնքան բացվում է, ու օրվա համարյա բոլոր ժամերը միանգամից «պիկ» են դառնում, վառելիքը՝ անտանելի թանկ, ընտանիք պահելը՝ ահավոր դժվար ու էլի նմանօրինակ լոլոներ, որոնք տաքսի-ծառայությունների բերանից դուրս են գալիս՝ թե չէ, դառնում են վարորդների անգիր արած վերջին մելամաղձոտ բանաստեղծությունը, որ փնթի առոգանությամբ սկսում են արտասանել, իհարկե հավատացած լինելով, որ հաճախորդին դրանով չեն համոզի…
Ավտոբուսում տեղավորվում եմ հակառակ դիրքով դրված նստարաններից մեկի վրա, որ միշտ ազատ է լինում, քանի որ թարս նստած գնալն ամեն մեկի բանը չէ, այն էլ՝ առավոտ կանուխ, այն էլ՝ սոված փորին… Այդպես ասես էկրանին լինեմ: Բոլորն առաջ են նայում, իսկ առջևում ես եմ: Բայց դա ինձ չի կաշկանդում: Կարևորը՝ ավտոբուսում եմ, տաք է, մտքերս հետս են, մարդիկ էլ՝ մերոնք: Եթե ստացվի՝ մինչև Ավան կարելի է նույնիսկ մի քիչ ննջել, որ երկար չքնելը գոնե ինչ-որ չափով փոխհատուցվի, ու այդ «թնջուկը» հանկարծ Հաագայի դատարան չմտնի…
Աչքերս փակ մտածում եմ՝ ասես ո՞րն է լավ գրող լինելու գաղտնիքը: Ինչ կլիներ, եթե գրողը մինչև վերջ անկեղծ լիներ իր ու թղթի հետ: Արդյոք ընթերցողը դա կզգա՞ր, կգնահատե՞ր, թե՞ կմտածեր, որ միևնույն է՝ ամեն ինչ հորինված է: Ասես որտե՞ղ է ավարտվում սովորական պատմողն ու որտեղ՝ սկսվում գրողը, կամ էլ՝ հակառակը…
Ավտոբուսը դըռդըռալով առաջ է գնում, իսկ ես հանգիստ նստած իմ տեղում, դեռևս ճանապարհից գլխումս ծնված մտքերն սկսում եմ դասավորել, ետուառաջ անել, ջնջել, նորից մտածել, հետո հավանածները կրկնել ու կրկնել, որ մինչև Ավան հանկարծ չմոռանամ` ճանապարհը երկար է: Չալարեի՝ կհանեի հեռախոսս ու այդ ամենն այնտեղ կհավաքեի: Նախկինում մի տարբերակ էլ էի օգտագործում: Գլխումս ծնված մտքերը հեռախոսով արագ-արագ ձայնագրում էի, որ ոչինչ չկորցնեմ, մինչև ժամանակ կգտնեի ու դրանք կանցկացնեի համակարգիչ: Բայց մի օր այնպիսի բան պատահեց, որ ես հասկացա՝ որոշ իրավիճակներում այն կարող է նաև շատ վտանգավոր լինել: Երբ Անգլիայում դասընթացի էի մասնակցում, առավոտյան դասի գնալիս իրենց փակ զինվորական տարածքով մի կեսժամանոց ճանապարհ էի կտրում-անցնում մինչև լեզվի կենտրոն հասնելը: Ու քանի որ էս անտեր կարգապահությունս դարձյալ ինձ հանգիստ չէր տալիս, ու ես ոչ մի գնով ուշանալ չէի ուզում, միշտ շուտ էի դուրս գալիս համարիցս ու հաճախ մեն-մենակ էի քայլում մինչև դպրոց: Բայց դե, երևի ենթադրում եք, թե ստեղծագործող մարդը ոնց կարող է մենակ լինել, ինչ էլ լինի՝ նրա թափառող մտքերը հաստատ նրա հետ կլինեն…
Ու այդպես, առավոտյան 8-ը դեռ չկար: Շրիվենհամում Անգլիայի լուսապայծառ առավոտներից մեկն էր, հրաշք մի բան, ու ես անշտապ քայլում էի դեպի լեզվի կենտրոն՝ իմ դպրոցը: Արևը մեծ, դեղին ափսեի պես ասես հրելով բերել, հենել էին ուղղաթիռների վայրէջքի համար նախատեսված կանաչապատ հրապարակի եզրին, ճիշտ այնպես, որ ասես ուր որ էր՝ կպոկվեր այնտեղից ու կգլորվեր ուղիղ իմ գիրկը: Դե, ես էլ՝ ներսումս հազար գույնի կարոտ՝ տուն, ընտանիք, երեխաներ, Հայաստան, ոնց կարող էի այդ տեսարանից չներշնչվել… Տողերն սկսեցին շարվեշարան գալ ու պտտվել գլխավերևումս…
Հանեցի հեռախոսս, միացրեցի դիկտոֆոնն ու մոտեցնելով բերանիս՝ շատ ցածրաձայն սկսեցի քայլելով ինձ ձայնագրել՝ ներշնչանքիս հոգի ու մարմին տալով: Մի քանի քայլ էի արել, երբ տեսա, թե ինչպես է արագ-արագ ինձ ընդառաջ գալիս շատ բարետես ռազմական ոստիկանն ու անգլերենով հարցնում է.
– Բարի լույս, տիկի՛ն, կներեք, այս ի՞նչ եք ձայնագրում հեռախոսով:
Ես հանկարծակիի գալուց մի պահ շփոթվում եմ, հետո սառնասրտորեն սկսում արդարանալ, որ զինվորական լինելուց բացի, նաև գրող եմ ու հիմա գլխումս ծնված մտքերն եմ ընդամենը ձայնագրում, որ չկորցնեմ… Նա սառը հայացքով ինձ չափում է ոտքից գլուխ, մի պահ լռում է, հետո շատ խիստ նախազգուշացնում, որ այդպիսի բան այլևս երբեք չկրկնվի:
Մտքերս տեղում ձայնագրելու այդ «վտանգավոր» սովորությունը ոչ դրանով սկսվել էր, ոչ էլ դրանով ավարտվեց: Մի գիշեր էլ, երբ ամուսինս քնած էր արդեն, էդ անտեր մտքերն այնպես սկսեցին հետապնդել, որ հեռախոսս վերցրեցի ու սկսեցի ինձ ցածրաձայն ձայնագրել: Ու մեկ էլ… Նա վախեցած արթնանում է ու աչքերը վրաս չռելով հարցնում, թե այդ ում հետ եմ խոսում կեսգիշերին…
Հետո շատ շուտով այդ ամենը դարձավ սովորական մի բան, ու ինձ ոչ ոք ոչինչ չէր նախազգուշացնում, քանի որ ես ինձ ձայնագրում էի ոչ թե օտար պետության ռազմական ակադեմիայի փակ տարածքում, այլ ընդամենը սեփական տան «սիրո տարածքում»…
Իսկ ավտոբուսում հեռախոսով ձայնագրվելը ոչ միայն անհեթեթ կարող է թվալ իմ ծառայակից ընկերներին, այլև մի քանի օր հետո նախարարությունում հաստատ կխոսեն, որ երկար ծառայելուց վերջնականապես «խելքս թռցրել եմ», իսկ դրան կհաջորդի ինձ աշխատանքից ազատելն ու վաստակաշատ գրական հանգստի ուղարկելը՝ փառքով ու պատվով…
Արդեն Ավանում եմ, նախարարության անցագրային կետի դիմաց: Իջնում եմ ավտոբուսից՝ գլխումս այդ օրվա խնդիրների լուրջ ու ծանրակշիռ փաթեթը, ու ոչ ոք չի կարող նկատել անգամ, թե ոնց եմ ինձ հետ հսկիչ-անցագրային կետով անցկացնում ճանապարհին մտքումս ծնված բոլոր կիսատ բանաստեղծություններն ու պատմվածքները, որոնք մի օր հաստատ կավարտեմ՝ առանց փնթփնթալու ու դժգոհելու այս խելահեղ կյանքից… Ու այդ օրը, հաստատ գիտեմ, ես անչափ կարոտած կլինեմ այն բոլոր օրերին ու առավոտներին, երբ երազում էի մի հինգ րոպե էլ թեկուզ ավել քնել…