Առաջինը անհեթեթության զգացողությունն էր: Ամայության մեջ դուռը ծիծաղելի էր: Ամայության մեջ անիմաստ դրված: Առանց ցանկապատի, սահմանափակման, առանց սեփական սահմանները նշելու: Դռնից այն կողմ անսահման թվացող ամայությունը խախտում էին փարթամ կանաչի մեջ հանգիստ արածող կենդանիները: Ակամայից մտածեցի ցանկապատի և սահմանի մասին: Մտածեցի, թե արդյոք որտե՞ղ կլիներ ցանկապատը, եթե լիներ: Առանց ցանկապատի այդ դուռը նաև անսահմանության զգացողություն էր առաջացնում:
Անցորդներն ուշադրություն չդարձնելով ոչ իմ շփոթվածությանը, ոչ էլ դռան տարօրինակ գոյությանը՝ անտարբեր անցնում էին: Ուզում էի հարցնել, թե արդյոք նրանք չե՞ն տեսնում այդ դուռը և անսահման ամայությունը, որտեղ արածող անասուններից բացի ոչինչ չէր երևում: Ուզում էի հարցնել, բայց անհարմար զգացի: Եթե նրանք չէին տեսնում այն, ինչ ես էի տեսնում, ինձ չէին հասկանա: Պարզապես ապուշի տեղ կդնեին:
Երկար ժամանակ կանգնած էի: Ուշադրությամբ նայում էի դռանը: Հանկարծ անցորդներից մեկն առանձնացավ և առանց շտապելու դռնից ներս մտավ: Ակամա սկսեցի ծիծաղել: Չէ՞ որ ցանկացած տեղից կարող էր ներս մտնել: Ներս մտնելու վրա նույնպես ծիծաղեցի: Անիմաստ էր մտածել ներսի ու դրսի մասին՝ չիմանալով՝ այդ դուռը ներսո՞ւմ է, թե՞ դրսում… Նե՞րս էր տանում, թե՞ դուրս էր բերում… Իրակա՞ն էր այդ ամենը, թե՞ անիրական…
Առավոտյան էլի անտրամադիր արթնացա: Երբ սովորականի նման պատշգամբից ներքև նայեցի, բակի շունը, ամեն օրվա նման, պպզել, նայում էր վերև` հուսալով, թե մեկնումեկը մի բան ցած կգցի: Հիշեցի, որ երեկ երշիկ եմ գնել: Մի կտոր կտրեցի, սուլելով, որ տեսնի, ցած գցեցի: Անմիջապես հափռեց և չորսկողմը նայելով՝ սկսեց հաճույքով ծամել: Իրականն այդ շունն էր: Իրականը կինս էր, որ հարյուր տարվա հնություններ մեջտեղ հանելով՝ նորից վեճ էր սարքել, և ես զզված դուրս էի եկել տնից ու չգիտեի՝ ուր գնամ:
Այնուամենայնիվ այդ դուռն ինձ ձգում էր: Դռնից այն կողմ ընկած խաղաղ ամայությունը: Երևի հենց այդ ամայությունն է ձգում: Անդրաշխարհային ինչ-որ մի բան: Այնուամենայնիվ զարմանալի էր, որ մարդիկ անտարբեր անցնում էին: Չէ՞ որ Դուռը կար: Եվ ամեն ինչ անբնական էր, անիմաստ: Գոնե պետք է ծիծաղեին այդ անիմաստությունն ստեղծողի ջանքերի վրա: Գուցե նրանք չէի՞ն տեսնում: Այնքան երջանիկ էին կամ այնքան դժբախտ, որ չէին կարողանում տեսնել:
Իսկ ես տեսնում էի: Ամայությունը ձգում էր: Որոշեցի ներս մտնել: «Ներս» ասացի և նորից ծիծաղս եկավ… Հոգնել էի կյանքի անիմաստ արագությունից, անվերջ պաշտպանվելուց ու պաշտպանվելու նպատակով հարձակվելուց, հարյուրավոր, հազարավոր մանր ու փոքր առօրյա խնդիրներից: Ամայության խաղաղ լանդշաֆտը ձգում էր: Կարծես մի այլ, առանձին աշխարհ լիներ: Մի աշխարհ, որտեղ հոգնածներն ու նեղյալները կարող են խաղաղություն և հանգստություն գտնել: Որոշեցի ոչ թե ներս մտնել, այլ՝ պարզապես կողքից անցնել, խախտել բնական սահմանը և հայտնվել կանաչ խաղաղության մեջ: Սակայն մինչև դռանը հասնելը, որոշումս փոխեցի: Ինչ-որ մեկն ականջիս փսփսաց, որ ներս մտնելու համար պետք է դռնով անցնել: Եթե դռնից չանցնես, ի՞նչ տարբերություն` նախկին տեղում լինե՞ս, թե՞ մի քանի տասնյակ մետր այն կողմ: Ոչինչ չի փոխվի:
Դուռը բացեցի, ներս մտա: Մարդիկ էին գնում-գալիս: Դաշտային ճանապարհով մի բեռնատար էր բարձրանում դեպի սարերը: Հեռու, սարի փեշով կովերի նախիրը դանդաղ իջնում էր դեպի վրանները: Կրծքները լիքն էին կաթով: Նախրապանները, մահակները երկու ձեռքերի արանքում մեջքներին դրած, բարձրաձայն զրուցելով՝ գալիս էին ետևից: Սպիտակ, սև բծերով հսկա գամփռները, մռութները կպցրած նախրապանների կրունկներին, շարժվում էին նրանց հետ: Մոտենալով վրաններին՝ կովերն սկսեցին բառաչել: Դանդաղ մթնող երեկո էր: Խաղաղ երեկո: Հենց այդ խաղաղությունն էր ձգում: Մանկության ժամանակների կորած խաղաղությունը: Թռչունները երեկոյան աղոթք էին կարդում: Բազեները դանդաղ, անշշուկ սավառնում էին երկնքում: Երկու ագռավ այնքան ջուր էին խմել, որ հազիվ էին թռչում: Չարաճճի տղաները նրանց աղի միս էին կերցրել: Իմ անմեղ մանկության տղաները: Մի քանի մետր թռչելուց հետո ագռավներն իջնում էին: Վրանապահ շները և սարվոր երեխաները, անգործությունից ձանձրացած, հալածում էին նրանց: Գիտեին, որ հնարավոր չէ բռնել, բայց հաճույքով հալածում էին: Եվ ամեն անգամ, երբ մոտենում էին, ագռավները սարսափած կռավում էին ու թռչում: Շները, մռութները պարզած, հաչելով վազում էին նրանց թռիչքի տակ: Կարծես ծիծաղում էին: Որովհետեւ եթե ագռավները չթռչեին էլ, միևնույնն է, չէին բռնելու: Պարզապես խաղում էին: Նրանց դուր էր գալիս ագռավների սարսափը:
Բեռնատարը կանգնեց: Թափքում կանգնածները ձեռքով էին անում: Զգում էի, որ ծանոթ են, բայց չէի կարողանում հիշել, թե որտեղից: Հատկապես մի փոքրիկ տղա: Ժպտալով ձեռքը թափահարում էր: Ես նույնպես ձեռքով արեցի: Հետո, երբ մեքենան նոր տեղացած անձրևից առաջացած ջրափոսերի միջով շարժվեց, ափսոսացի, որ չգնացի նրանց հետ:
Լուռ խաղաղություն էր: Նույնիսկ բեռնատարի հռնդյունը և թափքում կանգնած մարդկանց կանչերը չէին խախտում այդ խաղաղությունը: Ճանապարհի երկու կողմերից առանց ընդհատվելու լսվում էր թռչունների երգը: Մորեխները թռչկոտում էին: Աղվեսը, պոչը գետնին քսելով, հատեց ճանապարհը: Այնպես հանգիստ, այնպես անփույթ, կարծես ես գոյություն չունեի: Սպիտակ ամպերը, սարերի գագաթներին քսվելով, շարժվում էին: Եվ ես տեսնում էի, թե ինչպես են կարմիր, դեղին, կապույտ, սպիտակ ծաղիկները մշուշի մեջ փոխում գույները: Կանաչը, ծաղկած քարերը, հողը ամպերից խոնավանում էին: Աղբյուրի վճիտ, անբնական մաքրության մեջ հատակի գույնզգույն խճաքարերը տարբեր երանգներով փայլփլում էին արևի տակ:
Օրը խաղաղ ու բարի էր: Այնքան խաղաղ, այնքան բարի, այնքան երջանիկ, որ ներսս մաքուր լացով էր լցվում: Կարծես հենց հիմա, հաջորդ քայլից հետո, վաղուց, մանկության օրերի հետ կորած ինչ-որ շատ թանկ բան էի գտնելու: Այն ամենը` կյանք, մահ, հարազատ, ժամանակ, խաղաղություն, անմեղություն, միամտություն, ամառվա տոթ, զով քամի, ծիծաղ… որոնք կորել և մոռացվել էին: Ժամանակի վրայից մեկ-մեկ ընկնելով՝ անհետացել էին մեռած ժամանակի դիակների լաբիրինթոսում:
– Բարի՛ օ՜ր…- կանչեց ձիավորը:
Աննկատ մոտեցել էր, ինչպես երազում է լինում: Գյուղի անտառապահն էր: Ճանաչեցի: Զարմացա: Նա անտառապահ էր, երբ ես մի մատ երեխա էի… Հանկարծ զգացի, որ բեռնատարով գնացողներին էլ եմ ճանաչում: Այդ բեռնատարն էլ էր եղել: Չիչանանց Շամիրի բեռնատարն էր: Այդ ամենը վաղուց, տարիներ առաջ, մի անգամ արդեն եղել էր: Մի՞թե ամեն ինչ կրկնվում էր:
– Բարի օ՜ր…- նորից կանչեց ձիավորը:
Ես ժպտացի: Չգիտեի՝ ինչ պատասխանեմ: Նա իջավ ձիուց, կռացավ աղբյուրի վրա, ագահությամբ խմեց, ապա անշտապ ոտքի կանգնեց.
– Լսո՞ւմ ես…
Ինչ-որ մեկը ծառ էր կտրում: Հեռվից, անտառի խորքից լսվող խուլ թխկոցը փայտփորիկ էր հիշեցնում:
Անտառապահը նստեց ձիու վրա, խթանեց և գնաց ձայնի ուղղությամբ:
Լուռ խաղաղությունից գլուխս պտտվում էր: Կարոտը գետնին էր տապալում: Հուզմունքից ոտքերս ծալվում էին: Տեր Աստված, երբ ունենում ենք, երբ տալիս ես, արժեքը չենք հասկանում, չենք գնահատում: Ու մի ակնթարթի պես անցնում է: Ե՛վ մանկությունը, և՛ երիտասարդությունը, և՛ սերը, և՛ ուժը, և՛ սարերի ու դաշտերի վրա կանգնած խաղաղությունը, և՛ մարդը… Ամեն ինչ վատնում ենք ու մնում լքված, անապատի մեջ… Մենք մեր ձեռքով, մեր խոսքերով, մեր մտքերով, մեր ցանկություններով ամեն օր քանդում ենք այդ հրաշք աշխարհը ու մնում անապատի մեջ: Մնում ենք առանց սիրո, առանց փաղաքշանքի, առանց ներողամտության: Մնում ենք մենակ: Յուրաքանչյուրս մենակ ու լքված:
Աշխարհն իմ առջևով գնում էր: Տեսիլքի նման ինձնից գնում էր: Երևում ու գնում էր: Ես արդեն անապատի բնակիչ էի: Ես էլ լքված մեկն էի: Վաղո՜ւց անսեր ու անկարեկից աշխարհում էի…
Անհանգստացած ետ նայեցի: Դուռը հեռվում հազիվ էր նշմարվում: Բավականին հեռացել էի: Տխուր ու գլխիկոր վերադարձա: Չէի ցանկանում: Չուզենալով՝ վերադարձա: Շունը, դեռ նստած բազմահարկ շենքի բակում, ուշադիր հետևում էր պատշգամբներում շարժվող մարդկանց` գուցե մեկնումեկը մի բան գցեր ներքև: Բաղնիքի կտուրին նստած ագռավը սևեռուն հայացքով հսկում էր շանը, որպեսզի ցած գցած կերակուրից մի փշուր էլ ինքը կարողանա փախցնել: Պպզեցի շան կողքին ու նայեցի վերև` աշխարհին: Մարդիկ անտարբեր դեսուդեն էին շարժվում: Շունը պոչը շարժեց և հպվելով ինձ՝ լիզեց ձեռքս: Տխրությունս ավելի խտացավ: Նայում էին շան խոնարհ, հեզ, պատրաստակամ, սպասողական հայացքին: Ոռնալս գալիս էր: Շունը, զգալով իմ լարվածությունը, ծմրում էր: Ես ցածրաձայն ոռնացի, որ միայն ես ու ինքը լսենք: Շունն ավելի սեղմվեց ինձ: Բազմահարկի պատշգամբից մեկը նկատեց: Մի պահ զարմացած մեզ նայեց և բարձրաձայն քրքջաց: Մի քանիսն էլ ներքև նայեցին… Մտածեցին, թե խելագարվել եմ:
Բեռնատարը հռնդալով սարն էր բարձրանում: Թափքից ձեռքով էին անում: Եվ ես հանկարծ ճանաչեցի փոքրիկ տղեկին: Իմ մանկությունն էր` դժբախտ, անհայր, անհաց, անկոշիկ, անշալվար, սոված, բայց երջանիկ: Մանկությունը, հատկապես անցած մանկությունը, միշտ երջանիկ է լինում:
Մտածում էի` ո՞ր աշխարհն է իրականը: Ո՞ր կողմ գնամ… Իսկ աշխարհը գնում էր: Կյանքը գնում էր: Մարդը գնում էր… Եվ այդպես էլ մնացի երկու աշխարհների արանքում: Երբ մահը գա, գուցե արթնանամ քնից: Գուցե այդ ժամանակ հասկանամ, թե ո՛ր աշխարհն է իրականը:
