ԿԱՐՕՏՆԵՐԻ ՈՒ ԾՆՆԴԱՎԱՅՐԻ ԵՐԳԻՉԸ

(Գէորգ Պետիկեանի 80-ամեակի առթիւ)

Գէորգ Պետիկեանը 80 տարեկան է. պատկառելի տարիք, որը մեզ հնարաւորութիւն է տալիս քննութեան ենթարկելու մտաւորականի, գրողի, կրթական մշակի անցած բեղուն ճանապարհը: 1943-ին Հալէպում ծնուած, ապա Ամերիկա հանգրուանած գրողը այսօր էլ շարունակում է պատնէշի վրայ մնալ՝ իր պատմուածքներով եւ յօդուածներով գծագրելով սփիւռքեան խճանկարը:

Գէորգ Պետիկեանը ՀԳՄ անդամ է, պաշտօնավարել է Դամասկոսի, Հալէպի, Պէյրութի եւ Միացեալ Նահանգների վարժարաններում՝ իբրեւ տնօրէն եւ հայոց լեզուի, գրականութեան ուսուցիչ: Մէկ տասնեակ հատորների հեղինակ է՝ «Մայթերու անցորդը» (1999), «Անգոյն տերեւներ» (2001), «Գրադարանս» (2004), «Բարեւ Հալէպ» (2007), «Դիմատետրս» (2011), «Պապիկը կարդալ չի գիտեր» (2015), «Սա մեր բոլորին Հալէպն է» (2017), «Ես տեսայ Անին» (2019), «Տարին, որ անցաւ» (2021) եւ «Սփիւռքը» (2022), որոնք ներառում են պատմուածքներ, յուշեր, յօդուածներ: Մինչ օրս աշխատակցում է «Ասպարէզ» օրաթերթին (Լոս Անճելըս), «Գրական թերթ»ին (Երեւան), «Հայրենիք» (Ուոթերթաուն) եւ «Հորիզոն» շաբաթաթերթերին (Մոնթրէալ):

Բազմաշերտ են մտաւորականին յուզող հարցերը՝ սփիւռքեան հիմնախնդիրներ, ծննդավայր Հալէպի կեղեքող կարօտ, մայրենի լեզուի տեղատուութիւն, Հայաստան-Արցախ յարաբերութիւններ: Թէ՛ գեղարուեստական ստեղծագործութիւնները, թէ՛ յօդուածները շաղախուած են իր վերաբերմունքով դէպի հայրենիք, հայկական ինքնութեան պահպանում:

Գ. Պետիկեանի ստեղծագործութիւններում գլխաւոր հերոսը ինքն է՝ իր կեանքը, հայեացքը, իր ապրումներն ու սփիւռքահայի առօրեան ու տագնապները: Գրականութիւնը արձակագրի համար ես-ից դէպի մենք-ը՝ դէպի համամարդկային հարցերը քննելու միջոց է, իւրատեսակ «հոգու եւ ներաշխարհի հայելի»: Գ. Պետիկեանի գրականութիւնը կարծես մի ընդարձակ, անկեղծ եւ անմիջական զրոյց, իր բնորոշմամբ՝ «խոստովանատետր» լինի, որի միջոցով գրողը պատմում է իր «կեանքի ապրած ժամերու»՝ ժամանակաշրջանի դէպքերն ու իրադարձութիւնները:

Գ. Պետիկեանի գրականութեան մէջ մշտական ներկայութիւն է իր ծննդավայրը՝ Ա. Ծառուկեանի բնորոշմամբ՝ «երազային» Հալէպը: «Երազային» քաղաքին յաւերժ սիրահարուած արուեստագէտն է Գ. Պետիկեանը, որն անընդհատ պատմում է «սպիտակ ու հին հէքեաթներու» քաղաքի մասին, հիւսում քաղաքի տարեգրութիւնը: Հալէպն իր համար զուտ աշխարհագրական տարածք չէ. Սփիւռքում հասակ առած գրողի համար Հալէպը նաեւ փոքրիկ Հայաստան է. «Հալէպս, ծննդավայրս ըլլալէ աւելի, ինծի համար հայրենիք ալ եղած էր… Հալէպը իմ Հայաստանս էր»:

«Բարեւ Հալէպ», «Սա մեր բոլորին Հալէպն է» գրքերը գրողի անմնացորդ սիրոյ խօսուն վկայութիւններն են: Քաղաքին նուիուած սրտառուչ պատումներ կան Գ. Պետիկեանի միւս հատորներում եւս:

Գրողն անընդհատ «վերադառնում է» դէպի անցեալ. ինքը հեռաւոր Ամերիկայում է, մինչդեռ միտքը այնտեղ է՝ «հին ու աւանդական» քաղաքում, ուր «օրերը գեղեցիկ էին», իսկ «ժամանակները՝ բարի». «Եւ այս հինով ապրելու համար, նոյն այդ անցեալս վերապրելու եւ զգալու համար շատ յաճախ փակեցի աչքերս… Կարծես աշխարհի սիրտը հոն էր, որ կը բաբախէր, ու ես կը լսեի անոր հստակ տրոփիւնը»:

«Դրախտային» քաղաքում ամէն ինչ իդէալական է. այնտեղ բոլորը համերաշխ են եւ հաշտ աւանդոյթների հետ. նորն ու հինը կողք կողքի են. թւում է՝ չկայ հակասութիւն, չկայ բախում. «Հալէպը, մե՛ր Հալէպը, ինծի համար ուրիշ քաղաք մըն էր: Իր աղմուկով, իր փոշիով, իր բազմակենցաղ իրավիճակով, բայց եւ անպայման իր հայկականութեամբ տարբեր էր աշխարհի միւս քաղաքներէն, յատկապէս այս իմ ապրած երկրէս խորհուրդէ զուրկ քաղաքներէն: Անոնք չունին իրենց մէջ կեանքի ալեկոծուած ծովեր կամ խորը մխրճուած արմատներ եւ խորհրդաւոր անցեալներ: Հալէպը ասոնցմով փոխարինել կամ ասոնց հետ բաղդատել կարելի չէ»:

Իր ստեղծագործական համակարգը Գ. Պետիկեանը կառուցում է երկու աշխարհների հակադրութեան վրայ. մի կողմում ծննդավայրն է, երանելի անցեալը, հայկական ոգին, իսկ միւս կողմում «հին» քաղաքի հակապատկերն է՝ «հսկայ երկիրը»՝ Ամերիկան. «Մենք եկած ենք Ամերիկա կոչուած այս խառնարանին մէջ կամովին ձուլուելու»,- տագնապով եւ սթափ գիտակցումով նկատում է արձակագիրը:

Գրողը փաստում է՝ Ամերիկայում չկան «հայկականութեան միջնաբերդեր». նորն է, որ շարունակաբար յաղթում է հնին՝ լեզուի նահանջ, աւանդոյթների մոռացում, աւանդական ընտանիքի քայքայում: Ինքնութեան կորստի ճանապարհն են բռնել նաեւ Գ. Պետիկեանի հերոսները. «Յուսախաբութի՞ւն թէ ոչ՝ ճգնաժամ» պատմուածքում հայկական միօրեայ վարժարանի երբեմնի լաւագոյն սանը՝ Թամարը, դպրոցն աւարտելուց որոշ ժամանակ անց չի կարողանում անգամ իրեն ուղղուած հայերէն բացիկը կարդալ: Նոյն կերպ «Մեզի եւ իրենց» պատմուածքի հերոսուհին՝ Անահիտը, յիշում է, որ ինքն էլ արմատներով հայ է, սակայն հայութիւնից այլեւս ոչինչ չկայ, թերեւս միայն անունը. «Խե՜ղճ հայութիւն»,- ցաւով փաստում է գրողը՝ հասկանալով, որ Անահիտների կամ Թամարների համար «փրկութիւն» չկայ. հայութիւնը շարունակում է «մաշել» օտար երկինքների տակ. «Հապա մեր հարսները…, հապա մեր գալիք թոռները…: Արդեօ՞ք պիտի մնային կամ գոյատեւէին իբրեւ հայեր, իբրեւ մեր ընտանիքի հարազատ զաւակներ, թէ՞ ոչ, պիտի խառնուէին այս մեծ ամբոխին ու կորսուէին»,- տասնեակ տարիներ անց շահնուրեան նոր նահանջի ահազանգն է հնչեցնում Գ. Պետիկեանը եւ յիշեցնում՝ սա՛ է սփիւռքեան իրականութիւնը. այստեղ բոլորս ենք դատապարտուած:

Գ. Պետիկեանը, մատը դնելով ազգային վէրքերին, ցոյց է տալիս մեր բացթողումները, սթափութեան եւ համախմբումի կոչեր է անում՝ յիշեցնելով, որ հայրենիքից հեռու հայը «յաւերժական թափառական է», եւ այս գոյամարտում պարտութիւնն անխուսափելի է. «հայկականութեան ամրոցներն» ի վերջոյ փլուելու են:

Գ. Պետիկեանն այսօր էլ շարունակում է պատնէշի վրայ մնալ՝ իր գրիչը ծառայեցնելով հայ մշակոյթին, հայ գրականութեանը եւ հայոց լեզուին: Գրողի համար հայօրէն գոյատեւելու զոյգ հանգրուաններ կան. հայրենիքն՝ իբրեւ «յաւերժական արժէք» եւ մայրենին՝ իբրեւ «հայութեան տուն», իբրեւ արթմնի գիտակցութիւն:

Նելլի ԹԱԴԷՈՍԵԱՆ

«ՍՓԻՒՌՔ» գիտաուսումնական

կենտրոն