Միայն իմ ստվերն է ճոճվում կրկին:
Բալմոնտ
Յուր անձին սիրահարված հայի վերջին խելքը փաստորեն մեր ներկան է, ինչին ականատես ենք, վկան էլ ծանրացած ու կրկնություններից ձանձրացած գրիչս է: Աստված իմ, ո՜նց եմ հոգնել ինքնավստահ ներքև նայող և վարանոտ վեր նայող նոմենկլատուրային (թիմական) բազմափեշակ ճարտասաններից, ինչպես նաև ամենագետ շերեփուկների վտառներից, որոնք ջանասիրաբար լողում են դեպի աստեղային գործակալական կռկռոցի ժամը, որ ծամածռված խոսքով փոխանցեն իրենց խոնարհումն ըստ համապատասխան հրահանգի։ Վերածվել ենք խոնարհ ու խոնարհվելասեր ժողովրդի՝ գիշատիչ, մանր ու մեծ ձկների առջև, որոնց համար «մեզնից հետո՝ ջրհեղեղ»-ը կենսակերպի հավատո հանգանակ է: Այսպես էլ ապրում ենք` տրված գոյաբանական խաղին, որը մե՛կ սահմանային հայելախաղ է, մե՛կ՝ փողոցով երթախաղ, մե՛կ՝ հիշողության կորստախաղ, մե՛կ էլ՝ պահմտոցի անմեղ-մեղավորի, ու այսպես խաղեր, անվերջ խաղեր, խաղեր տալն է դարձել քմայքը հայկական ժամանակի: Բնական է, որ այս ամենից պիտի ածանցվեր բանաստեղծուհի Ռոզա Հովհաննիսյանի ցավոտ ու դիպուկ պոռթկումը.
Ես ուզում էի՝
տունտունիկ խաղայիր ինձ հետ,
Հայրենի՛ք,
դու շատ խորացար տունտունիկի մեջ,
հետո զավակներ պահանջեցիր,
քնքուշ սահմաններ,
հաղարջաթուփ զգացումներ:
Տունտունիկս ծաղկեց-ծավալվեց,
ընկավ բակից բակ,
քաղաքից քաղաք,
դարձավ աշխարհասփյուռ մի խաղ,
իսկ ես
բակում մոլորվածի խռովքով
տարվեցի խղճո՜ւկ ջրափոսին…
Հավանաբար այդ ջրափոսի առջև էլ իննսունականների պատերազմի բովով անցած բանաստեղծ Սլավի-Ավիկ Հարությունյանն ապշահար գրել է.
Այս ինչքա՜ն սեր էր խոստացել Աստված-
Հուշեր նա ինձ մի
պատահական ելք:
Կյանքն անվայել բառ՝ չգրված տողում.
Սուտ ու ճշմարիտ
խաբել են միշտ էլ,
Քամին ձգում է մետաքսե մի թել-
Փրկի՛ր հրաշքը պատահական ելք:
Ես պատերազմում
ողջ եմ մնացել,
Կնոջ գրկի մեջ չե՜մ
մեռել սիրուց,
Ինձ անիծել են
երգից ու երկրից-
Կորչեի՜ր այնժամ պատահական ելք…
Իսկ գրչընկերուհիս՝ Վարդ Արծափէն էլ մորմոքում է.
Է՛հ, երկի՛ր,
ամեն ոք իր ողբն է,
ամեն անզոր` իր հառաչը,
կախաղանվում են
լարադայլայլ ծիծեռնակներդ`
նաիրյան անուշ երգերի տեղ
փրկության աղոթքը կտուցներին։
Ես ասում եմ.
Մարդկային գենն ապաշխարած
կհաստատի,
որ մարդու ամոթն իր կերած կաթի
գույնի հետ կապ չունի…
ինչքան էլ
հասարակածի ու միջերկրականի
հատման կետում է ունայնությունը,
բոլորն էլ չմեռնողների աղոթաշարքում
կանգնած են մեռնում…
Որովհետև՝
«Մարդկությունը մեր հագին պահում է նույն հնոտիքը, և դա մեղսագործության համաճարակից է, որ դիտավորությամբ կազմակերպված է լինում՝ ընդհուպ մինչև բացահայտ հարկադրանք: Սիրելուց չէ, որ քեզ մեղսակից են դարձնում, թեպետ առերես մի շարք հոգատարություններ են ցուցաբերում քո նկատմամբ: Հասարակության քրեականացումը նրա հոգևոր հիգիենայի բացակայությունից է, և դա չեն թաքցնում սկսած անգլիական Գոլդեն Դաունից՝ Ոսկե Հասակից, մինչև մեր փոքրասիական գավառամոլությունը» (Վարուժան Նալբանդյան):
Տարիներ առաջ, երբ գրում էի «Սահմանի կենվորը» պատմվածքը, որում ներկայացնում էի արտագաղթած հայի սահմանային հոգեվիճակն ու անկանխատեսելի կենսակերպն արտերկրում, մտքիս ծայրով էլ չէր անցնում, որ կգա մի օր, ու ես կհայտնվեմ նույն հոգեվիճակում` հայրենիքումս ինձ տնվոր կզգամ, անորոշ և տարտամ հայացքով կփնտրեմ վաղվա օրն ու կգտնեմ լոկ խոսքեր` ԱՊԱԳԱ ԿԱ: Այստեղ ես էլ եմ բառախաղ անում` կա ապագա, որովհետև մեր փոխարեն մեր տարածքում հարց են լուծում «խազյաինները»: Նրանք են մեր անտարբեր, իներտ, խոնարհ, բայց «խաղաղությամբ կառուցողական» հայացքի ներքո որոշում (փառք Աստծո՝ դեռ որոշում), թե Հայաստանում հայը որտեղ բնակվի, ու այս հարցի շուրջ զարմանալիորեն թվում է` բոլորը խառնված են, բացի Հայաստանից: Այս տողերը գրելիս ունկերումս արձագանքում է ոչ վաղ անցյալից եկող երիտասարդական մի խանդավառ հորձանքակոչ. «Մե՛նք ենք տերը մեր երկրի, մե՛նք ենք տերը մեր երկրի», ու գնալով խլանում նահատակ զինվորների շիրիմներին ծածանվող դրոշների ծալքերում՝ աչքերիս մեջ արտացոլված։ Ո՛չ, ո՛չ, եռագույնները մահարձաններ չեն, ամեն մի շիրիմ դրոշակով զինվոր է՝ հայրենիքի պահապան, մխրճված հայրենյաց հողում: Թեև Հայաստանի իշխանությունները չեն բարձրաձայնում, բայց առաջնորդվում են երեսուն տարվա վաղեմություն ունեցող, իրեն չարդարացրած կարգախոսով. «Մեր պաշտպանվածությունն անպաշտպանվածության մեջ է»: Ես չգիտեմ` այս ընթացքում քանի զինվոր զոհվեց՝ ասելով՝ «Երեխաներս որբ մնացին», բայց գիտեմ` 3788 զինվոր զոհվեց (17.11.2021-ի տվյալներով), որ խաղաղություն մուրացող հայրենիքս որբ չմնա: Այսօր, քան երբևէ, Հայաստանին հարկավոր են շարքային հայրենասերներ, բայց, ցավոք, հայը չի ձերբազատվում առաջնորդ լինելու իր բարդույթից և բոլորին կոչ է անում միանալ, որ փրկեն Հայաստանը, այնինչ առաջին հերթին սեփական հոգին փրկելու խնդիր ունի: Համենայնդեպս, ես տեսա ներկայում կյանքից հրաժարվող շարքային հայրենասերին, բայց հանուն հայրենիքի պաշտոնից հրաժարվողին այդպես էլ չտեսա, քանի որ դժվար բան է շարքային լինելը, անանուն հերոս լինելը, մահապարտ լինելը: Ես էլ եմ ուզում բոլորի նման ասել, որ վերջին խոսքը ժողովրդինն է, և ինչքանով նա ինքնակազմակերպվում է, այդքանով էլ կյանքն առողջ է ու շարժվում է դեպի հավասարակշռություն, առավել ևս հիմա, երբ կառավարության անդամները «տեսաբաններ» են կամ էլ «զուբրիտ» արած գերազանցիկներ՝ այսօրվա իրավիճակից կտրված ու իրենք իրենցով հիացած: Նրանք այդպես էլ չհասկացան, որ սահմանը հայի չափի զգացողությունն է, երբ այն կորցնում ես, դառնում ես թափառ ու թշվառական, կենվոր ու ուզնկան: Ես չեմ հասկանում, ինչպես կարելի է անճար նստել տանն ու ձանձրույթից, իբր թե ցավից, տրտնջալ, թե տագնապի մեջ է հայրենիքը, հարկավոր է փորձել հասկանալ դիմացինին և ոչ թե համառորեն քո իմացածը փորձել հասկացնել, էլ չեմ ասում փաթաթել ուրիշի վզին: Եկեք գեթ մեկ անգամ մեր կողքինին եթե ոչ ավելի, ապա գոնե մեզնից պակաս չհամարենք: Համոզված եմ` ամեն ինչ մեր ձեռքերում է.
Ես մնում եմ անմաշ ու
չորաչք սիրահարն արեգակի:
Ապառաժ եմ՝ լեռը պատռած.
ջուրը հոսում է վրայովս,
գտնում իր ճամփան…
Բիբիս վրա աշխարհի
ամենաչքնաղ թռչունը
բույն է հյուսել.
ես սպասում եմ նրա աչքերով
ամեն օր արևածագին։
Հ.Գ. Ամեն ինչ լավ է լինելու, և հազարավոր տարիների մեր տիեզերաշեն ճանապարհը հարատևելու է…
