ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ – ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉՄԵՐՈՒԿՈՒՄ / Աստ­ղիկ ՍՈՂՈՅԱՆ

Աստ­ղիկ ՍՈՂՈՅԱՆ
Բան. գիտ. թեկ­նա­ծու

Հո­գե­բույժ, գրող Վարդ­գես Դավթ­յա­նի և գ­րաքն­նա­դատ Ա­նի Փա­շա­յա­նի «Առ­նե­տի դա­րի մայ­րա­մու­տը» (2020 թ.) գիրքն ի­րա­պես նոր էջ է բա­ցում հայ գրա­կա­նա­գի­տութ­յան աս­պա­րե­զում: Մե­թոդ­նե­րի սինկ­րե­տիկ կի­րառ­մամբ գրված այս աշ­խա­տութ­յու­նը ե­ռա­շերտ է. հե­ղի­նակ­նե­րը գրքի հիմ­նախն­դի­րը բազ­մա­կողմ ու­սում­նա­սի­րե­լու հա­մար ըն­թեր­ցո­ղին ա­ռա­ջար­կում են ե­րեք «մուտք»՝ երկ­խո­սութ­յուն-զրույց, գե­ղար­վես­տա­կան ճե­պա­նո­վել­ներ և գրա­կա­նա­գի­տա­կան վեր­լու­ծութ­յուն-հոդ­ված:
Գե­ղար­վես­տա­կան նյու­թի մա­տուց­ման այս ե­րեք ձևե­րը հնա­րա­վո­րութ­յուն են տա­լիս ըն­թեր­ցո­ղին բազ­մապ­լան ընդգրկ­վա­ծութ­յամբ ծա­նո­թա­նալ Վարդ­գես Դավթ­յան գրո­ղին և մ­տա­ծո­ղին՝ մի կող­մից՝ գրա­կան հար­ցազ­րույ­ցի կա­ռույ­ցով մտնե­լով նրա դա­տում­նե­րի և­ ա­րա­րում­նե­րի աշ­խար­հը, մյուս կող­մից՝ հա­րա­բեր­վե­լով բուն ճե­պա­նո­վել­նե­րին: Եվ այս երկ­կողմ «ծա­նո­թութ­յու­նը» լրաց­նե­լու է գա­լիս Ա. Փա­շա­յա­նի ամ­փոփ հոդ­վա­ծը, որ վեր­ջին շտրիխ­ներն է դնում Վ. Դավթ­յան գրո­ղի ձևա­վոր­ված դի­ման­կա­րի վրա:
Գ­րո­ղի գրչին ըն­թեր­ցո­ղը ծա­նո­թա­նում է քայլ առ քայլ՝ գնա­լով ոչ թե գրա­կան տեքստ – հե­ղի­նա­կա­յին դա­տում­ներ ըն­դուն­ված ճա­նա­պար­հով, այլ շրջված կա­ռույ­ցով. նախ ըն­թեր­ցել գրո­ղի մտո­րում­նե­րը կյան­քի ու գրա­կա­նութ­յան մա­սին և նոր միայն ձեռքն առ­նել բուն գե­ղար­վես­տա­կան գոր­ծե­րը: Ճե­պա­նո­վել­նե­րը մե­րօր­յա կյան­քի խե­լաց­նոր ռիթ­մին ու բնույ­թին բնո­րոշ եր­կեր են՝ դա­սա­կան նո­վե­լի դի­պա­շա­րի ա­րագ ըն­թաց­քի և­ անս­պա­սե­լի ա­վար­տի ժա­մա­նա­կա­կից գերխ­տա­ցում­ներ: Եր­կա­րա­շունչ վե­պե­րին սո­վոր հայ ըն­թեր­ցո­ղին, սա­կայն, թերևս խորթ թվան կար­ճա­ռոտ նա­խա­դա­սութ­յուն­նե­րով ու պարզ կա­ռույ­ցով այս խո­րի­մաստ գոր­ծե­րը, ո­րոնց «հար­մար­վե­լու» հա­մար ժա­մա­նակ է պետք: Սո­վո­րույ­թի այդ հնա­րա­վոր խո­չըն­դո­տը հաղ­թա­հա­րե­լու հա­մար էլ հե­ղի­նակ­նե­րը կի­րա­ռել են ոչ ստան­դարտ մո­տե­ցում՝ գրքին տա­լով յու­րօ­րի­նակ կա­ռույց. որ­պես ա­ռա­ջին քայլ հար­ցազ­րույց­նե­րի մի­ջո­ցով ըն­թեր­ցո­ղի առջև բա­ցել գրո­ղի աշ­խար­հըն­կա­լու­մը, գրա­կան մո­տե­ցում­նե­րը, հե­տո մա­տու­ցել «հիմ­նա­կան խոր­տի­կը»: Ս­տաց­վում է՝ կար­դա­ցողն ըն­թեր­ցա­նութ­յան ա­ռա­ջին փու­լում կար­ծիք է կազ­մում գրա­կա­նութ­յան հան­դեպ Վարդ­գես Դավթ­յա­նի հա­յաց­քի մա­սին, երկ­րոր­դում՝ ըն­թեր­ցում վեր­ջի­նիս գրա­կա­նութ­յու­նը, իսկ եր­րոր­դում՝ ամ­բող­ջաց­նում պատ­կերն Ա­նի Փա­շա­յա­նի մաս­նա­գի­տա­կան վեր­լու­ծութ­յան շնոր­հիվ:
Քա­նիցս շեշտ­վեց, որ «Առ­նե­տի դա­րի մայ­րա­մու­տը» ու­նի տար­բեր­վող կա­ռույց: Եվ ի­րոք, այն բազ­մապ­լան է ոչ միայն ձևի (ճե­պա­նո­վել­նե­րի մա­տուց­ման), այլև բո­վան­դա­կութ­յան նպա­տա­կաուղղ­վա­ծութ­յան ա­ռում­նե­րով: Գր­քի ա­ռա­ջին մա­սում նե­րառ­ված հար­ցազ­րույց­նե­րը կար­ևոր են ինչ­պես գրո­ղի նե­րաշ­խար­հի և մ­տա­ծո­ղութ­յան ծա­նո­թութ­յան հա­մար, այն­պես էլ խիստ ար­ժե­քա­վոր են գրա­կա­նա­գի­տա­կան և­ ար­վես­տա­բա­նա­կան տա­րաբ­նույթ հար­ցա­դրում­նե­րի ու­սում­նա­սի­րութ­յան դի­տանկ­յու­նից: Գ­րա­կա­նա­գետ-հո­գե­բույժ բազ­մա­բո­վան­դակ հար­ցազ­րույ­ցը բարձ­րաց­նում է կար­ևոր հար­ցադ­րում­ներ և մատ­նան­շում ժա­մա­նա­կա­կից գրա­կա­նութ­յան զար­գաց­ման նոր ու խոս­տում­նա­լից հե­ռան­կար­նե­րը: Ա­նի Փա­շա­յանն ու Վարդ­գես Դավթ­յա­նը բռնում են գրա­կա­նութ­յան ըն­կալ­ման ու մա­տուց­ման նուրբ լա­րե­րից՝ փոր­ձե­լով հայ գրա­կա­նութ­յու­նը պրո­յեկ­տել ժա­մա­նա­կա­կից գրա­կա­նա­գի­տութ­յա­նը հու­զող հար­ցե­րի պրիզ­մա­յով՝ միջ­գի­տա­կար­գա­յին գրա­կա­նա­գի­տութ­յուն, գրա­կա­նութ­յան հո­գե­բու­ժա­կան ար­ժեք, գրա­կա­նութ­յան գի­տա­կան-էվ­րիս­տի­կա­կան (հայտ­նա­գործ­չա­կան) նշա­նա­կութ­յուն, գեն­դե­րա­յին ի­դեն­տի­ֆի­կա­ցիա և­ այլն:
Ման­կա­կան գրա­կա­նութ­յա­նը նվիր­ված հար­ցազ­րույ­ցը, օ­րի­նակ, ե­զա­կի է հայ գրա­կա­նա­գի­տութ­յան հա­մա­պատ­կե­րում: Գր­քի հե­ղի­նակ­նե­րը մատ­նան­շել են ե­րե­խա­յի հո­գե­բա­նութ­յան և նրան հրամց­վող գրա­կա­նութ­յան միջև անց­նող նուրբ թե­լը, ո­րին պետք է ու­շադ­րութ­յուն դարձ­նեն ման­կա­գիր­նե­րը. գրա­կա­նութ­յու­նը թրծում է ման­կան հո­գին, բայց և կա­րող է վնա­սել այն, ուս­տի այս հա­մա­տեքս­տում շատ կարևոր է ճիշտ գրքե­րի ըն­թեր­ցու­մը:
Հար­ցազ­րույ­ցը վա­րող Ա. Փա­շա­յա­նի կող­մից ընտր­ված տե­ղին հար­ցե­րի և դ­րանց տրվող պա­տաս­խան­նե­րի հա­մա­տեքս­տում քննվում են ման­կա­կան գրա­կա­նութ­յան ու հե­քիաթ­նե­րի խոր­քա­յին կող­մե­րը. ո՞ր տա­րի­քի ե­րե­խա­նե­րի հա­մար է հար­կա­վոր գրքեր կար­դալ, ի՞նչ նշա­նա­կութ­յուն ու­նի ռիթ­մը, ի՞նչ տո­նայ­նութ­յամբ կար­դալ, սար­սա­փի դե­րը հե­քիաթ­նե­րում, բա­րու և չա­րի խնդի­րը, հե­քիա­թը՝ որ­պես ի­րա­կան կյան­քի ըն­կալ­ման բա­նա­լի և­ այլն: Հո­գե­բույժ Վ. Դավթ­յա­նը ման­կա­կան տեքս­տե­րը քննում է գոր­ծա­ռա­կան տե­սանկ­յու­նից, մեկ­նում դրանց ռե­ցեպ­տիվ (ըն­կա­լո­ղա­կան) կող­մը, հո­գե­բա­նա­կան նշա­նա­կութ­յու­նը: Կար­ևոր անդ­րա­դարձ է տրվում նաև դպրո­ցում ման­կա­կան գրա­կա­նութ­յան ու­սուց­ման և պա­տա­նե­կան գրա­կա­նութ­յան գրա­գետ ընտ­րութ­յան խնդիր­նե­րին:
Այս­պի­սով՝ «Առ­նե­տի դա­րի մայ­րա­մու­տը» ու­նի բազ­մա­շերտ կա­ռույց. դրա մա­սե­րը և՛ ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին՝ որ­պես ինք­նու­րույն միա­վոր­ներ, և՛ ընդ­հան­րութ­յան մեջ կար­ևոր հար­ցադ­րում­ներ են բարձ­րաց­նում, շո­շա­փում ա­ռօ­րեա­կան խնդիր­ներ: Գիր­քը հաս­ցեագր­ված է ըն­թեր­ցող­նե­րի լայն լսա­րա­նին, այն հաս­տա­տա­պես կհե­տաքրք­րի և՛ գրա­կա­նա­գետ­նե­րին, և՛ գրող­նե­րին, և՛ հո­գե­բան­նե­րին, և՛ ըն­թեր­ցող լայն շրջան­նե­րին: Գ­րա­կա­նա­գի­տա­կան այս մո­տե­ցու­մը, իմ կար­ծի­քով, վա­րա­կիչ կա­րող է դառ­նալ ու նոր դռներ բա­ցել տար­բեր բնա­գա­վառ­նե­րում: