«Մասրենու մի թուփ տեսա՝//Թեքված ձորի քնքուշ վշվշոցի վրա.//Կարծեցի, թե իմ տաղի//Չգտնված տողն է.//Եկել անդունդի դեմ//Փորձարկում է հոգին»։
Գագիկ Սարոյան
Ահա պայմանականորեն՝ թվացյալ սկիզբը խորհրդածության. «Բայց ո՞վ ինձ կասի՝//Ինչո՞ւ է աստղը կաթում ջրերին։//Իսկ գուցե դա էլ իր երազա՞նքն է»։
Մտորումների բաց շղթա է ահավասիկ, որտեղ չկա սկիզբ, և չկա վերջ։ Անցումն է մի ափից մյուսը՝ սահուն, առանց տատամսելու։ Որտե՞ղ է սիրուհին՝ մի հոգավորը, որտե՞ղ է սիրտը միայնակ, և արդյոք որտե՞ղ են թափառում երազներից՝ այսկողմյան ու այնկողմյան զգացումները։ «Իմ երանելի,//Քեզ քանի թռչուն կամենամ այսօր,//Որ գան ու ճախրեն շուրջբոլորը քո,//Քո երկինքները//Զարդարեն թաքուն լուսաբացներով…»։ Ապա՝ «Կածանն ինձ տանի//Եվ լուռ հեծկլտա//Աստղերի համար՝//Ինձանից ընկնող…»։ Եվ անշուշտ տխրությունը ամենազոր, ինչին նաև մեծագույն ցանկությունն է հաջորդում. «Պատիվ ունեմ//Գնալ մի արահետով//Եվ ուշանալ տխրությունից…»։
«Ես գլուխս կախ//Իմ գործն եմ անում՝//Երազում եմ քեզ հայրեն դարձնել…»,- ասես և՛ սկսում, և՛ ամփոփում է գրողը։ Շիրակյան դաշտերի կարմիրը՝ Մինասի կտավներում, Աշոտ Ավդալյանի բանաստեղծություններում, և այդ ամենը՝ ըստ Գագիկ Սարոյանի։ Աշխարհ, որտեղ ցաքուցրիվ խճանկարը ի մի է բերվում, և պատկերը ամբողջանում է։ «Ելնել մի տեղ գնալ,//Ցանկապատին հենվել// Երազանքի…»։ Կամ՝ «Սուզվել ցավի մեջ,//Այսինքն՝ սիրել,//Սուզվել սիրո մեջ,//Այսինքն՝ ցավը ունենալ սրտում,//Սուզվել սրտի մեջ//Եվ մխիթարվել//Մութ կրակների//Բոցավառությամբ…»։
Բոլոր դեպքերում՝ անպայման մարդ-բնություն կապն է, սերը, տրտմությունը, կարոտը, բայց՝ առաջին հերթին՝ այսօրվա իրողությունները՝ իրենց բնորոշ անորոշությամբ։ Հայրենիք. «Էնքան զուլալ է//Իմ հայրենիքը,//Որ ես այն տվի//Իմ զավակներին…»։ Բայց՝ «Տնքում է երկիրը նաիրական,//Ասես մի թիթեռ է ճախրում//Հողմերի դեմ…»,- մտորումների անսահմանափակ այս և «այլ» տարածքում ամենևին էլ անակնկալ չէին լինելու հեղինակի՝ հայրենի նաիրյան երկրի մասին խոհերը, որոնք այսօրվա ու երեկվա հերթագայությամբ են, արդիական են և վաղվան ուղղված հայացքով. «Մատաղ լինեմ քեզ,//Հայրենակա՛ն երգ.//Յոթ պտղունց աղ տուր,//Յոթ կթղա գինի,//Յոթ մաղ արեգնակ…»։
Զարմանալի չէ նաև տառապանքի ձորում զնգացող ամեն մի միտքը՝ հայրենիքի զավակի լիարժեք իրավունքով, նաև, իր խոսքերով, որպես հակընդդեմ փաստ-իրողություն հայրենիքի ճակատի գիր կոչվածի նկատմամբ, թե՝ «Չեմ տեղավորվում//Ճակատին գրված ոչ մի բառի մեջ…»։ Ապա՝ «Պատիվ ունեմ//Յուղելու իմ հրացանը.//Ով ասես՝ չի ուզում//Մորթել էս ցեղի տաճարները…»։
Չընդհատվող մտահոսք է. խոսում է բանաստեղծը, ինչին, իհարկե, նպաստում է լեզվական պատկերավորության միջոցների կիրառությունը։ Միտքը հանգում է վերջնակետին՝ ամբողջանալով, ավելին՝ ամբողջանում է գիրքը. ասես ոչ թե առանձին-առանձին, այլ՝ ընդհանրական մի մեծ մտորում է՝ պայմանական բաժանումների ներքին շղթայով։ Հերոսը ինքը մարդն է՝ անձնական, սեփական ապրված զգացողություններով, հույզերով, «ցնորքներով» անգամ, մյուս կողմից՝ մարդը, բանաստեղծը, քաղաքացին՝ մտորումի մեծ և փոքր չափաբաժիններով, դիպուկ, լռելու չափ տեղին. «Պատիվ ունեմ//Արարատի տեսքը տեղավորել//Իմ արյան սպիտակ ու կարմիր մոլորակներում…»։ Ապա՝ «Պատիվ ունեմ//Հոգատար լինել հայրենիքին,//Այնպես, որ որդիս զրնգա,// Իսկ աղջիկս մեկ բաժակ ջուր տա Աստծուն…»,- խոսքն ամփոփում է բանաստեղծը։
Ուշագրավ է ժողովրդական բանաձևային բանահյուսական նմուշներից, ինչպես գրողն է ասում, «մոռացված ժանրի կանոններով»՝ անեծքներին անդրադարձը՝ իր տեսակի մեջ ինքնատիպ հայացքով՝ մեր օրերին բնորոշ գրով, հայտնի ու անհայտ դեմքերին, դեպքերին ու իրադարձություններին, խորհրդանիշներին յուրօրինակ մոտեցմամբ, և կարևորը՝ բոլորը հեղինակի գրչով միջնորդավորված, ուղղված են հենց իրեն՝ հեղինակին։
Զուգահեռ ինքնօրինակ օրագրային պատառիկներ են գրքի «Օրվագիր» խորագրով շարքում։ Մեր օրեր. 2020-2021 թվականների իրադարձությունների՝ նույնքան զգայուն անդրադարձը՝ ամեն օրվա յուրատեսակ գրով։ Որպես սկիզբ՝ ողբն է երիցս, ինչը կրկին հույժ հասկանալի և ընկալելի է. «Մայրի՜կ, Սոսե Մայրիկ,//Լույսի սպեղանիներ կդնես//Քո զինվոր զավակների վերքերին,//Կծածկես նրանց հոգիները//Անմահության մարմարե ծաղիկներով//Եվ կռունկե երգեր կշշնջաս նրանց ականջներին…»։ Ի վերջո, ասելիքի վերջնակետն ու ակունքը՝ ըստ գրողի՝ «…և Խոնարհված Տաճարը//և խոցված մարտկոցը հրանոթի//և Պապանձված սիրտը բանաստեղծի//Նույն վիշտն են ցուցում»։
Մեծ հաշվով՝ առավել Հայրենիք, քան սեր, դեռ ավելին՝ առավել Հայրենիք, քան պոեզիա։
«Իմ զինանշանը ծիծեռնակի բույն է,//Իմ օրհներգը՝ ձվից նոր դուրս եկած ծիծառի ծլվլոց,//Իմ դրոշը//Տաճար է ծածանվող,//Որի քիվի տակ ապրում է իմ զինանշանը»։ Հետո՝ «Տե՛ր, դու իմ Արարիչը չես,//Դու հայրենիքն ես իմ,//Քանզի ամեն զոհվելուց հետո էլ//Ես վերածնվում եմ քո մեջ//Եվ կրկին ծնվում եմ այստեղ՝//Արարատի դիմաց,//Որ նստած է հրասայլի մեջ//Եվ այրվելու է էլի մի անգամ՝//Որպես մաքուր թիրախ»։
…Իսկ հետո մնում է բանաստեղծություն առ բանաստեղծություն ներսում ծանրացող՝ Տրտու գետի տրտմությունը ասես, լռելու, հետո ներշնչանքի ամբողջ զորությամբ իմաստնությունը ամենավերջի՛ մասին, պատումը, որ դեռ վերջը չէ, և «…Եվ ընթացքը,//Որ ընդարձակում է//Բացվածքը ահեղ թռչնաթևերի,//Մի թևով կյանքում,//Մյուսով մահվան մեջ//Ճախրում են նրանք։ …//Սակայն մի կարծիր թե վերջն է սա…»։
Չկան սահմաններ զգացմունքների, ապրումների, նույնիսկ ժամանակների միջև. կա միայն մարդը, որ զգում է այդ ամենը քունքերով և սրտազարկով, և ապրումի մի տեսակ գրականություն է, որ ամփոփված է զարմանալի, և ոչ այնքան, այլանուն ժողովածուում։ Գրողը խնամքով էջել է օրերը, և բոլորն են ասես օրագրային թերթոններ, որովհետև ամեն ապրում իր օրն ունի, ամեն օր իր ապրումն է կնքում թղթի մաքրությանը, և ամեն ապրումի օր եկել է հատիկ առ հատիկ ընդհանրացնելու հեղինակի իրական խոհերը հավաստի՝ ծանր ու ոչ թեթև իրակությունների մասին՝ նույն՝ մերթ սրտի տրոփով, մերթ էլ՝ քունքի զարկով։
Եվ վերջում՝ «Ես իմ ապրածը//Վստահելու եմ մի գիսավորի,//Ես իմ չապրածը//Վստահելու եմ մի կամավորի,//Եվ թող նա լինի ուրցի հանդերձով,//Եվ թող նա լինի//Արմաղան լեռան լճակի ափին,//Եվ թող նա հսկի հայացքը Աստծո//Յուր գեղեցկությամբ,//Եվ թող նա բուրի,//Ինչպես բուրում է//Հայրենը կանաչ//Հար հայրենական իմ հայրենիքում»։
