Վազգեն Սաֆարյան

ՀԳՄ վար­չութ­յու­նը շնոր­հա­վո­րում է գրականագետ Վազգեն Սաֆարյանին ծննդյան 75-ամ­յա­կի
առ­թիվ

«Գ­րա­կան թեր­թը» միա­նում է շնոր­հա­վո­րան­քին

ԳԻՏԱՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ

1970 թվա­կա­նին ԵՊՀ բա­նա­սի­րա­կան ֆա­կուլ­տե­տը գե­րա­զան­ցութ­յամբ ա­վար­տած Վազ­գեն Սա­ֆար­յա­նի մա­սին երբ «Եր­ևա­նի հա­մալ­սա­րան» շա­բա­թա­թեր­թի աշ­խա­տա­կից Վա­նո Սի­րա­դեղ­յա­նը տպագ­րեց «Մշ­տաժ­պիտ այդ տղան» վեր­նագ­րով հոդ­վա­ծը, միշտ ու­ժե­րի ու կա­տա­րա­ծի նկատ­մամբ խստա­պա­հանջ շրջա­նա­վար­տը իր ա­պա­գան տես­նում էր հայ­րե­նի Նո­յեմ­բեր­յա­նում: Սա­կայն դե­կան և հայ գրա­կա­նութ­յան ամ­բիո­նի վա­րիչ Մ. Մկր­յա­նի փոր­ձա­ռու հա­յաց­քը նրա մեջ նկա­տել էր գի­տա­ման­կա­վար­ժա­կան հե­ռան­կա­րը: Եվ այս­պես մայր բու­հը ար­դեն կես դա­րից ա­վե­լի է՝ դար­ձել է նրա կեն­սագ­րութ­յան հիմ­նա­կան բա­ղադ­րա­մա­սը:
Թեկ­նա­ծո­ւա­կան ա­տե­նա­խո­սութ­յան թե­ման՝ «­Փավս­տոս Բու­զան­դը և հայ նոր գրա­կա­նութ­յու­նը», գի­տա­հե­տա­զո­տա­կան աշ­խա­տան­քի ո­լորտ նա­խան­շեց հին և միջ­նա­դար­յան գրա­կա­նութ­յու­նը: Իսկ ամ­բիո­նի դա­սա­ժա­մա­յին հնա­րա­վո­րութ­յու­նը լսա­րա­նա­յին աշ­խա­տան­քը կա­պեց 19-րդ դա­րա­վեր­ջի և 20-րդ դա­րասկզ­բի հայ գրա­կա­նութ­յան հետ: Հարկ ե­ղավ կրկնա­կի լար­վա­ծութ­յամբ հաղ­թա­հա­րել գրա­կա­նութ­յան պատ­մութ­յան այդ­պի­սի մեծ ընդգր­կում­նե­րը յու­րաց­նե­լու դժվա­րութ­յուն­նե­րը և դառ­նալ ու­սա­նող­նե­րի սի­րե­լի ու խո­րի­մաց դա­սա­խոսն ու գիտ­նա­կա­նը:
Ազ­գա­յին ճա­կա­տագ­րի ու գրա­կա­նութ­յան ներ­դաշ­նակ ըն­կա­լու­մը Վ. Սա­ֆար­յա­նին ուղ­ղոր­դեց դե­պի Կի­լի­կիա­յի հա­յոց թա­գա­վո­րութ­յան շրջան, քա­նի որ «եվ­րո­պա­կան» հոր­ջորջ­ված բարձր քա­ղա­քակր­թութ­յան հա­վեր­ժա­կան կրող հա­յը 11-րդ դա­րի ան­կում­նե­րից հե­տո՝ 12-րդ դա­րում, այս­տեղ ստեղ­ծե­լով պե­տա­կա­նութ­յուն, փաս­տո­րեն օ­տար ա­փե­րում շա­րու­նա­կեց ու զար­գաց­րեց մշա­կույ­թի, գրա­կա­նութ­յան ազ­գա­յին ա­վանդ­նե­րը: Եվ ա­հա տա­րի­նե­րի աշ­խա­տան­քով ծնված «­Կի­լիկ­յան Հա­յաս­տա­նի գրա­կա­նութ­յու­նը» գիր­քը գոր­ծըն­կեր­նե­րի պա­հանջ-պար­տադ­րան­քով դրվեց հրա­պա­րա­կա­յին պաշտ­պա­նութ­յան՝ որ­պես դոկ­տո­րա­կան ա­տե­նա­խո­սութ­յուն:
1990-ա­կան­նե­րի սկզբի դրա­մա­տիկ ու հե­րո­սա­կան ժա­մա­նակ­նե­րում գի­տութ­յուն­նե­րի դոկ­տոր, պրո­ֆե­սոր Վազ­գեն Սա­ֆար­յա­նը անց­յա­լում և ներ­կա­յում ազ­գա­յին-պե­տա­կան ել­ևէ­ջում­նե­րի գրա­կան ար­ձա­գանք­նե­րի և­ ու­ղեն­շում­նե­րի մա­սին տպագ­րում է հոդ­ված­ներ, ո­րոնց նյու­թը հայ գրա­կա­նութ­յան մե­ծերն են՝ Խո­րե­նա­ցին ու Նա­րե­կա­ցին, Ա­բով­յանն ու Թու­ման­յա­նը, Չա­րենցն ու Մաթ­ևոս­յա­նը: Հե­ղի­նա­կա­յին ճա­նա­չում ա­պա­հո­ված այդ գոր­ծե­րը ամ­փոփ­վում և հ­րա­տա­րակ­վում են «Գ­րա­կա­նութ­յան բազ­մա­ձայ­նութ­յու­նը» և «Գ­րա­կա­նութ­յան պատ­մութ­յան դրվագ­ներ» գրքե­րում:
Ա­ռաջ­նա­յին է շա­րու­նա­կում մնալ գի­տա­ման­կա­վար­ժա­կան ո­լոր­տի պա­հան­ջը: Նոր գրա­կա­նութ­յան իր դա­սըն­թա­ցի շրջա­նակ­նե­րում հա­մա­կարգ­ված նյու­թը ծնունդ է տա­լիս «Գ­րո­ղի և կեր­պա­րի ան­հա­տա­կա­նութ­յու­նը» բարձ­րար­ժեք մե­նագ­րութ­յա­նը, որ­տեղ կա­ռուց­ված­քա­յին ու հո­գե­վեր­լու­ծա­կան մե­թոդ­նե­րով խոր­քա­յին ան­ցում­ներ են ներ­կա­յաց­վում գրող-կեր­պար ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան բազ­մա­ձայ­նութ­յան մեջ: Իսկ դա­սա­խո­սա­կան աշ­խա­տան­քի արդ­յուն­քը ամ­բող­ջաց­վեց «19-րդ դա­րա­վեր­ջի և 20-րդ դա­րասկզ­բի հայ գրա­կա­նութ­յան» ու­սում­նա­կան ձեռ­նարկ-1-ով, ո­րը վեր­ջերս է լույս ըն­ծա­յել ԵՊՀ հրա­տա­րակ­չութ­յու­նը:
Գ­րա­կան-մշա­կու­թա­յին յու­րա­հատ­կութ­յունն ու զար­գաց­ման տրա­մա­բա­նու­թու­նը մնում են Վ. Սա­ֆար­յա­նի՝ հին և միջ­նա­դար­յան գրա­կա­նութ­յա­նը նվիր­ված ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րում, ո­րոնք, ու­սա­նո­ղա­կան լսա­րա­նին հաս­ցեագր­ված լի­նե­լով, ի­րենց նկատ­մամբ պահ­պա­նում են գրա­կան մի­ջա­վայ­րի հե­տաքրք­րութ­յու­նը ևս: «­Միջ­նա­դա­րի հայ գրա­կա­նութ­յան պար­բե­րաց­ման հի­մունք­նե­րը» մե­նագ­րութ­յան և դա­սա­վանդ­ման կու­տա­կած փոր­ձի հիմ­քի վրա լույս տե­սավ «­Հայ միջ­նա­դար­յան գրա­կա­նութ­յուն» ու­սում­նա­կան ձեռ­նար­կը:
Վաս­տա­կա­շատ գրա­կա­նա­գե­տի ութ գրքե­րը և մոտ հար­յուր հոդ­ված­ներն ու զե­կու­ցում­նե­րը, ան­շուշտ, կես­դար­յա ան­ձան­ձիր նվի­րու­մի ար­գա­սիք են, բայց իր հա­մար ա­մե­նա­կար­ևո­րը մնում են ու­սա­նող­նե­րի ակ­նա­ծանքն ու սե­րը՝ թող որ կո­չում­նե­րով ու պարգև­նե­րով ոչ միշտ վա­վե­րաց­ված, որ­տեղ, սա­կայն, ա­նակն­կալ արժ­ևոր­ման հաս­տա­տում է դառ­նում «­Մով­սես Խո­րե­նա­ցի» մե­դա­լով պարգ­ևատր­վե­լը: Իսկ գոր­ծըն­կեր­ներն ու բո­լոր ճա­նա­չող­նե­րը պրոֆ. Վազ­գեն Սա­ֆար­յա­նի հո­բել­յա­նի առ­թիվ ա­վան­դա­կան մաղ­թան­քով պի­տի ցան­կա­նան ա­ռող­ջութ­յուն և ս­տեղ­ծա­գոր­ծա­կան բե­ղուն շա­րու­նա­կութ­յուն:
Ալ­բերտ ՄԱԿԱՐՅԱՆ
Բ. գ. դ., պրոֆեսոր