ԱՌԱՆՑ ԺԱՄԱՆԱԿԻ ԿԱՄ ԵՐԵՎԱՆԻ ԺԱՄԱՆԱԿՈՎ / Նորայր ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ

1.
Դրախտի դուռը ծիրանի ծառից է,
դուդուկի նվագը արտագաղթից է:
Այդ երկրի հողը էն հին կավից է,
հողի ծաղիկը թափառող թախիծ է:

2. ԵՐԿՏՈՂ
Այս նամակը բովանդակություն չունի,
որովհետև աղավնին սովից
կտցահարել էր չորացած թանաքը:
Դրանից երկինքը կապտել էր,
աղավնին` ճերմակել,
հողը` սևացել:
Իսկ դռան վրա գրված էր`
զգո՛ւյշ, չարթնացնե՛ք,
ներսում քնած է վերջին նժդեհը,
նա դեռ երկար ճանապարհ
ունի անցնելու:

3. ԵՌԱԳՈՒՅՆ
Հայրենիք կարմիր. հրադադար ու կրակահերթեր,
ե՛տ նայիր ցամքած քո առուներին,
ուր խայտաբղետ ձկների երթ էր:

Հայրենիք կապույտ. ոտքերի ճռռոց ու լքված բերդեր,
ե՛տ նայիր բարդու ճերմակ կոնքերին,
ուր թռչունների շլացնող երթ էր:

Հայրենիք դեղին. խառնաշփոթ ու մահվան հերթեր,
ե՛տ նայիր ընկնող քո ասուպներին.
Աստված երկնքում մենակ ու մեղկ էր:

4. ԵՐԱԶԱՆՔ
Պարիսպների վրա
ագռավներ են նստել,
պարիսպների տակ մի ծերունի,
սև ագռավների պես նրան
միտքն էր գրկել.
տեսնես այս վայրերում
ինքը երկիր ունի՞:

Դեմը ծաղկած դաշտն էր`
արևի տակ փայլող,
մեջքին ավերակներ հազար ու մի,
ինքը ընդամենը հուշ էր քայլող,
մի գրկաչափ, քնքուշ հայրենիքի:

Մի գրկաչափ քնքուշ հող էր
նա երազում,
մի բարդենու ստվեր, երգը թռչունների,
ստվերից դուրս թլոլ մանուկներ են
վազում,
ու մագլցում դեպի ձայնը հնչյունների:

Պարիսպների վրա
ագռավներ են նստել,
պարիսպների տակ մի ծերունի,
սև ագռավների պես նրան
միտքն էր գրկել.
տեսնես այս վայրերում
ինքը երկիր ունի՞:

5. ՏՈՆԱՎԱՃԱՌՈՒՄ
Տոնավաճառում տոմսավաճառը
տոն էր վաճառում,
որ մարդիկ թողել կամ մոռացել են
ինչ-որ կանգառում:
Տոնավաճառում տոմսավաճառը
սեր էր վաճառում,
որ մնացել էր Կինոհայրենիք կամ
Երրորդմասի, գետնանցումներում:
Տոնավաճառում տոմսավաճառը
տոմս էր վաճառում տրամվայների,
որոնց զնգոցը, լարերից հոսող
կապտավուն բոցը
ու դղրդոցը լուռ շպրտվեցին գրողի ծոցը:
Տոնավաճառում տոմսավաճառը հույս
էր վաճառում,
լույս էր վաճառում, որոնց թողել էր
էն անցած դարի վերջին կանգառում:
Տոնավաճառում տոմսավաճառը տոն էր
վաճառում:
6. ԵՐԿԻ՛Ր, ԿՄԱԽՔԴ ԽԼԱԾԱՂԿԻՑ Է
Երկի՛ր, կմախքդ խլածաղկից է,
փչում են մեկ-մեկ, փչում են հերթով,
քո ցրիվ գալը դառը թախիծ է,
զի հեռանում են խմբով ու երթով:

Ո՞վ կհավաքի քեզ առաջվա պես,
ո՞վ կփչի քո ճերմակ կողերին,
զի դու պարզապես անկապ շրջան ես,
առանց ծովերի, առանց հողերի:

Երկի՛ր, հուշերդ աստղացավից են,
արևդ` խրված պաղ հողերում թեք,
թեև հողերդ մաքուր կավից են,
բայց էլ կապ չունեն արարումի հետ:

Երկի՛ր, թռչունդ կապույտ ցավից է,
թևերը այրած պաղ արևից թեք,
քո հեքիաթները միայն դավից են,
ու էլ կապ չունեն ծեր Փյունիկի հետ:

Երկի՛ր, կմախքդ խլածաղկից է,
փչում են մեկ-մեկ, փչում են հերթով,
քո ցրիվ գալը դառը թախիծ է,
զի հեռանում են խմբով ու երթով:

7.
-Իջի՛ր,- ասաց ուղեկցորդը, –
ահա՛ քո հայրենիքը բաղձալի:
Գնացքը հեռացավ,
իսկ սուլոցը
խլացրեց ականջներս:
Ես միայն տեսնում էի,
իսկ ոտաբոբիկ մանուկները
արագահոս ջրերի վրա
լվանում էին երկինքը,
ու քամելուց
երկինքը սուլում էր,
ինչպես գնացքի շչակները:
Ես չէի լսում,
բայց տեսնում էի
մի հայրենիք,
որը երկինք չուներ,
իսկ հեռացող գնացքի
մետաղե անիվներից
ճայթում էին աստղեր,
լուսին, անգամ` արև:

8. ՍԱՀՄԱՆԱԳԻԾ
Ժանգոտած բանալին չէր բացում
քաղաքի դարպասները,
հեռավոր դաշտի մի անկյունում
ծվարած թռչունը
չափչփում էր գետնից ամպ, ամպից`
երկինք տարածությունը:
Կապույտ զրնգոցով բանալին գլորվում
էր որձաքարերի վրայով:
Սահմանը գծված էր համբերությունից,
իսկ արեգակը թաքնվել էր
որձաքարի տակ:
Բոլոր դռները բաց էին, հյուրընկալ,
իսկ ներս մտնողները կաղում էին,
դոփում տեղում
ու քարանում դարպասների մոտ:
-Ահա՛ քո հայրենիքի դուռը, -գրված էին
բոլոր մուտքերի վերնամասերում,
սակայն վերադարձողները կաղում էին,
դոփում տեղում,
այնքան, մինչև թռչունը
ժամանակի պես սուրաց
գետնից ամպ, ամպից` երկինք:
-Ահա սահմանն իմ թևերի մեջ է,-
ասաց թռչունը,
և գծեց պատկերը կաղացող և տեղում
դոփող մարդկանց նոր հայրենիքի:
Նրանք կապույտ որձաքարերի
զրնգոցներում
գտան ժանգոտած բանալին,
և որձաքարերն ուսած սլացող
ժամանակի պես
սուրացին թռչնի ետևից:
Ի՛նչ ներդաշնակ են կապույտ երկինքն
ու որձաքարերը,
մանավանդ, երբ կամարները
զարդարում են բոլոր
շինությունները,
երբ կաղացող ու տեղում դոփող մարդիկ
կամարների վրա արևից
զարդաքանդակներ են հյուսում,
որ նվաճողը շլանա, թե՞ գայթակղվի,
այնքան, մինչև թռչունը նոր
սահմաններ գծի`
դեպի Աստված,
Աստծուց էլ այն կողմ:

9. ԱՄԱՆՈՐՅԱ ԵՐԳ ԱՌԱՆՑ ԲԱՌԵՐԻ
Մանկության գույնը մանդարինի բույրն է`
տոնածառին որպես
խաղալիք կախված,
պատանեկությանը` վառոդի բույրը
և խրամատի կավահոտը:
Իսկ հետո
ծաղկավոր շորերով
աղջիկները հեռացան,
ու երգերը մնացին առանց բառերի:
Բոլոր թափառումների մեջ,
բոլոր որոնումներում
աղջիկները կանգնած են թիկունքով,
բայց նրանց աչքերի մեջ
կուտակվում է այն արտասուքը,
որ հանգրվանին կհոսեր աննկատ,
երբ երբեք այդքան գեղեցկուհիներ
չեն շրջել հին քաղաքի փողոցներով:
Ո՞ւր էին նրանք իմ
թափառումների ժամանակ,
ո՞ւր էին հեռացել ու թողել քաղաքը
առանց արևի,
առանց բառերի երաժշտության,
առանց ջրի հոսող գետի:
Մանկության գույնը թաքուն
արտասուքն է,
երբ գլորվում է ճանապարհի վրա,
որով դեռ ոչ ոք չի վերադարձել,
իսկ հեռացողները թիկունքով գրկում են
աղջիկների հայացքները,
որոնք խրամատների մեջ
ասեղնագործում են
գրկաբաց ճանապարհների կարոտը,
ու մարտից առաջ մեխում
խրամատի թաց պատերին:

10. ՓԱԽՈՒՍՏ
Բաժակներում պարպվեց
համբերանքը լեղի,
առաստաղից կախվեց պատկերը
հեռացման,
վերջին հրաժեշտի մեկնած ձեռքը դեղին
աղոտ ճանապարհն էր գծում անցման:

Այստեղ մենք ապրեցինք ինչպես
խաշնարածներ,
մախաղն անվերջ կախված
մեր ուսերից,
ինչպես ցավոտ ոտքով հաշմվածներ,
քայլող հիշատակներ մեր ցեղերից:

Մի ժամանակ կարծես մենք
ունեինք աչքեր,
որ գրկում էր հողը արեգակով լցված,
հիմա ճերմակ քողը, թուխպը ամպե
այնպես խնամքով ու
նրբորեն են գծված,
որ բաժանման պահին,
հրաժեշտին ցավոտ,
մեր աչքերը կախենք քո մարմնից,
իմ քնքուշ հայրենիք,
իմ կապույտ առավոտ,
ինչպե՞ս, ինչքա՞ն
փախչենք կուրացումի ձեռքից:

Բաժակներում պարպվեց
համբերանքը լեղի,
առաստաղից կախվեց
պատկերը հեռացման,
վերջին հրաժեշտի մեկնած ձեռքը դեղին
աղոտ ճանապարհ էր գծում անցման:

11. ԱՅՍ ՊԱՏՈՒՀԱՆԸ ԵՐԲԵՔ ՉԻ ԲԱՑՎԻ
Այս պատուհանը երբեք չի բացվի,
դռան գույնը կխամրի արևից,
այգին կծաղկի աննպատակ,
ու պտուղները կմեռնեն հողի վրա:

Սողում է ժամանակը,
գալարվում օձի պես,
ու փոշոտ ճանապարհներին
դաջվում է նրա ոլորապտույտ ստվերը.
թափառական, ինչպես քամի,
անվերադարձ, ինչպես ինքը:

Այս պատուհանը երբեք չի բացվի,
դռան գույնը կխամրի արևից,
ստվերները գիշերով կգան,
լուսաբացին կհեռանան.
թափառական ստվերները,
թափառական կարոտներով,
թափառական սերերով,
թափառական օրորներով,
թափառական արցունքներով,
թափառական բառերով`
-Վաղուց լուսաբաց է, –
շշնջում է խամրող դուռը
թափառական ստվերներին,
և բացում իր քայքայվող մարմինը
արևի դեմ:

12.ԵՐԵՎԱՆԻ ԺԱՄԱՆԱԿՈՎ
Այսքանն է` ծիծեռնակը վերադարձավ,
ծիծեռնակը չվեց:
Երկինքը, ուր բացի թռչուններից
անձրև ու ձյուն է թափառում,
մեկ էլ` տեսանելի կարոտները
հին, շատ հին ժամանակներից
անձրևի և ձյան մեջ թափառող:
Տոն օրերին երկնափեշերով
իջնում են տանիքներին,
որոնց երևակայական գերաններին
ծիծեռնակների բներն են,
իսկ մահճակալներին,
սեղան-աթոռներին
դարսված հին ու նոր ծերտը:
Ծղրտոցը լցնում է փողոցի
դատարկ ժամանակը.
ի՛նչ զարդարուն գարուններ են այստեղ,
շողշողուն ամառներ, թավշե աշուն,
ի՛նչ զրնգուն են ծղրտում
սև ու սպիտակ ձագերը`
առաջին անգամ
անհոսանք լարերին թառած:
Քաղա՛ք, դու կարոտում ես ինքդ քեզ,
քո անունը, քո հասցեն, քո ժամանակը:
Երբ էր, խառնված էին թռչուն ու մարդ,
ու միայն այդ
ժամանակն էր գերիշխողը,
իսկ արևը հոսում էր քո ձեռքից բռնած:
Խեղճ ծիծեռնակ.
երկու բների արանքում,
ո՞րը լքի, ո՞րը կարոտի:
Խեղճ քաղաք, բացված,
լայն բացված դարպասներով,
ոտնաձայների կարոտի մեջ մորմոքող,
առանց ժամանակի կամ`
Երևանի ժամանակով:

13. ԴԵՊԻ ԼԵՌՆԵՐԸ
Գրպանում գնացքի ճմռթված տոմսն էր.
պետք է ուղեկցորդին ցույց տար
երեկոյան գնացքի.
տոմսի փոխարեն գրպանից
լուսաբացը դուրս եկավ,
ուղեկցորդի աչքերը պսպղացին
հայրենի լեռների կապույտից:
Գնացքը սուրաց լուսաբացի միջով
դեպի լեռները և ուրիշ ոչ մի տեղ`
լեռներից բացի…