ՊԱՌԱՎԱԾ ՈՐԲՈՒԹՅՈՒՆ / Հովհաննես ԶԱՏԻԿՅԱՆ

Ծայրամասային թաղամասի վերջին երկու տներում ապրում էին համագյուղացի, մանկության ընկերներ: Զաքարը Մանուկի կնոջ փախուստից հետո, երբ մոտենում էր որդու բանակից զորացրվելու օրը, որոշեց անակնկալ մատուցել և որդուն դիմավորել քաղաքի տանը, որպեսզի որդուն հեռացնի կորստաշատ ներկայից ու ապագայի հուսալի պայմաններ ստեղծի: Ավերված հոգով Մանուկը մենակության սևագրությունը ջնջելու համար, մոռացման երախից փրկած հեքիաթները շալակած հայտնվեց Զաքարի ղռանը: Նոր ճակատագիր հորինած կենացների դատարկումից հետո Մանուկը գնեց Զաքարի հարևան տունը, միասին ջրագիծ անցկացրին, տների ետնամասում պարսպի նման բան կառուցեցին, որոշ ժամանակ հանդարտվեցին` սպասելով գալիք օրերի հրամայականին:
Երեկոները բացվում էին հուշերի դռները: Միշտ հարձակողական ոճի Մանուկը սկսում էր իր ենթադրություններով շաղախված պատմությունները: Ծերացած ծառի կլեպը պոկելու նման նրա զրնգուն, կիսախառը բամբասանքներով օծված խոսքերը քինոտ գիշերվա պես թողնում էին գուշակությունների տպավորություն: Զաքարը լռում էր, որպեսզի նոր ընդհարում չառաջացնի: Ճղճղան շեփորականչերով Մանուկը փորձում էր ինչքան հնարավոր է կոտրել Զաքարի դիմադրությունը, դառնալ դրության տեր և թաքցնելով իր ամբարտավան մեղքերը` ձգտում էր դուրս հանել սրտի մեջ խրված փշերը:
– Հիշո՞ւմ ես, մանրավաճառ գաղթականին «կրիմենչուկ» էին ասում: Նա առավոտյան գնացքով գալիս էր, երեկոյան` ետ դառնում: Մի անգամ ձմռանը մեղվապահ Գալուստը ինչքան համոզում է, չի կարողանում ետ պահել կայարան գնալու մտքից: Նրա գնալուն պես բուք է սկսվում: Գալոն ու Մկրոն սահնակով գնում ու ճանապարհին գտնում են կիսասառած մանրավաճառին: Նրան հասցնում են կայարան, կայարանապետի տանը մի կերպ ուշքի են բերում, առավոտյան` ճանապարհում:
– Ա՛յ մարդ, ախր քաղաքին մոտիկ ուրիշ գյուղեր կան, էս ձմեռնոցին գոնե այնտեղ գնա…
– Չէ՛, չեմ կարող, այնտեղ ես մենակ եմ մնում, ձեր գյուղ եմ գալիս, որովհետև այստեղ գտել եմ իմ մանկությունը…- պատասխանում է մանրավաճառը:- Մկրոն ու ինքը նույն գյուղից էին: Տեսնո՞ւմ ես, իսկ դու օրական մի բան գտնում ես, որ ինձ հետ կռվես, ուրիշներին մեր վրա ծիծաղացնես…
– Մանուկ, ինձ թվում է, որ մեր հուշերի երկնաքեր կառույցը քանդվում է հիմքից, բայց զարմանալին այն է, որ մեր ապրած ու ստեղծած շենքը չի փլվում, չի փլվում, որովհետև այն պահպանվում է մեր ներքին ուժի օգնությամբ: Ցավոտ անցյալի, անհույս ներկայի համադրումը մեզ մղում է ցանկալի ապագայի կանխատեսման, այսինքն` մենք կամա թե ակամա, անցյալի ու ներկայի միախառնման հիմքում հորինում ենք գալիքը ու նրա հույսով ապրում: Մեր տեսափոխված ճերմակ ծերությունը չի նկատում անգամ կնոջ ակնարկներ անող բաց թևերը, բայց դա չի նշանակում, թե մենք անտարբեր ենք շրջապատի նկատմամբ, որ անցյալին ու ներկային նայում ենք որպես վաղուց մահացած երգի: Եթե այդպես լիներ, ապա ամբողջ կյանքում տղամարդկանց մերժած կինը, կռահելով, որ իրեն սպասող կա, հիշելով հերթական մերժվածներից մեկի հուսահատ խոսքը, հավատալով նրան, գնում է փնտրելու: Թիթեռի սիրախաղի նման չէ կնոջ փնտրտուքը: Ինքը ուրիշին էր սպասում, բայց տարիքի ուժը ստիպում է ընդառաջ գնալ մերժվածի կանչին: Կգտնի նրան թե nչ, կարևոր չէ: Կարևորն այն է, որ կինը չի ցանկանում կորցնել իր ճակատագրից մնացած այն կտորը, որը կարող է տարիների սպասումին վարձահատույց լինել: Երկնքից ամեն օր կարոտ է թափվում: Ով դրա կարիքն ունի, վերցնում է իր բաժինը: Նա, ով դաժանորեն խփվել է ճակատագրի կողմից, չի էլ փորձում վազել իր բաժին կարոտի ետևից, որովհետև ինքն իրեն դաստիարակել էր մերժված լինելու վիճակով:
– Զաքար, ողջ կյանքում վազել եմ զվարճության ետևից, չեմ կռահել, որ ժպիտի շարունակությունը կարոտ է ծնում, որ երազները հոզու կապույտ տենչերի արդյունքն են, որ տխրությունը իմ հյուրը երբեք չի լինի, որ փոշոտված հուշեր չեմ ունենալու, որ իմ մարմինը երբեք հալածվածի տանջանքների չի արժանանա: Հիմա` արժևորելով ապրած կյանքս, հասկանում եմ, որ իմ մեջ ապրող կենդանի խիղճը այնպես եմ տրորել, որ նա վերածվել է խեղճ հայացքի: Կողքերիս անընդհատ թողել եմ փշրված հետքեր, ուրիշի գրկից պոկելով ցանկալի կնոջը, ուրախացած թուլություն եմ ապրել, չեմ հասկացել, որ իմ յուրաքանչյուր քայլով երերուն եմ դարձրել կնոջ աշխարհիկ կերպարի ընկալումը, ինձ թվացել է, թե հերթական կնոջը հաճելի տենչանք եմ պարգևել, դրանով ես ինձ դարձրել եմ ծիծաղը ժպիտից չտարբերող էակ: Այդպես հասա այն խորխորատին, որի մեջ գահավիժելը վայրկյանի խնդիր է: Յուրաքանչյուր օր այնքան բեռ եմ ավելացրել իմ հոգում ու չեմ փորձել ազատվել նրանցից, դարձրել եմ իմ ամենաիմը, իմ մարմինը, իմ կեսից ավելին, մոռանալով, որ կենգուրուն վտանգի պահին փորից դուրս է շպրտում ձագին: Ես չկարողացա ազատվել, գոնե փախչել իմ ծանր բեռից…
– Մանուկ, դու անթերի մանկություն ապրեցիր: Բոլշևիկ խաղացող հայր ունեիր, ամեն ինչով ապահովված կեցություն: Երբ երիտասարդացար, հորդ հոգածությամբ պատերազմ էլ չգնացիր: Անտղամարդ գյուղում ցուլի հրճվանք ապրեցիր, թախիծի հարազատություն չունեցար և քեզ արված բավականությունների մեջ չճանաչեցիր ուրախություն հասկացությունը, երբեք չմտածեցիր, որ Աստված քեզ այդքան հրճվանք տալով, մեկին զրկել է դրանից, զրկվածներից մեկն էլ ես էի: Որբությունը շալակածներից մեկն էի: Որբությունը շատ կարծր մաշկ ունի: Անապատներում հարազատներին ու զավակներին կորցրած, ծերացած երկու տնավերներ մեր գյուղում գտան իրար, տուն ստեղծեցին: Հիշո՞ւմ ես մեր տունը, նրա փլատականման կմախքը: Հիշո՞ւմ ես, երբ պապիս Սիբիր տարան, մեր տան դուռը փլվեց: Քանի որ դուռը նորոգող չկար, դռան փոխարեն քրքրված քրջեր էինք կախել: Հայրս պատերազմից չվերադարձավ, մայրս` մարմնի պահանջներին հլու, հեռավոր գյուղում ամուսնացավ, որ ինձ չտեսնի: Պապիս շատ աղոտ եմ հիշում: Ասում են, որ աշխարհատես մարդ էր, հնարամիտ: Երբեք չեմ մոռանա, որ մեր միակ ոչխարի դմակի տակ սայլակի նման բան էր կապում, որ դմակը չքսվեր հողին, չծակվեր, չորդոտվեր: Ամբողջ գյուղը չհասկանալով ծաղրում էր պապիս: Պապս ուշադրություն չէր դարձնում վիրավորանքներին, նա իր հիշողության տարածքը վերականգնել էր ու դրանով ապրում էր: Ինձ թվում է, որ իմ կենսագրությունը սկսվում է հենց այդ պահից: Առանց հանձնարարության հոտի ետևից գնում էի արոտատեղ, հսկում էի, որ սայլակ անվանյալը չվնասվի, որ մեր հույս դմակը չփչանա: Հիմա իմ մանկությունը նմանեցնում եմ պտտահողմի մեջ կորչող հույսի: Ի՞նչ էի երազում, ինչn՛ւ էի գնում հոտի ետևից: Հետո, հասուն տարիքում հասկացա, որ իմ գնալու նպատակը բանջար հավաքելն էր, բույսերով սնվելու անհրաժեշտությունը: Կերակրում էի և՛ ոչխարին, և՛ տուն էի բերում հավաքածս բանջարը, տատս անժուր ապուր էր պատրաստում, և կիսաքաղց օրը ճանապարհում էինք: Այդպես էինք ապրում, բոլորը տեսնում էին մեր չքավորությունը, բայց ոչ մեկը օգնության ձեռք չէր պարզում: Դու այդ տարիներին հպարտ երիտասարդություն էիր ապրում, ինձ չէիր էլ նկատում: Հիշո՞ւմ ես, երբ պապիցս հետո մնացել էինք ես ու տատս, մեր դուռ կոչվածը փլվեց տատիս վրա: Բոլորդ կանգնած նայում էիք, ես փորձում էի քարերի տակից հանել տատիս և հուսաթափ բարձրաձայն լաց եղա, արցունքոտ աչքերով մոտեցա քեզ, խնդրեցի, որ օգնես, տատիս ազատենք: Մի կերպ համաձայնեցիր: Տատիս հանեցիր փլատակներից, նստեցրիր քարաթոռին, մտար տուն, մի երկու լավաշ բերեցիր, դրեցիր տատիս գոգնոցի վրա ու հեռացար: Այդ գիշեր տատս մահացավ: Նա բերածդ լավաշները փաթաթել էր լաթերի մեջ, որ ես նկատեմ: Երբ արթնացա, տեսա, որ տատս թոնրատան թմբիկի վրա ճերմակ շորեր էր փռել, մի կտոր ճերմակ շորով ծածկել էր իրեն, իմ զարմացած հայացքը տեսնելով, տատիս շաղված աչքերը բացվեցին, ինչ-որ անկապ բառեր ասաց ու մահացավ: Տարիներ հետո հասկացա, որ ամեն ինչ կորցրած տատիս երազանքը հարսնաշոր հագնելն էր: Տատս ինքն իրեն պսակադրել էր: Ոճիրը հրճվանքի վերածած թուրքը տատիս զրկել էր հարսնաշոր հագնելու երազանքից, բայց ամեն ինչ կորցրած տատս ի լուր աշխարհի հայտնում էր, որ իր արմատները կտրած հրոսակին չի հաջողվել իրականացնել նենգ ցանկությունը. հայը ապրելու է, պսակադրվելու է, բազմանալու է… Հիշու՞մ ես Արաքսի տատին: Կհիշես, չորս աղջիկ ուներ, ամուսինը պատերազմից չէր վերադարձել, չքավորությունը նրան վերածել էր վհուկի: Փորով կովին թե նայեր, հորթատվում էր, նոր ծննդականի տեսներ թե չէ, կրծքերը ցամաքում էին: Երբեմն մեզ հյուր էր գալիս: Տատս նրա հայացքից չէր վախենում: Ես վախից թաքնվում էի ու գաղտագողի հետևում նրանց զրույցին: Տատս հյուրին հորդորում էր բարություն անել, չար ոգիներին հեռացնել իրենից: Արաքսի տատն ընդունում էր, որ չար աչք ունի, բայց արդարանում էր, որ ինքը մեղավոր չէ, այդ պահերին ինչ-որ բան է կատարվում իր հետ, աչքերը միանգամից վառվում են, չարիքը լցվում է հոգու մեջ, ու կատարվում է այն, ինչը դառնում է իր նկատմամբ ատելության նոր բռնկումների պատճառ: Արաքսին տատիս հանդիմանանքներից հետո արտասվում էր, ներում խնդրում: Տատս երկու վճիռ կայացրեց. նախ պետք է գնալ եկեղեցի, որ քահանան աղոթի և չարքերը հեռացնի, կամ մատաղ խոստանա: Արաքսի տատն ընդունեց երկու պայմանն էլ, բայց, որպես լրացում, ասաց. «Մատաղացու չունեմ: Ամենակարողին մատաղ եմ անում աղջիկներիցս ցանկացածին, միայն թե ազատվեմ այղ ցավից…»: Արաքսի տատի խոսքերը հնչեցին որպես հույսի պատարագ: Արցունքոտված կինը արդեն տատիս գրկում էր, հետո ուշաբերվեց, ու` «Երազումս ինչ-որ տեսիլք եկավ և ասաց. «Եթե չես կարողանում զսպել կրքերդ, ամուսնուդ լուսանկարը ասեղներով ծակծկի…»: Տատս վախեցած հարցրեց. «Դա էն ծակծկված ու շպրտված նկա՞րն էր…»: «Հա՛,- պատասխանեց Արաքսին,- հա՛, ես եմ արել, երեսուն տարեկան չկամ, բայց հարյուր տարեկան պառավի եմ նման… ես մեղավոր չեմ…»:
Հիշո՞ւմ ես գաղթական Մանասին: Հոլիկի նման տանն էր ապրում: Ոչինչ չուներ, թրիքի միջից գտել էր հավի ճուտին, լվացել-կերակրել, հավ էր դարձրել: Առավոտ կանուխ հավին հանում էր բակ, հավը քչփորում էր, կշտանում ու պառկում հողի վրա: Մանասի աչքը կպել էր, ու արթնացավ հավի կչկչոցից: Մոտ վազեց, տեսավ, որ հավը ձու է ածել: Ձուն ձեռքը` բարձրացավ հարևանի կտուրն ու աշխարհլսու գոռաց. «Իմ հավը ձու է ածել, ձու…»: Տատիս խորհրդով գնում էի Մանասի «ապարանքը»: Լուռ նստում էինք: Իմ անելիքն այն էր, որ կիսով չափ ջարդված կճուճով ջուր էի բերում: Մի օր էլ թե` «Կիրակի օրը զատիկ է, հավը ձու է ածել, տար տատիդ տուր, թող եփի, տարեք եկեղեցի, թող քահանան օրհնի, կբերես տուն, կուտես»: Տատս հազար օրհնանքով գնահատեց Մանասի արարքը: Քաղցած էի: Տատիս հետ գնում էինք եկեղեցի: Տատիցս գաղտնի դանդաղ կլպում էի ձուն, որ ուտեմ: Չհասցրեցի: Կիսակլպած ձուն պարզեցի քահանային: Նա տեսավ, որ ձուն գրեթե կլպված է, անիծեց ինձ ու դուրս արեց եկեղեցուց: Ուրախացած դուրս վազեցի, հասա մեր տուն, ձվի կեսը կերա, մնացածը թողեցի տատիս: Տատս տեսնելով կիսված ձուն, հանդիմանեց քահանային և բարձրաձայն արտասանելով տերունական աղոթքը, կավե ափսեի մեջ դրեց ձուն, խաչակնքեց ու նստեց խարխուլ թախտին: Կիսված ձուն մեկ օր մնաց տանը, հարևանի կատուն փախցրեց: «Էդ էլ դրա բաժինն էր», – ասաց տատս ու լռեց:
Տատիս թաղմանը մասնակցում էին չորս-հինգ ծերացած կին ու տղամարդ: Տատիս վրայից չվերցրեցին սպիտակ կտորները: Հարևանի տնից բերեցին մի մաշված ծածկոց, տատիս տեղավորեցին նրա մեջ ու տարան գերեզմանոց: Դագաղի տախտակ չկար, տատս անդագաղ գնաց հավիտենականություն:
Տատիցս hետո մեր հյուղականման տանը մենակ մնացի: Գաղտագողի գնում էի կալերը, մի երկու հասկ էի գտնում, հատիկները հանում էի ու այդպես ապրում: Բոլորը տեսնում էին իմ ողորմելի վիճակը, բայց որևէ ուշադրության չէի արժանանում: Մի օր էլ, առավոտ կանուխ, արթնացրեց գյուղի նախագահը. «Գնանք, հորիքավոր կաշխատես, դաշտում կսնվես, տեսնենք վերջը ինչ է լինելու»: Երեք լուծ եզներով վար էինք անում: Ես առաջին լծի հորիքավորն էի: Երբ եզները ծուլանում էին, ճիպոտով պետք է խփեի նրանց մեջքին: Իմ յուրաքանչյուր հարվածը եզները դժկամությամբ էին ընդունում: Որոշեցի այլևս չխփել եզներին: Ճիպոտիս հարվածները բաժին էին հասնում լծին: Մաճկալը նկատել էր իմ խորամանկությունը և պատճառ բռնելով նաև լծի վրա քնելս ու եզների ոտքերի տակ հայտնվելը, նախագահից պահանջեց ինձ ազատել հորիքավորի պարտականությունից: Վարպետ Մառանջյանը երկանիվ սայլ-տակառ պատրաստեց, և ես օրեկան երեք անգամ սառը ջուր պետք է հասցնեի գութանավորներին: Մի օր էլ, հիշո՞ւմ ես, գյուղը թնդաց տխուր լուրով: Նախագահի աղջիկը ընկել էր նոր հանգած թոնիրը: Մազերը, ձեռքերը այրվել էին: Առողջանալուց հետո Մարեն ճաղատ գլուխը ծածկելու համար գլխաշոր էր կապում: Մարեն մեր դասարանցի էր: Իրար կողքի էինք նստում: Մարեն անընդհատ առիթ էր փնտրում ինձ հետ զրուցելու, մտերմանալու: Երեխա էինք, ի՞նչ կարող էի մտածել: Գիշերները բաց երդիկից զրուցում էի լուսնի հետ: Իմ հարցերը անպատասխան էին մնում: Դրանից հետո դադարեցի հարցեր տալ, հետևում էի լուսնի ու աստղերի մրցավազքին: Ինձ այնպես էր թվում, թե երկնակամարում շարունակվող մենամարտը ոչ մեկի հաղթանակով չի ավարտվում: Լուսինը փախչում է, աստղերը հետևում են նրան, լուսինը թաքնվում է ամպերի ետևում և աստղերը կորցնելով նրան, նոր ճանապարհ են փնտրում: Այդ փնտրտուքը երկնակամարը լցնում է աստղերի գոռացող տառապանքի ձայնը: Աստղերը որբացել էին ու գոռում էին: Որբությունը դժոխք է, ամբողջ կյանքս ապրել եմ այդ դժոխքի մեջ: Լռում ես, որովհետև ասելու բան չունես: Իմ այսօրվա համար բոլորդ եք մեղավոր: Գյուղում մեկը չհայտնվեց, որ բռներ նախագահի ձեռքը, զգաստացներ: Նախագահի գթասրտություն կոչվածը հասավ այնտեղ, որ որոշեց ինձ ամուսնացնել իր աղջկա հետ: Նրան թվում էր, թե դրանով կփրկի իր դստերը, բայց ինձ ինչ վիճակի կհասցնի, նրա մտքով չէր էլ անցնում: Ես չէի հասկանում, թե ինչ է կատարվում: Հետո կշռադատեցի նախագահի կատարածը և այն նմանեցրի գինու մեջ խեղդված հեքիաթի: Մինչ բանակ գնալս ծնվեց որդիս: Նրան պապիս անունով կոչեցի: Անունը մարդուն առանձնացնում է իր նմաններից: Անունը նորածնի հրովարտակն է` ուղղված աշխարհին: Բանակից երբ վերադարձա, ինձ թվում էր, թե նոր առավոտներ են բացվելու, նոր երազներ են ծնվելու: Բայց թվում էր միայն: Նորից կենդանացավ իմ որբությունը: Այն խրվեց իմ ու Մարեի արանքում և ամեն օր մեզ հեռացնում էր իրարից: Որբության դժոխքը նորից հարություն առավ: Որդիս ինձ դուրս չբերեց որբությունից: Որդուս փրկելու համար վճռեցի հեռանալ նախագահի տնից: Հիմա նա բանակում է, շուտով կգա, ու ես նրան կդիմավորեմ այս տանը: Իմ ճակատագիրը բեկվել է, բեկված ճակատագրով մարդիկ զրկված են թեկուզ մեկ օր շռայլ ապրելու իրավունքից: Ուզում եմ, որ որդիս ազատվի կապանքներից, նոր կյանք ստեղծի իր համար…
– Դու ինձ ընդհանրապես չէիր նկատում: Որդուս ծնվելու առթիվ երբ փորձեցիր մտնել նախկին դերիդ մեջ, նախկին սիրուհուդ որդին nչ միայն լռեցրեց քեզ, այլև քարշ տալով շպրտեց փողոց: Հայրդ չկար, որ զորք ու զրահ հրամցներ, դու հեռացվեցիր մարդկանցից: Միակ ապավենդ ես էի: Սկսեցիր հաճախ այցելել, մարդիկ խուսափում էին քեզնից: Ես ակամա դարձա քո հովանավորը: Հիմա, որ ապրել ես կյանքիդ մեծ մասը, գոնե հասկանո՞ւմ ես, թե մարդիկ ինչու են ատում քեզ: Դու պատճառը գիտես, բայց թաքցնում ես: Տարիներ են անցել, արդեն գաղտնիք չէ Միհրանի պատմության այն հատվածը, որ n՛չ հայրդ, n՛չ նրա լրատուները այդպես էլ չիմացան: Միհրանին հիշո՞ւմ ես: Խեղճ ու կրակ գաղթական էր: Ամեն ինչ կորցրած գաղթական: Նրան ստիպում էին կոլխոզ մտնել: Մարդը իրավացիորեն պատասխանում էր` «Ի՞նչ ունեմ, որ մտնեմ, էս քրջերո՞վ մտնեմ: Չէ, ես ամոթ ունեմ, եu բեռ չեմ դառնա, ճամփեքը բացեք` գնամ իմ երգիր, ունեցած-չունեցածս քերեմ, գեղը շենացնեմ, ճամփեքը բացեք, բացեք, թողեք գնամ…»: Հայրենիքի կարոտը խենթացրել էր Միհրանին: Նրան հակա անվանեցին ու աքսորեցին: Գնացքով էին տանելու: Այդ օրը գնացքը չեկավ: Մարդիկ ուտելիք, տաք շորեր, ծխախոտ տարան, կաղ զինվորին հարբեցրին, քնեցրին, մի ամբողջ օր Միհրանին խնամեցին:
– Ինչո՛ւ եկա, թող մնայի, մնայի թուրքը կսպաներ, կպրծնեի,- անընդհատ կրկնում էր Միհրանն ու ողբում:
Ամբողջ գյուղն արդեն գիտեր, որ Միհրանին սիբիրներ աքսորելու պատճառը քո հոր նամակն էր: Ալեհեր մարդը հեռացավ գյուղից, գյուղը զրկվեց իր խորհրդանիշից: Հայրդ ի՞նչ շահեց: Ոչինչ, նա քեզ համար արհամարհանք կուտակեց, ու հիմա վայելում ես այդ կտակը: Դու գյուղում չէիր կարող մնալ: Քո նախկին սիրուհիների որդիները, հայրիկիդ թողած ժառանգությունը կխեղդեին քեզ, դրա համար էլ եկար ու տեղավորվեցիր իմ կողքին: Բայց որպես գաղտնիք ասեմ քեզ, որ երբ որդիս հիմնավորվի, ոտքի կանգնի, ես գյուղ եմ վերադառնալու: Մարեին կբերեմ որդուս մոտ, կհեռանամ, որ իմ որբությունից բաժին չհասնի իմ որդուն: Իմ հյուղակ տունը կնորոգեմ: Սիրամարգի հպարտությունը իր պոչն է, մարդ արարածի հպարտությունը` հայրական տունը: Տունը նորոգելով կլռեցնեմ ծղրիդների բամբասանքը, կլռեցնեմ նրանց` իմ տունը լքված հայտարարած նրանց վայրահաչությունը: Եթե չնորոգեմ իմ տունը, չեմ կարող ինձնից վանել իմ տխուր մանկությունը:
Բախտի ոլորաններում խճճված Մանուկը երկար ժամանակ լռում էր: Կյանքի դեմ իր ճակատամարտը շահել ցանկացող Մանուկը մահվան տուրքից խուսափելով, ամպերի թաց ձայնին ականջալուր, ճակատագրի անբաժանելի ցավը խեղդելով, համրացած ժայռի հոգեպահուստ բառերից ընտրելով անմեղություն խոստացող շշունջները, կորած գանձը գտած մարդու ոգեշնչումով խոսեց. «Իմ այս տունը կնվիրեմ որդուդ, Հարությունին ու կգնամ անցյալս փորփրելու, գուցե չեմ նկատել, չեմ տեսել նրան, բայց համոզված եմ, որ իմ շռայլ կյանքին համաքայլ, ինձ հետ ապրել ու ինձ հետ ծերացել է իմ որբությունը…»: