Գնացի բժշկի մոտ՝ կես տարին մեկ կատարվող ստուգման համար. քառասունս լրանալուց հետո դա մի տեսակ սովորություն էր դարձել արդեն։ Բժիշկը վաղեմի ընկերս է՝ Կարլո Տրատորին, ով արդեն գիտեր ինձ «տակից վրա», ինչպես ասում են։
Մի փոփոխական ու ամպամած աշնանային հետմիջօրե է, քիչ անց մութն ընկնելու է։ Նոր եմ ներս մտել, ու Տրատորին ինձ է նայում մի տեսակ ու ժպտում է.
– Հոյակապ տեսք ունես, մե՛ր տղա. անճանաչելի ես դարձել, եթե հիշենք մի երկու տարի առաջվա լարված տեսքդ։
– Իսկապես։ Չեմ հիշում, որ երբևէ այսպես լավ զգացած լինեմ ինձ, ինչպես հիմա։ Սովորաբար գալիս են բժշկի մոտ, երբ վատ են զգում։ Այսօր եկել եմ, քանզի լավ, շատ լավ եմ զգում ինձ։
Ու մի նոր բավարարվածություն եմ զգում, գրեթե վրեժխնդրական, Տրատորիի առջև, ով ինձ մշտապես համարել է նյարդային, խռովահույզ անձնավորություն, որը ենթակա է դարիս հիմնական տագնապներին։ Այլևս չի պատահում, առավոտյան արթնանալիս, որ մայրաքաղաքային արևածագի գորշ, չարագույժ լույսի հետ մեջս թափանցեն ինքնասպանության մտքեր։
– Քեզ քննեմ, որ ի՞նչ,- ասում է Տրատորին։- Դեմքիցդ առողջությունը կաթում է, այս անգամ անտեղի պիտի փող ծախսես։
– Դե, քանի որ եկել եմ…
Հանում եմ շորերս, պառկում բազմոցին, նա չափում է ճնշումս, լսում սիրտս ու թոքերս, ստուգում ռեֆլեքսներս։ Չի խոսում։
– Դե՞,- հարցնում եմ։
Տրատորին թոթվում է ուսերը, չի էլ բարեհաճում պատասխանել։ Սակայն ինձ է նայում ուշադրությամբ, ասես լավ չի հիշում դեմքս։ Ի վերջո.
– Ավելի շուտ, ասա՛ ինձ քմահաճույքներիդ մասին, դասական քմահաճույքներիդ։ Մղձավանջնե՞ր։ Սևեռուն մտքե՞ր։ Երբևէ չեմ տեսել քեզնից ավելի տանջված մեկին։ Ու բնավ չասես, թե…
Կտրուկ շարժում եմ անում։
– Բացարձա՛կ։ Գիտե՞ս ինչ ասել է՝ ոչինչ։ Անգամ չեմ էլ հիշում։ Կարծես լրիվ ուրիշ մարդ դարձած լինեմ։
– Լը-րիվ ու-րիշ մարդ…- արձագանքում է Տրատորին՝ մտածկոտ վանկարկելով։
Դրսում մշուշը թանձրանում է։ Չնայած դեռ ժամը հինգը չկա, մութը սկսում է ընկնել։
– Հիշո՞ւմ ես,- ասում եմ,- երբ գիշերվա մեկին, երկուսին գալիս էի քեզ մոտ՝ վիճակիցս գանգատվելու։
– Դու լսում էիր ինձ, եթե անգամ քնատությունից ոտքի վրա չէիր կանգնում։ Ամաչում եմ այդ մասին հիշելիս։ Ի՜նչ ապուշն եմ եղել, միայն հիմա եմ հասկանում, թե ինչ սոսկալի ապուշի մեկն էի։
– Հը՛մ, ի՞նչ իմանաս։
– Ի՞նչ ես ուզում ասել։
– Ոչի՛նչ։ Ավելի շուտ, անկեղծորեն պատասխանի՛ր. հիմա ես երջանի՞կ, թե՞ նախկինում։
– Երջանի՜կ։ Ինչպիսի՜ ճոռոմ բառ։
– Դե, ասենք, բավարարված, գոհ, հանգիստ։
– Իհարկե, շատ ավելի հանգիստ եմ հիմա։
– Միշտ ասում էիր, որ ընտանիքում, աշխատավայրում, մարդկանց մեջ քեզ հաճախ մեկուսացված էիր զգում, օտարված։ Եվ ուրեմն, քո այդ օտարվածությունը վերջացա՞վ այլևս։
– Հե՛նց այդպես։ Առաջին անգամ է, որ… ինչպե՞ս ասեմ… հա՛, ինձ վերջապես ներգրավված եմ զգում հասարակության մեջ։
– Վա՜հ, շնորհավորում եմ։ Ու այդտեղից էլ՝ անվտանգության զգացումդ, ճի՞շտ է։ Խիղճդ էլ հանգի՜ստ, հանգի՜ստ։
– Ծաղրո՞ւմ ես ինձ։
– Բնա՛վ։ Ասա՛ ինձ, ավելի կանոնակարգված կյանք ես վարո՞ւմ, քան նախկինում։
– Չգիտեմ… թերևս։
– Հեռուստացույց նայո՞ւմ ես։
– Դե, գրեթե ամեն իրիկուն։ Իրման ու ես համարյա տնից դուրս չենք գալիս։
– Հետաքրքրվում ես սպորտո՞վ։
– Պիտի ծիծաղես, եթե ասեմ, որ երկրպագու եմ դարձել։
– Եվ ո՞ր թիմի երկրպագու ես։
– Ինտերի, բնականաբար։
– Իսկ ո՞ր կուսակցությունից ես։
– Կուսակցությունի՞ց։
Վեր եմ կենում, մոտենում եմ նրան, ականջին մի բառ եմ շշնջում։
Նա թե.
– Բայց ինչո՞ւ այդպես թաքուն։ Որ դա հայտնի չլինի բոլորին։
– Ինչո՞ւ։ Դա քեզ վրդովեցնո՞ւմ է։
– Ի սե՛ր Աստծո։ Դա արդեն բնականոն բան է քաղաքաբնակների շրջանում։ Իսկ… ավտոմեքենա՞։
– Էլ առաջվանը չեմ։ Գիտես, որ մի ժամանակ խխունջի դանդաղկոտությամբ էի վարում մեքենան։ Արդ, անցյալ շաբաթ, Հռոմից Միլան հասա չորս ու կես ժամում։ Ըստ ժամանակաչափի… Բայց կարո՞ղ եմ իմանալ, թե ինչի համար է այս հարցաքննությունը։
Տրատորին հանում է ակնոցը։ Արմունկները հենած գրասեղանի վրա՝ ագուցում է մատները։
– Ուզո՞ւմ ես իմանալ, թե ինչ է պատահել քեզ։
Ես նայում եմ նրան՝ հանկարծակիի եկած։
– Շատ հասարակ մի բան։ Դու մեռած ես։
Տրատորին հենց այնպես կատակ չի անի, մանավանդ իր բժշկական կաբինետում։
– Մեռա՞ծ,- կմկմացի ես։- Ինչպե՞ս թե մեռած։ Անբուժելի հիանդությո՞ւն ունեմ։
– Դե չէ՜, ի՜նչ հիվանդություն։ Ես չասացի, թե դու պետք է մեռնես։ Միայն ասացի որ մեռած ես։
– Ա՜յ քեզ բան։ Բա քիչ առաջ ասում էիր, թե առողջության մարմնացում ե՞մ։
– Առողջը առողջ ես… Լրի՛վ առողջ։ Սակայն մեռած ես։ Դու հարմարվել ես, ընդգրկվել ես, միակերպվել ես և հոգով ու մարմնով ներառվել հանրույթի կազմի մեջ, ձեռք ես բերել հավասարակշռություն, հանգստություն, անվտանգություն։ Եվ… դիակ ես այլևս։
– Ա՜, էլի լավ է։ Ուրեմն, այլաբանակա՞ն իմաստով։ Ես էլ վախեցա, թե…
– Այնքան էլ այլաբանություն չէ։ Ֆիզիկական մահը հավիտենական երևույթ է և, ի վերջո, գերազանցապես ճապաղ մի բան։ Սակայն գոյություն ունի մեկ ուրիշ մահ, որը երբեմն ավելի վատ է. երբ անձնավորությունը տեղի է տալիս, վարժվում նմանակելուն, անվերապահորեն պարտվում շրջապատին, հրաժարվում ինքն իրենից… Սակայն, նայի՛ր շուրջդ։ Խոսի՛ր մարդկանց հետ։ Մի՞թե չես նկատում, որ նրանց ամենաքիչը՝ վաթսուն տոկոսը մեռած է։ Ու տարեցտարի նրանց թիվն աճում է։ Մարած, վարժեցված, ստրկացված։ Բոլորը ցանկանում են նույն բաները, խոսում բոլորի նման, մտածում նույն բաների մասին։ Այդ գարշելի զանգվածային մշակո՜ւյթը։
– Էէ՜, խոսում ես, է՛լի։ Հիմա, երբ անցյալի մղձավանջներն այլևս չունեմ, ինձ շատ ավելի առույգ եմ զգում։ Շատ ավելի առույգ, երբ դիտում եմ ֆուտբոլային մի հոյակապ հանդիպում կամ երբ ոտքով սեղմում եմ արագացուցիչը, ինչքան ոտքիս մեջ ուժ կա։
– Իմ խե՜ղճ Էնրիկո։ Օրհնյա՛լ են քո երբեմնի անձկությունները։
– Դե լավ, բավակա՛ն է։
Տրատորիին հաջողվեց իսկապես ինձ նյարդայնացնել։
– Ուրեմն, եթե մեռած եմ, ինչպե՞ս կբացատրես, որ այդքան շատ վաճառած չկամ իմ քանդակներից, որքան այս վերջին տարին։ Եթե հանձնված լինեի, ինչպես դու ես ասում…
– Հանձնված չէ… մեռա՛ծ։ Այսօր ամբողջ ազգեր կան, որոնք լրիվ մեռածներից եմ բաղկացած։ Հարյուր միլիոնավոր դիակներ… նրանք աշխատում են, կառուցում, հայտնագործում, սոսկալիորեն չարչարվում են և երջանիկ են ու գոհ։ Եվ սակայն, թշվառ մեռածներ են։ Ի բացառություն մանրադիտակային մի փոքրամասնության, որը նրանց անել է տալիս այն, ինչ ինքն է ուզում, սիրել տալիս այն, ինչ ինքն է ուզում, հավատալ տալիս այն բանին, ինչ ինքն է ուզում։ Ինչպես որ Անտիլյան կղզիների զոմբիները, դիակները, որոնց կենդանացրել են կախարդներն ու ուղարկել աշխատելու դաշտերում։ Ինչ վերաբերում է քանդակներիդ, հենց հաջողությունը, որ քեզ ուղեկցում է հիմա, և որը չկար մի ժամանակ, ապացուցում է, որ դու մեռած ես։
Դու հարմարվել ես, հրաժարվել ես, վերակերպվել ես, քեզ ստիպել ես քայլել բոլորի հետ համընթաց, փշերդ կոտրել ես, դրոշներդ՝ խոնարհել, հրաժարվել ես խենթի, խռովարարի, խաբվածի դերիցդ։ Ուստի և, դուր ես գալիս մեռյալների լայն հասարակությանը։
Ոտքի եմ թռչում։ Այլևս չեմ կարողանում դիմադրել։
– Իսկ դո՞ւ,- հարցնում եմ նրան կատաղած,- հապա մի քեզնի՛ց խոսիր։
– Ե՞ս,- տարուբերում է գլուխը,- ես նույնպես, բնականաբար, մեռած եմ։ Արդեն երկար տարիներ ի վեր։ Ո՞նց դիմադրես այնպիսի քաղաքում, որ սա է։ Ես նույնպես դիակ եմ։ Միայն թե ինձ մի ճեղք է մնացել, գուցե մասնագիտության բերումով։ Մի ճեղք, որտեղից ինձ հաջողվում է դեռևս տեսնել։
Արդեն իսկապես գիշեր էր։ Եվ արդյունաբերական թունամշուշը կապարի գույն ուներ։ Լուսամուտի ապակիներից անդին, դիմացի շենքը հազիվ էր նշմարվում։
Թարգմանությունը
իտալերենից՝
Գառնիկ ՄԵԼՔՈՆՅԱՆԻ
