Արա Առաքելյան

ՀԳՄ վարչությունը շնորհավորում է թարգմանիչ Արա Առաքելյանին ծննդյան 75-ամյակի առթիվ

«Գրական թերթը» միանում է շնորհավորանքին

 

Ճակատագրով արարված մշակույթի մարդը

Հայտնի փաստ է, որ, ասենք, քսանամյա խելոք երիտասարդը յոթանասունհինգ տարեկանում լինում է ավելի խելոք (ինչպես քսանամյա անխելք երիտասարդը ութսունհինգում լինում է ավելի անխելք): Այս հանրահայտ ճշմարտությունը ասում եմ Արա Առաքելյանի մասին խոսելիս, որը դառնում է յոթանասունհինգ տարեկան, բայց մտավոր, ստեղծագործական պլանում տարիները նրան դարձրել են ավելի եռանդուն, խոհուն, ավելի իմաստուն և հավասարակշռված, նույնիսկ ավելին՝ գնալով նա դառնում է ավելի կենտրոնացած, գիտելիքների և ինֆորմացիայի հարուստ և, որ տվյալ դեպքում առավել զարմանալի է և հրաշալի, դառնում է ավելի աշխատունակ, պատասխանատու և նպատակասլաց: Աշխատելով երկու ոլորտներում՝ գիտահետազոտական և թարգմանչական (չհաշված համալսարանական դասախոսական աշխատանքները), Արա Առաքելյանը հանդես է գալիս և՛ իբրև գիտնական (հիշենք նրա ֆունդամենտալ աշխատանքներից միայն երկուսը՝ «Գերմանական փիլիսոփայական վեպը», որի հիմքում Թոմաս Մանի ստեղծագործության խոր և բազմակողմանի ուսումնասիրությունն է, և՛ «Համեմատական գրականագիտություն» ծավալուն գիրքը, որը համեմատական գրականագիտության երևի առաջին ուսումնասիրությունն է մեզ մոտ: Այն ունի նաև ձեռնարկի նշանակություն, գրված ժամանակակից միջազգային գրականագիտության ամենաբարձր մակարդակով, որը պատիվ կբերի ցանկացած երկրի, (բայց, ցավոք սրտի, ոչ Հայաստանում, որտեղ «լուրջ գործերով» զբաղվող հայ գրականագետներին դա ամենևին էլ չի հետաքրքրում):

Ես առանձնապես ուզում եմ շեշտել Արա Առաքելյանի թարգմանչական աշխատանքները, օրինակ՝ «Նիբելունգների երգը» (հին գերմաներենից բնագիր թարգմանած այդ վիթխարի պոեմ-էպոսի մոտ 11000 տողերի չափածո-հանգերով թարգմանությունը, որը մեծ երևույթ կարող էր լինել ցանկացած երկրի համար), Հերման Հեսսեի «Ուլունքախաղ» վեպը, Ֆ. Կաֆկայի համարյա ողջ ստեղծագործությունները (հատկապես պետք է նշել Ֆ. Կաֆկայի երկերի լիակատար ստեղծագործությունների 5-հատորյակը, որը կազմել և ծանոթագրել է Արա Առաքելյանը):

Հատկապես ուզում եմ շեշտել նրա թարգմանած չեխ հեղինակ Գուստավ Յանոուխի «Զրույցներ Կաֆկայի հետ» գիրքը, եվրոպական գրականության բեսթսելլերներից միակը, ուր մեծ գրողը ներկայացված է իր երիտասարդ բարեկամի՝ Գուստավ Յանոուխի հետ մտերիմ զրույցների, մտքերի, հոգսերի, իր առօրյա կյանքի մեջ, (ինչպես Էկերմանի նշանավոր գիրքը Գյոթեի մասին):

Այս ամենի հետ կուզեի ավելացնել Արա Առաքելյանի մարդկային բարձր նկարագիրը՝ պատասխանատվության խոր զգացողությունը, բնավորության առաքինի և կայուն գծերը, իր գործին նվիրվածությունը, արտաքին ազդակների նկատմամբ իր «ինտելեկտուալ անտարբերությունը» և մշակույթի «հոգևոր աշխարհի ինքնագիտակցականությունը», որի համար մաղթում եմ իմ բարեկամին նոր նվաճումներ (մանավանդ, որ նա լիովին պատրաստ է դրան):

Հենրիկ ԷԴՈՅԱՆ

 

ԹԱՆԿ ՆԵՐԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆ

Արա Առաքելյանի ներկայությունը մեր մտավոր կյանքում շատ թանկ ներկայություն է. ես մի կողմ եմ թողնում նրա թարգմանական և գրականագիտական գործունեությունը և ուզում եմ անդրադառնալ նրանով՝ մեզանում Խ. Աբովյանից մինչև Հովհ. Թումանյան ու Ե. Չարենց գերմանական մտքի ու գերմանական մշակույթի ներկայությանը, որը բեղմնավոր մեթոդներ ու մոտեցումներ է տվել մեր պատմագրությանը, բանասիրությանը և, իհարկե, գրականությանը։ (Ես համարձակվում եմ պնդել, որ եթե մեր արևմտահայ միտքն ու գրականությունը հանգամանքների բերումով առավելապես ռոմանական-ֆրանսիական (իսկ Մխիթարյաններով՝ լատինական) կողմնորոշում է ունեցել, ապա արևելահայը՝ գերմանական): Արա Առաքելյանի թարգմանական գործունեությունը ժամանակակից մեր մտածողության մեջ (եթե այսօր մեր այս խառնակ ու նսեմ ժամանակներում նման բան, իհարկե, դեռ գոյություն ունի) կարող է պահպանել այն լրջությունը և վերլուծական զգոնությունը, ինչն այնքան հատուկ է և Հ. Հեսսեին, որի գլուխգործոցի հայերեն թարգմանությունը հենց նա է իրականացրել, գերմանական էպոսին՝ «Նիբելունգների երգին», որը էպոսի ու քնարերգության զարմանահրաշ մի միավորում է, և Է. Քանետիի դարակազմիկ «Զանգված և իշխանություն» գրքին, որը շուտով լույս կտեսնեի։ (Արա Առաքելյանը մեր՝ ընթերցողներիս սեղանին է դրել նաև ծանրակշիռ մենագրություններ, որոնք գրված են հենց գերմանական՝ քիչ վերևում ասված լրջությամբ)։

Վերջերս, մի անձնական զրույցի ժամանակ ես և Հենրիկ Էդոյանը նրան կարծես կարողացանք դրդել, իսկ միգուցե և «սադրել» մի հանդուգն գաղափարի՝ Թոմաս Մանի «Հովսեփը և նրա եղբայրները» վեպի թարգմանությանը… Մենք մեր սադրանքը հիմնավորեցինք նրանով, որ պատմությամբ և պատմագրությամբ հարուստ ավանդույթներ ունեցող ժողովուրդը պարզապես իրավունք չունի այդ գիրքը թարգմանված չունենալ, իսկ, որ պակաս կարևոր չէ, թարգմանական այդքան մեծ փորձ ու տաղանդ ունեցող թարգմանիչն էլ իր հերթին իրավունք չունի դրանից խուսափելու… Ես հույս ունեմ, որ իր ապրած 75 տարիները իմ ընկերոջ մեջ այնքան ուժ, եռանդ ու միտք ներարկել են, որպեսզի նա իր թարգմանական գործունեությունը պսակի այդ անհնարին, բայց իր համար արդեն միանգամայն հնարավոր, իսկ մեր լեզվի և գրականության համար նորանոր հնարավորություններ հուշող աշխատանքով…

Հակոբ ՄՈՎՍԵՍ

 

ՎՈԼՖԳԱՆԳ ԳՅՈԹԵ

 

Նախաստեղծ բառեր. Օրփեականք

 

∆ΑΙΜΩΝ. ԴԵՎ

Ինչպես այն օրը, երբ այս աշխարհին ընծայելով քեզ,

Արևը ծագեց՝ մոլորակներին ողջույնը տալու,

Դու հիմա էլ կաս՝ կենաց ծառի հետ ծաղկող մշտապես,

Ըստ այն օրենքի, որով ծնվել ես՝ արմատիդ հլու:

Ինքդ քեզանից չես փախչի երբեք, դու այդպիսին ես,-

Այդ էին ասում մարգարեները տակավին հնում:

Եվ ոչ մի ընթացք կամ ուժ անսպառ չի խախտի վերին

Կարգը սահմանված, որ ապրում է հար՝ ծնվելով կրկին:

 

ΤΥΧΗ. ԴԻՊՎԱԾ

Բայց շրջանցում է խիստ սահմանները կամքով բարեհաճ

Մի շրջող տարերք, որ թափառում է մեզ հետ միասին,

Մենակ չես մնում, խառնվում ես մարդկանց անծանոթ, ճանաչ,

Եվ անում ես այն, ինչ որ տրված է անել ամենքին:

Եվ կյանքը շուտով դառնում է ախորժ, քայլում է առաջ,

Մի ճնչին առիթ, և դու տարվում ես բաներով չնչին:

Մինչդեռ աննկատ շրջանն է փակվում ձիգ տարիների,

Կանթեղը անլույս կրակ է ուզում, կրակը վառիր:

 

ΕΡΩΣ. ՍԵՐ

Նա ներկա է միշտ: Նա գրոհում է բարձրից երկնքի,

Որտեղ տունն է իր: Նա թռչում է հին, ամա վայրերից

Եվ թևածելով թևերն օդեղեն՝ թափանցում հոգին,

Եվ զարդարում է ճակատն ու կուրծքը գարնան օրերի:

Թվում է՝ մի պահ հեռացավ, սակայն դառնում է կրկին՝

Երանության հետ բերելով քաղցր, մեղմանուշ թախիծ:

Կորչում են սրտեր՝ տարուբերվելով անծայր տարերքում,

Սակայն մեկին է ազնվագույն անդարձ նվիրվում:

 

ΑΝΑΓΚΗ. ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆ

Կատարվում է այն, ինչը աստղերն են կարգում աներեր,

Պայման և օրենք: Իսկ մեր բոլորի կամքը ընդհանուր

Ցանկություն է լոկ, քանզի հենց դա է մեզ տրված անել,

Եվ Կամքի առաջ Քմահաճույքն է մնում համր ու լուռ:

Կամոքն աստղերի ամենաթանկն ենք վանում սրտից մեր,

Եվ բիրտ Պետքի դեմ թե՛ իղձ, թե՛ քմայք անզոր են, իզուր:

Թվում է՝ այսպես ազատ ենք, սակայն օրերն անհատնում

Մեր վաղնջական ազատությունն են քայլ առ քայլ տանում:

 

ΕΛΠΙΣ. ՀՈՒՅՍ

Բայց ինչ էլ լինի՝ շրջափակ սահման թե որմ երկաթե,

Պիտի որ բացի դռներ դժնադեմ՝ հարկավորաբար,

Հին ժայռի նման արգելքն է կանգնած, բայց հոգ չէ արդեն,

Դիցուհին ահա անսանձ ու մեղմիվ, որ նայում է հար

Ամպերից ծածկող, թավ մառախուղից, հողմերից անթիվ,

Նա կանչում է մեզ, տանում է իր հետ՝ թեթև թևազարդ:

Մենք գիտենք նրան, հենց ճամփա ելնենք՝ բարեկամն է մեր,

Թևի մի հարված, և մնաք բարով, հավերժություննե՛ր:

 

 

ՀԵՐՄԱՆ ՀԵՍՍԵ

 

ԴԺՎԱՐԻՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀ

(հեքիաթ)

 

Ձորաբերանին, մթին ժայռերի դարպասի մոտ ես վարանքով կանգ առա, ապա շրջվեցի՝ ետ նայելու:

Այդ հրաշալի, կանաչ անտառում փայլում էր արևը, մարգագետինների վրա խփում էր գորշավուն սիզախոտը: Այնտեղ լավ էր, այնտեղ տաք էր ու հաճելի, այնտեղ հոգիդ թրթռում էր խորն ու ազատ՝ ինչպես աղվամազոտ մեղուն՝ մաքուր օդում: Ու երևի թե ես էի հիմար, որ ուզում էի թողնել այդ ամենը ու բարձրանալ լեռները: Առաջնորդը քնքշորեն հպվեց ձեռքիս: Ես հայացքս կտրեցի սիրած վայրերից, ասես դուրս գայի գոլ ջրերից, որոնց մեջ լողում էի: Այժմ անարև մթության մեջ տեսա ձորը, լեռան բացվածքից հոսում էր փոքրիկ, գորշ առվակը, որի եզրերին, մանր փնջերով, աճել էր բաց կանաչագույն խոտը, իսկ հատակին երևում էին ամեն գույնի ողորկ քարեր՝ մեռած ու գունատ, ինչպես ոսկորներ, որոնք սակայն երբևիցե եղել էին կենդանի:

– Արի հանգստանանք,- ասացի առաջնորդին:

Նա ժպտաց համբերատար, և մենք նստեցինք: Ցուրտ էր, և ժայռերի կողմից փչում էր խորհրդավոր, քարերի սառնություն բերող օդի մեղմ հոսանքը:

Տանջալի, տանջալի բան էր այս ճանապարհով գնալը: Տանջալի էր հևիհև անցնել այդ անդուր ճանապարհներով, քայլել այդ սառնաջուր առվի եզրերով, մթության մեջ մագլցել այդ նեղ, անհարթ կածանն ի վեր:

– Ճանապարհը նողկալի է,- երկյուղով ասացի ես:

Մեռնող լույսի շողի նման իմ մեջ աթնացավ ուժգին, անհավատալի, անմիտ հույսը՝ գուցե մենք դեռ կարող ենք հետ դառնալ, գուցե կարողանամ համոզել առաջնորդին, թող այս ամենը գաղտնի մնա մեր մեջ: Այո՛, իսկ ինչու՝ ոչ: Մի՞թե այնտեղ, որտեղից եկանք, հազար անգամ գեղեցիկ չէր, մի՞թե կյանքն այնտեղ ավելի հարուստ, ավելի դուրեկան, ավելի քաղցր չէր: Եվ մի՞թե ես այն մարդը, այն կարճակյաց ու մանկամիտ էակը չէի, որն արժանի էր մի պտղունց երջանկության, մի քիչ արևի, կապույտով ու ծաղիկներով լեցուն քաղցր հայացքի:

Ո՛չ, ես ուզում էի այնտեղ մնալ: Ոչ մի ցանկություն չունեի ինձ հերոս կամ նահատակ երևակայելու: Եվ ամբողջ կյանքում գոհ կլինեի, եթե միայն իրավունք ունենայի մնալու հովտում՝ արևի տակ:

Արդեն սկսել էի մրսել: Այստեղ հնարավոր չէր երկար մնալ:

– Մրսում ես,- ասաց առաջնորդը,- ուրեմն՝ լավ է, գնում ենք:

Այդ ասելով՝ նա ոտքի կանգնեց, մի պահ ձգվեց ողջ հասակով ու ժպտալով նայեց ինձ: Նրա ժպիտի մեջ ո՛չ ծաղր կար, ո՛չ կարեկցանք, ո՛չ դաժանություն և ո՛չ էլ գութ: Չկար ոչինչ, գիտակցությունից բացի և ոչինչ՝ իմացությունից բացի: Այդ մարդն ասում էր. «Ես ճանաչում եմ քեզ: Ես զգում եմ քո վախը այնպես, ինչպես դու: Եվ բնավ էլ չեմ մոռացել երեկվա ու նախորդ օրվա քո մեծախոսությունը: Երկչոտության յուրաքանչյուր վարանոտ քայլ, որ անում է հիմա քո հոգին, և դեպի այնտեղ ուղղված արևալի յուրաքանչյուր հայացք մտերիմ է ինձ և հայտնի ավելի շուտ, քան դու այդ ցույց կտաս»:

Այդ ժպիտը դեմքին՝ առաջնորդը ուշադիր նայեց ինձ և կատարեց առաջին քայլը դեպի ժայռերի մութ հովիտը: Ես ատում էի նրան, ես սիրում էի նրան, ինչպես մահապարտն է ատում և սիրում կացինը՝ իր ծածրակի վերևում: Բայց ամենից առաջ ես ատում և արհամարհում էի նրա իմացությունը, նրա ղեկավարումն ու սառնությունը, հաճելի թուլությունների նկատմամբ նրա անտարբերությունը, և իմ մեջ էլ ատում էի այն ամենը, ինչը արդարացնում էր նրան, ինչը նրան էժանացնում էր, ինչը հավասարարժեք էր նրան և կամենում էր նրա հետևորդը դառնալ:

Գորշ առվի քարերի վրայով նա արդեն մի քանի քայլ հեռացել էր և ուր որ է՝ հենց առաջին ժայռի հետևում կանհետանար իմ աչքից:

– Կանգնի՛ր,- կանչեցի այնպես վախեցած, որ մտքովս անցավ. եթե սա երազ է, ապա իմ սարսափը հենց հիմա կընդհատի այն, և ես կարթնանամ,- կանգնի՛ր,- կանչեցի,- ես չեմ կարող, ես դեռ պատրաստ չեմ:

Առաջնորդը կանգ առավ և լուռ, առանց կշտամբանքի նայեց իմ կողմը, բայց նայեց ի՛ր հայացքով, որը լի էր սարսափելի իմացականությամբ, անտանելի սթափությամբ, արդեն-նախօրոք-հասկացված-լինելու անխոս զգացմամբ:

– Ուզում ես ե՞տ դառնանք,- հարցրեց նա, և դեռ չէի արտաբերել վերջին բառը, բայց զզվանքով արդեն գիտեի, որ ոչ եմ ասելու, պիտի ոչ ասեմ: Միաժամանակ Հինը, Սովորականը, Սիրելին, Հարազատը հուսահատ կանչում էին իմ մեջ. «Ասա՝ այո՛, ասա՝ այո՛», և ամողջ աշխարհն ու հայրենիքը գնդակի նման կախվել էին իմ ոտքերից:

Ես ուզում էի բղավել «այո», չնայած հաստատ գիտեի, որ չեմ կարող դա անել:

Ապա առաջնորդը ձեռքով ցույց տվեց ետ՝ դեպի հովիտը, և ես մեկ անգամ էլ փորձեցի թափառել սիրած վայրերով: Բայց հիմա ես տեսա ամենատհաճն այն ամենից, ինչ կարող էր հանդիպել ինձ. աչքերիս առաջ փռված էին սիրելի հովիտներն ու հարթավայրերը՝ դժգույն ու տխուր, ճերմակ, ուժասպառ արևի տակ, գույները սուր էին ու աղավաղված, ստվերները՝ սև մրի նման ու առանց հմայքի, և ամեն ինչից, ամեն ինչից հանված էր սիրտը, հրապույրն ու բույրը խլված, դրանք այնպես էին բուրում, ինչպես իրերը, որոնցից սիրտդ ուղղակի խառնում է: Օ՜, ինչպես էի ես հասկանում դա, ինչպես էի վախենում առաջնորդի՝ ինձ համար սիրելի ու հաճելի ամեն բան արժեզրկելու, դրանցից շունչն ու հոգին հանելու, բույրերը փչացնելու և գույները աննկատ թունավորելու այդ սարսափելի հնարից և ատում այն: Ախ, ես գիտեի դա. այն, ինչ երեկ դեռ գինի էր, այսօր քացախ էր արդեն: Եվ էլ երբեք քացախը գինի չէր դառնա: Այլևս երբեք:

Ես լռեցի և տխուր հետևեցի առաջնորդին: Չէ՞ որ նա իրավացի էր՝ այժմ, ինչպես և միշտ: Լավ էր գոնե, որ նա կողքիս էր և տեսանելի, փոխանակ, ինչպես շատ հաճախ, որոշում ընդունելու պահին հանկարծ անհայտանալու և ինձ մենակ թողնելու, մենակ՝ իմ կրծքի այն օտար ձայնի հետ, որին նա հետո փոխակերպվեց:

Ես լռում էի, բայց սիրտս եռանդով ճչում էր. «Կանգնի՛ր, ես ահա գալիս եմ»:

Առվի քարերը գարշելիորեն լպրծուն էին, հոգնեցնող, դրանցով քայլելը գլխապտույտ էր առաջացնում, ոտք ոտքի քայլելը նեղ ու թաց քարերի վրայով, որ կրունկի տակ մանրանում ու շուռ էին գալիս: Դրա հետ առվի կածանն էլ սկսեց կտրուկ վեր բարձրանալ, և ժայռերի մթին պատերը գնալով ավելի ու ավելի էին մոտենում իրար, նրանք մռայլորեն ավելի փքվում էին, և նրանց ելուստներից յուրաքանչյուրը ցույց էր տալիս մեզ ճզմելու և հետդարձի ճամփան ընդմիշտ փակելու նենգ մտադրություն: Ելուստավոր դեղին ժայռերի վրայով հոսում էր ջրի նմանվող ինչ-որ լպրծուն ու կպչուն զանգված: Մեր վերևում չկային այլևս ո՛չ երկինքը, ո՛չ ամպերը և ո՛չ էլ կապտությունը:

Ես գնում ու գնում էի առաջնորդի ետևից և հաճախ էի վախից ու զզվանքից փակում աչքերս: Ահա մի մուգ ծաղիկ հանդիպեց ճանապարհիս, նա կանգնած էր թավշյա սևությամբ ու տխուր հայացքով: Գեղեցիկ ծաղիկ էր և մտերմիկ խոսեց ինձ հետ, բայց առաջնորդն արագացրեց քայլերը, և ես զգացի, որ եթե մի վայրկյան էլ հապաղեմ, եթե մի հայացք էլ գցեմ այդ տխուր, թավշյա աչքին, տրտմությունն ու անհույս թախիծը էլ ավելի կխորանան ու կդառնան անտանելի, այսուհետ ընդմիշտ կմնա անիմաստության ու մոլորության այդ ծիծաղելի շրջանում փակված:

Թրջված ու կեղտի մեջ կորած՝ ես շարունակում էի առաջ սողալ, և երբ թաց պատերը մեր գլխավերևում ավելի մոտեցան իրար, առաջնորդը սկսեց երգել իր հին, թարմացնող երգը: Հստակ ու պատանեկան հաստատուն ձայնով յուրաքանչյուր քայլի հետ նա չափով երգում էր. «Ես ուզում եմ, ես ուզում եմ, ես ուզում եմ»: Ես շատ լավ գիտեի, որ նա ցանկանում է ինձ քաջալերել ու խրախուսել, ցանկանում է ինձնից վանել այս դժոխային թափառումի դաժան ու անսփոփ տպավորությունը: Ես գիտեի՝ նա սպասում էր, որ ես միանամ իր երգին: Բայց ես դա չէի ուզում, այդ հաղթանակը ես չէի ուզում շնորհել նրան: Երգելու տրամադրությո՞ւն կար: Եվ մի՞թե ես այն մարդը չէի, այն խեղճ ու հասարակ տղան, որը հակառակ իր սրտի, խճճվել է այնպիսի իրերի ու խնդիրների մեջ, որ Աստված չի կարող պահանջել նրանից: Իրավունք չունի՞ միթե յուրաքանչյուր մեխակ կամ անմոռուկ մնալ այն առվի ափին, որտեղ էր, և ծաղկել ու թոշնել, ինչպես ընդունված է:

«Ես ուզում եմ, ես ուզում եմ, ես ուզում եմ»,- անվերջ երգում էր առաջնորդը: Օ՜, եթե միայն կարողանայի ետ դառնալ: Բայց առաջնորդի վարպետ օգնությամբ վաղուց մագլցել էի պատերն ու ժայռածերպերը և հետդարձի ոչ մի ճամփա չունեի: Ներսումս լացը խեղդում էր ինձ, բայց լացի իրավունք նույնպես չունեի: Եվ այդպես ես միացա առաջնորդի համառ ու զվարթ երգին, երգեցի նրան հավասար չափով ձայներանգով, բայց ես նրա բառերով չէի երգում, այլ շարունակ կրկնում էի. «Ես պարտավոր եմ, ես պարտավոր եմ, ես պարտավոր եմ»: Այնքան էլ հեշտ չէր բարձրանալ ու միաժամանակ երգել, ուստի՝ քիչ անց շունչս կտրվեց և ստիպված լռեցի: Բայց նա շարունակում էր անխոնջ երգել. «Ես ուզում եմ, ես ուզում եմ, ես ուզում եմ», և ժամանակի հետ ինձ էլ ստիպեց, որ իր բառերով երգեմ: Հիմա բարձրանալն ավելի հեշտ դարձավ, և ես դա անում էի արդեն ոչ թե ստիպմամբ, այլ սրտանց, և երգելու պատճառով հոգնածություն այլևս չէի զգում:

Ներսս կարծես սկսեց պայծառանալ, և որքան ես պայծառանում, հարթ ժայռը այնքան տեղի էր տալիս, դառնում էր ավելի չոր, ավելի դուրեկան, հաճախ օգնում էր սայթաքող ոտքիս, և մեր գլխավերևում ավելի ու ավելի էր հստակվում ջինջ երկինքը, ինչպես և փոքրիկ, կապույտ առուն՝ քարեղեն ափերի մեջ, որ շուտով լճի պես մեծանալով՝ ընդարձակվում էր և նվաճում լայնք:

Ես փորձեցի ավելի ուժգին ու սրտանց ցանկանալ, և երկնային լիճը ավելի մեծացավ, կածանն էլ դարձավ ավելի անցանելի. և այդպես, առանց դժվարության և հանգիստ, առաջնորդի մոտով ես ահագին տարածություն անցա: Եվ հանկարծ մեր գլխավերևում տեսա գագաթը՝ վերձիգ ու պայծառ, արևի շիկացած շողերով ողողված:

Գագաթից քիչ ցած սողալով՝ անցանք նեղ կածանը, արևը կուրացնում էր աչքերս, և երբ կրկին նայեցի շուրջս, ծնկներս դողացին երկյուղից, քանզի ինձ տեսա ազատ և ժայռի վրա ուղիղ կանգնած, շուրջբոլորս երկնային անվերջանալի տարածությունն էր և ահարկու կապույտ խորությունը, մեր առջև, ինչպես սանդուղք, ցցված էր միայն սուր գագաթը: Եվ նորից երկինք ու արև կար այստեղ, մենք բարձրացանք նաև վերջին նեղ զառիթափը, ոտք ոտքի, շրթունքներս սեղմած, ճակատներս կնճռապատ: Եվ կանգնեցինք վերևում շիկացած, փոքր քարի վրա՝ խստաշունչ, հեգնորեն նուրբ օդում:

Դա մի արտասովոր լեռ էր և արտասովոր գագաթ: Գագաթին, որ մենք բարձրացանք անվերջանալի ժայռերի վրայով, քարի մեջ աճել էր մի ծառ, փոքր, հաստաբուն մի ծառ՝ սակավաթիվ մանր և ամուր ճյուղերով: Ահա կանգնած էր նա ժայռին՝ անկարելիորեն միայնակ ու զարմանալի, պինդ ու հաստատուն, ճյուղերի մեջ՝ երկնային սառը կապույտը: Իսկ ծառի ամենավերին ճյուղին նստած էր մի սև թռչուն ու երգում էր անճաշակ մի երգ:

Կարճատև դադարի անբարբառ ցնորք, բարձր՝ վերևում. արևը բոցավառվում էր, ժայռը՝ շիկանում, ծառը դաժանորեն քարացել էր, թռչունը անճաշակ երգում էր: Նրա անճաշակ երգը ասում էր՝ հավերժություն, հավերժություն: Սև թռչունը երգում էր, և նրա փայլուն, դաժան աչքը, ինչպես սև բյուրեղ, նայում էր մեզ: Անտանելի էր նրա հայացքը, անտանելի էր նրա երգը, և սարսափելի էին ամենից առաջ այս վայրերի միայնությունն ու դատարկությունը, երկնային ամայի տարածության գլխապտույտ առաջացնող հեռուները: Մահը անասելի երանություն էր, այստեղ մնալը՝ անասելի տանջանք: Ինչ-որ բան էր կատարվելու այս պահին, հենց այս ակնթարթին, այլապես մենք ու աշխարհը սարսափից կքարանայինք: Ես զգում էի պատահելիքը, ինչպես զգում են քամին՝ կայծակ-ամպրոպից առաջ: Ես զգում էի այն, ինչը այրող ջերմության պես սահում էր մարմնիս և հոգուս վրայով: Այն ահագնանում էր, այն գալիս էր, արդեն մոտ էր:

Հանկարծ թռչունը թռավ ճյուղից՝ իրեն նետելով տիեզերքի գիրկը:

Իմ առաջնորդը թռիչք կատարեց՝ թռավ դեպի կապույտը, ընկավ թրթռուն երկնքի մեջ, ճախրեց, հեռացավ:

Այժմ ճակատագրի ալիքը իր բարձրակետին էր, այժմ այն պատառոտում էր իմ սիրտը, ծվեն-ծվեն էր անում անխոս:

Եվ ես ընկնում էի արդեն, գահավիժում էի ես, թռչում: Օդի սառը հոսանքի մեջ ընկնելով՝ երանությամբ ու բերկրանքի տառապանքով անվերջանալիի միջով ես սուրում էի դեպի ցած, դեպի մորս կուրծքը:

 

Գերմաներենից թարգմանությունը՝

Արա ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԻ