ԳՈՒՑԵ` ՍԱՐՍԱՓ / Սաթենիկ ՂԱԶԱՐՅԱՆ

Հայրս ու մայրս ինձ տեղ են տվել, բայց գրեթե չեն տվել, հյուր եմ ու հյուր չեմ: Տվել են, որովհետև իրենցն եմ: Չգիտեմ ինչու՝ մարդու կյանքը բաժանվում է մասերի, մանավանդ աղջկա, որ աղջիկ է` օրիորդ` հայրական տանը, հետո հարս` կին, ապա մայր` կին, ապա` մայր, սկեսուր` կին, զոքանչ` կին, էլի մայր` կին, ապա տատիկ` կին ու միշտ, չգիտեմ ինչու, բոլորը շատ ժամանակ մոռանում են, որ կին են և ինչ-որ մեկն իրեն պարտավորված է զգում հիշեցնելու` դու կին ես:
Եվ ահա, հայրս ու մայրս տեղ են տվել, որոնց համար որպես աղջիկ եղել եմ իրենց տանը մինչև քսան տարեկան, հետո եղել եմ անընդհատ հյուր: Հյուր` աղջիկ: Տարիներն անցել են: Եվ հանկարծ դարձել եմ հյուր` տան անդամ և դրան ավելացրած` մայր, սկեսուր, տատիկ: Մի խոսքով, անհամատեղելի, անհասկանալի մի վիճակ: Եղբայրս էլ տեղ է տվել, որովհետև իրենն եմ, բայց եղբայրս, համոզված եմ, որ չի կասկածում, որ իր քույրն եմ, և կինն ինձ սիրով ընդունել է որպես հարս: Իսկ ես, բացի հարս լինելուց, նաև հորաքույր եմ, մայր, սկեսուր, տատիկ, ու թեև մոռացել եմ` նաև կին: Այս նոր ու անկախ հայրենիքում փորձեցինք գործարար լինել` տանուլ տվեցինք: Այդպես տանուլ են տալիս խաղը:
Ազատություն է:
Ազատության ու անկախության ցանկության մեջ առաջինն էի:
Ես ցուցարար եմ: Հա, ես էլ էի զարմացած: Բայց մի օր ոտքով Զվարթնոց հասա ու շատ-շատերի հետ պաշարեցի օդանավակայանը: Ինչ կա որ, ազատ-անկախ լինելու համար կարելի է և ցուցարար լինել: Բայց խիղճս չէր թողնում, չէր մթագնում, և իմ հասակով մեկ կանգնեցի ռուս, մեզ թշնամի արդեն հայտարարված տուրիստներին պաշտպանելու, և հայ տղամարդու բռունցքը նույն րոպեին բարձրացավ ինձ հարվածելու: Ես հայ եմ, գոչեցի, միայն խիղճս է անհանգստացնում ինձ: Այո, պարզվում է նաև հայ եմ: Միտքս խոսում է հայերեն, ձայնս խոսում է հայերեն, ցուցարար եմ հայերեն: Հայերեն ապրում էի: Մինչ:
Դեռ չեմ հավատում:
Ցուրտը հողից սողոսկում էր մարմին: Թվում էր՝ սառույց ես դառնում: Սալահատակին փռված սառույցի նման: Փարատվում ես, որ միակը չես, որ ժողովրդի կեսը` առավոտ լուսումութը չբացված, բնության տված ցուրտն անտեսելով, իբրև չզգալով, հերոսի նման պայքարում է իր օրվա հացի, իր երեխաներին մի կերպ սովի ճիրաններից փրկելու համար: Այսինքն` սառում եմ հայերեն, քաղցում եմ հայերեն:
Ինչ-որ մեկն իրեն չափազանց բարերար է համարել և որոշել է սոված մարդկանց կերակրել տորթով, որի մեջ խաչ կար, գուցե նաև քրիստոնյա էր, չգիտեմ, իսկ ես այդ օրը ծաղրածու էի: Ուրախացնում էի երեխաներին, որ գուցե քաղցած էին:
Հայհոյեցի նրանց, ովքեր մտահղացել էին այդ արարողությունը… Հայ մայրերը իրենց երեխաների հետ շաղախվել էին կրեմի ու թխվածքի մեջ: Ես հայհոյում էի… ես, որ աղջիկ էի, որ մայր էի, որ քույր էի, հորաքույր ու մորաքույր էի, որ կին էի, որ հարս էի, ու սկեսուր չէի դեռ, որ տատիկ չէի դեռ, որ ծաղրածու էի, նաև տղամարդու բառով հայհոյեցի: Այո: Այդպես: Հասցրին:
Ուրե՞մն: Չգիտեմ:
Պետք էլ չի, ամենակարևորն այժմ հոգեվիճակս է: Ուզում եմ հեռանալ իմ հողից:
Երկու բանալի կա պայուսակիս մեջ: Շփոթել եմ մետրոյի կայարանը: Առաջին անգամ զգացի, թե ինչ երկար է Երիտասարդականից Մարշալ Բաղրամյան ընկած տարածությունը: Բայց, միևնույն է, ես կնստեմ ու ետ կգնամ: Դա ուղղելն անչափ հեշտ է: Իսկ անցյա՞լը:
Իմ պայուսակում տան բանալի կա: Բա՞: Կա, այն բացում է այն տան դուռը, որ իմը չէ, բայց իմն է: Հանելուկ է: Ասում են՝ բնության մեջ հարցականներ չկան, այդ մե՛նք չգիտենք դրանց մասին: Այդ ե՛ս չգիտեի խաբեության մասին, իսկ այն պատրաստվում էր, պատրաստվել էր, և այդ թակարդ- սարդոստայնի մեջ վաղ թե ուշ ընկնելու էր ինչ-որ մեկը, ես չէի՝ ինչ-որ մեկը` ուրիշը, բայց այդ ուրիշը ես էի: Բանալիներն իմն են, իսկ տունը` ոչ:
Շրջում եմ թերթը: Չեմ ցանկանում միմյանց հետ շփվեն տարբեր օրերի մտքերը: Մտքերն իրար կխանգարեն: Խենթությո՞ւն է: Թե՞… հիմարություն: Վախենում եմ բառերից: Իսկ բառը կրկնվում է մտքումս: Այդ ե՞րբ ամեն ինչ փոխվեց այսպես: Այդ ո՞ր կուտակումն էր` սիրո՞, թե՞ ատելության: Սխալները մարդու համար են:
Ներսումս պահված մի հարց ունեի, որ անսպասելի ասում էի, մեղադրել-չմեղա­դրելու նման` ինչո՞ւ չեմ հեռացել Հայաստանից, չէ՞ որ կարող էի մյուսների նման աշխարհի մի անկյունում տեղ գտնել:
Կյանքը փոխվել է, անցումային է: Աղբարկղերը դարձել են գնահատելի` մարդկանց որոշ տեսակի համար: Նրանք կերակրվում են անմիջապես այդտեղ` աղբարկղում, և ամեն օր փորփրում են ու փորփրում և աղբարկղից կրում են ամենը, ինչ հնարավոր է:
Խրախճանք է:
Ով որտեղ կարող է: Այս տեսակին աղբարկղն է հասու, մյուս տեսակին՝ մի ողջ երկիր, մի ողջ ժողովրդի միտք, հոգի, կարողություն` նյութական և հոգևոր:
Եվ խաբեությունը այնքան է կրկնապատկվել, որ հասել է ինձ, խաբեությունը դատարկել է հոգիս: Ես նայել եմ այն հայի աչքերին, որ խաբել է ու չի թարթել աչքերը:
Նախապապերիս արյան կանչը, որ տարիներ շարունակ արյանս շրջանառությունն իրեն ուղեգծած ապրում էր, հանկարծ կանգ է առնում: Փակուղին սիրտս չէ, գլխուղեղս չէ, ոչինչն է, ոչինչը: Եվ սերը դադարում է սեր լինելուց, փոխվում քայլի, իսկ քայլը… սիրուց ատելություն մեկ քայլ է: Հայրենասիրությունից` հայրենադավությո՞ւն:
Քանի՞ քայլ` մեկ, երկու, թե՞ տարիներ: Հարցերիս պատասխանը կուտակում էր տարիների զարմանքի:
Այսօր լքում եմ հայրենիքս: Դեռ այստեղ եմ, այստեղ՝ ֆիզիկական գոյով, իսկ մտքերս լքել են: Հայրենադավ: Ես հայրենադավ եմ: Սարսափելի է: