ՀԳՄ վարչությունը
շնորհավորում է բանաստեղծուհի, արձակագիր, թարգմանչուհի
ՆԵԼԼԻ ՍԱՀԱԿՅԱՆԻՆ
ծննդյան 80-ամյակի առթիվ
«Գրական թերթը»
միանում է շնորհավորանքին
Կրակները հանգցնող ծերություն: Եզրագիծ, որից հետո ևս մի մեծ եզրագիծ է, եթե այդպիսին քեզ ի վերուստ է թողնված: Որքան դանդաղընթաց է ծերության կենսաքայլքը: Բայց տարեց հասակն էլ իր հմայքն ունի, հավատացեք ինձ: Հիմա ամենը, ինչ հուզում է մեզ, ավելի զուսպ ու հավաք է դառնում, բայց և չի նվազում-սակավանում: Դեռ վերջերս կյանքիս ուրախությունն էր առավոտվա մի բաժակ սուրճը: Ժամանակին ծխել եմ: Հիմա նույնիսկ չեմ մտածում ո՛չ մեկի, ո՛չ մյուսի մասին, քանզի կյանքը ավելի կարևոր ուրախություններ ունի, ու նույնիսկ ծերությանը չեն զրկել դրանցից: Որովհետև ո՞վ է ծեր մարդը` վիթխարի կուտակում-պաշար, մարդու ապրած տարիները երևակում են ապրվածի նշանակալիությունը: Ես դեմ չեմ ծերությանը, դեմ եմ հոգևոր զառամախտին: Յուրաքանչյուր նոր օր նոր փորձ է: Ինձ միշտ էլ հետաքրքիր է եղել ապրելը: Եվ ոչ միայն որպես ստեղծագործող, այլև պարզապես մարդ: Անցորդի բարեհամբույր հայացքը, տուֆ քարի հասուն գույնը, անսպասելի համարձակ միտքը, ձեռքիդ մեջ պահած մրգի համն ու ձևը,- ո՞վ է ասել, որ սրանք կյանքի մանրուքներ են:
Ասում են` ետ չնայես, կկորցնես կենսաուժդ: 80-ը տարիք է, երբ, թվում է, արդեն կարելի է հաշվարկել քեզ բաժին մնացած սրտատրոփի թիվը: Առայժմ դիմակայում եմ, բայց հենց` հիմա: «Ես դեռևս Անտոնիոսն եմ ու դժվարությամբ եմ պահում այս թաղանթը»: Կարծես թե ժամանակին համընթաց եմ քայլում, թեև ոտքերս արդեն այն չեն… քիչ ու միչ եմ քայլում: Հասարակության համար դառնում եմ «դեմոգրաֆիական բեռ», ինչին նրբազգաց մարդը դժվարությամբ է համակերպվում:
Ծերության մասին հատորներ են գրվել: Ու բոլոր գրողների համար դա ոչ թե վերացական, այլ համարյա ինքնակենսագրական նյութ է: Եվ, իհարկե, այդ մասին առավել անկեղծ գրել են արվեստի մարդիկ, չէ՞ որ նրանց զգայուն սրտերի շիկացումը նույնքան ուժգին է, որքան այրող է խավարը: Շատ եմ գնահատում իմաստուն ու ճշմարիտ գիտելիքների տեր ստեղծագործող մարդուն, այդ թվում և գիտնականներին: Բայց գիտնականների մեջ շատ են ավելորդ մարդիկ, իսկ իմաստունների մեջ ավելորդ մարդ չես գտնի, չէ՞ որ նրանց աշխատավարձ չեն վճարում:
Շատ բաների մասին է խորհել տալիս ծերությունը: Հենց թեկուզ համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի մասին, որն ավարտել եմ ժամանակին: Բայց գրողին համալսարաններ պետք չեն: Ինչո՞ւ մասնագիտություն ստանա` իրենք միասին են ծնվել: Ինչպես իր բույնը հյուսող թռչունը, որը շինարարական ֆակուլտետ չի ավարտել: Միայն չմտածեք, թե դեմ եմ համալսարաններին, ամենևի՛ն: Պարզապես բնածին շնորհով օժտված մարդիկ իրենց ուժով կհասնեն ամեն ինչի: Եվ կհասնեն այնպիսի ծավալներով, որոնց մասին չի համարձակվի երազել ուզածդ բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը: Ախ, եթե այն օրերին ոչ թե համալսարան ընդունվեի, այլ ձեռքս վերցնեի ճամփորդի գավազանն ու անցնեի կյանքի ճանապարհներով` ամբողջ հոգով տրվելով փորձի կուտակմանը: Միակ բանը, ինչն անհրաժեշտ է գրողին` ջահելության հորդառատ ընթերցանությունն է: Հորդառա՛տ, ոչ թե բարալիկ առվակի ծփանք:
Եթե անգամ իմ գրածները չտպագրեին, ես շարունակելու էի մտածել ու գրել: Բայց կարևորը` մտածել: Գրողի կյանքում ամենակարևորը մտորումն է: Բառերը միայն ամրագրում են հոգու ներքին աշխատանքը: Եթե ստեղծագործելը գեղեցիկի կառուցումն է ողբերից, ուրեմն` դու պետք է հանգիստ ընդունես նաև այն, ինչից ստացվում է այդ գեղեցկությունը, այսինքն` ողբը: Կյանքը պիտի ընդունես նրա ամբողջականությամբ ու լիությամբ և չձգտես միայն ուրախ-զվարթության: Փորձը սեփականացնում է ամեն ինչ, այդ թվում և անգին դառնությունը:
Ժամանակին հայրս այնքան իմաստուն գտնվեց, որ վերադարձավ հայրենիք, վերադարձրեց նաև ինձ ու մորս: Եվ դիպվածը, որին չեմ հոգնում շնորհակալությունս հայտնել (Դիպվածը Նախախնամության հզոր զենքն է.- Ալ. Պուշկին), հոգ տարավ, որպեսզի ես` գրողս, որ հանգամանքների կամոք գրում եմ օտար լեզվով, գոնե չմնամ առանց հարազատ ու հոգեհարազատ նյութ-ասելիքի: Ու երբ ինքս ինձ հարց եմ տալիս` ինչո՞ւ «Հայկական լեռնաշխարհը» հենց ես պիտի գրեի, ես` ծնված ոչ թե Հայաստանում, այլ սփյուռքում, ստիպված եմ լինում նաև պատասխանել ինքս ինձ. իսկ գուցե հենց այդ պատճառո՞վ…
Չէ՞ որ սովորաբար սովորականը չես նկատում: Իսկ երբ այն, ինչը քեզ ապշահար է անում, խորապես կապված է քո տոհմի արմատներին, ա՛յ, այդ ժամանակ արդեն սկսվում է Գիրը: Այստեղ` Հայաստանում, ինձ համար նոր էր աշխարհի ծերությունը: Իսկ եթե իմ հոգում խտացնելով մայրենի լեզվի կարոտն ու նվաճելով երևակայությունս Հայաստանի լանդշաֆտի գեղեցկությամբ ու հնագույն իրողություններով, աստվածնե՞րը տվեցին ինձ թեման: Չլսված պարգև: Ո՞վ չգիտե, որ կարոտը ուժգնացնում է կանտիլենան` բարեհունչ մեղեդին: Մի անգամ պոռթկացի` հայկականությունը իմ մեջ արնահոսում է: Իսկ կարնահոսե՞ր առանց այրող զրկանքների, հենց նույն մայրենի լեզվի կորստի ցավի:
Այս անսպասելի միտքը (մտքերը միշտ գալիս են` չգիտես որտեղից) ցնցեց ինձ: Գրողը` իր թեմայով: Արդյոք դա չէ՞ աշխարհի բոլոր տառապանքների փոխհատուցումը: Վերջապես, ի՞նչ է նշանակում լինել գրող: Դա նյութի ու վարպետի հանգույցն է: Ահա այս երկուսը ամբողջ օրն ու կյանքի բոլոր օրերը միասին են` դյութիչ միությամբ:
Ես ապրել եմ ոչ միայն երկար կյանք, այլև ուշադրությո՛ւն, ես ապրել եմ այդ կյանքը աշխարհի ամենագեղեցիկ լեռնահովիտներից մեկում, եթե ոչ` ամենագեղեղեցիկ լեռնահովտում: Ակադեմիկոս Գերման Աբիխն էլ էր ասում, որ այդպիսի գեղեցկություն, որ ունեն Արարատն ու Արարատյան դաշտավայրը, մեկ էլ միայն Անդերում է: Իհարկե, ո՞վ կժխտի Հիմալայների առաջնությունը: Բայց Հիմալայները լեռնային բարձրաբերձ գագաթների բազմություն է` մեկը մեկին շատ քիպ մոտեցած:
Սակայն վիթխարի դաշտավայր` հեռահար կանգնած սպիտակահեր, անսովոր ներշնչվածության սարով,- երկրորդ նմանը երկար պիտի փնտրես: Արդյոք լեռնային տարածքների լայնատարածության մասի՞ն չէին խոսում հնագույն իրանական ցեղերը, որոնք, իհարկե, լավ գիտեին օյկումենան` «Արիանամ-Վէջա»-ն, այսինքն` «Արիական տարածքը»: Ոչ թե ընդհանրապես տարածք, այլ հենց լեռնային տարածք: Իմ կարծիքով, Արարատն իր փափուկ ողջախոհ ուրվագծերով ասես միայնակ վերերկրային ոգու մարմնավորումն է, թեև ոգին ոչ ոք ու երբևէ չի տեսել: Իսկ ահա, պարզվում է, տեսնող եղել է…
Հայաստանի վեհ, վերամբարձ ոգին ոչ մի կերպ չի հաջողվում հողակցել, վարժեցնել, ընտանի դարձնել: Նա, ինչպես և հին դարերում, խույս է տալիս ամենայն երկրայինից ու հենվում է Աստծուն: Նա հակառակվում է մարդկային չափուձևին, ձեռնասուն չի դառնում, մնում է բնությանը հավատարիմ… Դա բնազդի հավերժական պարզությունն է, որին ոչ ոք չի կարող ճանապարհից շեղել:
Ես ծնվել եմ հոգուս մեջ հավերժական հարցերով, հարցուփորձ անելու չխամրող ունակությամբ: Եվ ի՜նչ երջանկություն, որ իմ կոչումը դարձավ արվեստի այնպիսի հնագույն ու հավերժող տեսակ, ինչպիսին գրականությունն է: Ավանդական այդ բառի ամենահրաշալի իմաստով: «Ավանդույթը մոխիր չէ, այլ կրակի պահպանում» (հին հռոմեական ասացվածք): Նրբագեղ բառ` միայն և միա՛յն: Ու երբեք չեմ հասկացել դրա հակառակը: Բառը ազնվական-հուզիչ է: Եվ ինչպես եմ սիրում հին, լայնահուն, հանդարտ գրական ձևը, որով կարելի է հաղորդել ամենահուզիչ բաները: Թարմացնող նորություննե՞ր… Խնդրեմ: Բայց ոչ ոք ու երբեք չեղյալ չի համարի ընդարձակ ճանապարհը:
Իմ կյանքը` անտանելի, դառը, խորդուբորդ: Բայց հենց անտանելիությունը վերխոյանքի հնարավորություն է թողնում: Ինչո՞ւ պետք է մարդիկ նախանձեն թռչուններին, չէ՞ որ հոգին ընդունակ է թռչել և՛ ավելի բարձր, և՛ ավելի արագ, և՛ ավելի ազատ: Անշուշտ, ամեն մեկը չէ, որ օժտված է երևակայությամբ: «Հերոսական ոգով մարդկանց համար ամեն ինչ վերածվում է բարիքի» (Ջորդանո Բրունո): Հիշում եմ, պատանությանս տարիներին ուսուցչուհիս, ով կարողացել էր տեսնել էությունս, ժպտալով ասաց. «Նելլի, երբ Ջորդանո Բրունոյի պես խարույկ բարձրանաք, չմոռանաք իմ ետևից էլ գալ»: Հենց այդպես: «Գնա՛ մենակ» (Ռաբինդրանաթ Թագոր): Զարմանալի խրախուսող բառեր…
Գիտե՞մ` ինչ է ստեղծագործելու տառապանքը: Ոչ մի տառապանք չեմ հիշում: Ներշնչանքը չի կարող տանջահար անել: Չես կարող տարված չլինել քո սիրեցյալով: Երբ մարդ գրում է այն, ինչ սրտամոտ է, նա լույս է արձակում: Իսկ աններշնչանք աշխատանքը տառապանք է, որ կա: Բայց դա ստեղծագործել չէ, այլ բառերի կապակցում, գրչով թղթի վրա քչփորում կամ այլ կրիչների տանջահարում:
Ցավոք, ամբողջ կյանքում ստիպված եմ եղել հաշտվել մի երևույթի հետ, որն ընդունված է կոչել բանաստեղծի հավերժական անբարեկեցություն: Արվեստագետը հարմարված չէ կյանքին: Նա հարմարված է բարձրագույն կյանքին: Կենցաղին գերի չէ: Ասենք, վաղուց ժամանակն է նոր գլխարկ գնել: Խանութներով անցնեմ,- որոշեցի ես: Բայց հետո հիշեցի` քանի տարեկան եմ ու հետաձգեցի` հաջորդ կյանքում կգնեմ: Ավելի լավ է ակնոցս հարմարեցնեմ իմ շատ չերևացող կնճիռներին ու նորից զբաղվեմ «գրավող թոթովանքով», քանզի «գրողական քորն անբուժելի է» (Չեխով):
Ինչպես կուզենայի իմ այս տարիքին նորից դառնալ սկսնակ գրող ու գրել կյանքիս ամենառաջին տողը` միամիտ, հիմար,- առաջի՛նը: Ու հիանալ տպագրված անուն-ազգանունովս: Ավա՜ղ, հիմա այդ զգացումն ինձ անհասանելի է` անունս, դրոշմված անհամար անգամներ, ինձ մի փոքր ձանձրացրել է: Չէ՞ որ փշրվում է ոչ թե սովորական մի բան, այլ աստվածային ձև: Ի՜նչ ափսոս…
Քանի՜-քանի անգամներ եմ զբոսնել լանդշաֆտի աստվածային գծերով: Ես` այսքան նոր ժամանակներ ապրողս: Իսկ այդ նոր ժամանակները հա՜ գալիս էին ու գալիս, հաջորդը նախորդից ավելի նոփ-նոր: Ավա՜ղ, բոլորն էլ ճանաչվող` հին դիմագծերով: Ժամանակները` նոր, հոգնությունը` նախկինը: Իսկ քանի՜ էթնիկական լարվածություն եմ ապրել: Ու երբ ինձ հարցնում էին` արդյոք չե՞մ ուզում լքել Հայաստանը, ես պատասխանում էի. «Հոգուն չեն լքում»:
Եզրագծին են մոտեցել ընդամենը կյանքի կենսաբանական սահմանները, բայց հոգին ոչ մի կապ չունի այդ սահմանների հետ: Նա կապված չէ ոչ մի ժամանակավորի հետ: Հոգին վերժամանակյա կատեգորիա է: Մենք բոլորս` այսօր ապրողներս, մեկ մշակութային շերտում ենք ապրում: Եթե այդ շերտը ապագայի հնագետին աղքատիկ թվա, մեղավորը միայն մենք կլինենք: Ուստի մեզ մնում է դիմանալ ու դադար չառնել, թեև դժվարին, անտանելի կամ ավելի քան հաճելի ժամանակներ են: «Որքան խիտ է խավարը, այնքան արժեքավոր է փոքրիկ լապտերը» (Իվան Իլյին): Հավատարիմ մնանք պատվի զգացումին պատվի համար դժվարին ժամանակներում:
Ուժերս հատել են, կյանքի գոլորշին ցրիվ է եկել: Բայց համարյա դատարկ կաթսան դեռ կրակի վրա է:
Ռուսերենից թարգմանեց
Կ. ԽՈԴԻԿՅԱՆԸ
Սրտանց շնորհավորում եմ սիրելի և հարգելի Նելլիի 80-ամյակը: Գիտենք իրար դեռ անցյալ դարի 70-ականներից, համագործակցել ենք երևանյան պարբերական մամուլում, մասնավորապես “Литературная Армения”… Գերազանց անձնավորություն, իսկական ՀԱՅ կին… Եղբայրաբար համբուրում եմ: