(30.04.1943 – 30.08.2009)
Արձակագիր, բանաստեղծ, թարգմանիչ
ՀԳՄ անդամ 1978 թ.-ից
ՇԱՐԱԿԱՆ ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ
Այնտեղ, ուր ապրում է Արմեն Մարտիրոսյանը,
երկու աչք լցվում է ողբերգությամբ,
երկու ձեռք ժամանակի փոշին լվանում է
երեսն անցյալի,
որը իբրև սերմ` ընկնում է
ներկայի սևահողը
ապագայի դաշտում ծաղկելու համար:
Որոնիր, որ գտնես մարգարիտները` ծովի հատակին
սովորական խեցու դժգույն ժապավենով կաղապարված,
որովհետև այն, ինչը Արմեն Մարտիրոսյան է,
միամիտ արթնացում է դեպի արեգակը,
միամիտ անկում է դեպի Վիշապը խոր
և ջրհեղեղը Նոյյան:
Որոնիր, որ գտնես գաղտնիքը Հարության,
որոնիր, որ տեսնես քո մեջ արթնացող
անքնության բուն կեսգիշերային
որ տեսիլներիդ մղձավանջի մեջ
քո արյան հոսող վայրկյանների միջից
կարմիր գնդիկներ է հանում կտցահարելու.
դու արյունով ես հղանում երգերդ:
Մի աղջիկ կեսգիշերին անձրևի տակ քայլում է,
և մի ձեռք խառնում է ներկապնակը խավարի,
իսկ նա, ով Արմեն Մարտիրոսյան է,
գույների այդ մթին և անորոշ խաղից հորինում է,
թե աղջիկը կեսգիշերին
բռերով հավաքում է անձրևը
և շշնջում է, թե կաթիլները
իր կորցրած բոլոր համբույրներն են,
իր կորցրած բոլոր արցունքները,
և գիշերը
սիրո չասված խոսքերի ստվերն է երկար:
Կեսգիշերի շրթից
անձրևը հավաքող միայնակ աղջնակ,
դու ինչպե՞ս հասկացար
գաղտնիքը գիշերվա և սիրո:
«Արցունքի մի կաթիլ խառնեցի անձրևին»-
ասում է, հավաքում է անձրևը բռերով:
Այսպե՛ս, հենց այսպե՛ս ծնվում են երգերը,
այսպե՛ս, հենց այսպե՛ս ծլարձակում են՝
ապագայի դաշտում լրիվ ծաղկելու,
որովհետև նա,
ով Արմեն Մարտիրոսյան է,
ներկայի սերմնացանն է հմուտ:
– Որոնիր, որ գտնես գաղտնիքը Հարության,
որոնիր, որ տեսնես քո մեջ արթնացող
անքնության բուն կեսգիշերային,
որ տեսիլների մղձավանջի մեջ՝
քո արյան հոսող վայրկյանների միջից
կարմիր գնդիկներ է հանում կտցահարելու:
Այս անձրևի համար արցունքախառն,
այս երգերի համար՝ անքնությամբ գրված՝
թքա՛ծ, թքա՛ծ, թքա՛ծ,
թե առավոտը վաղ
դու կարթնանաս նորից
սակավարյուն, հոգնած ու հիվանդոտ:
***
Աստծո թիկնոցից կախված ճոճվում են
Օրորոցները իմ երազների,
նրանց մեջ քնած երեխաներ կան՝
աստղերն են քնած՝
իրենց շողերի խանձարուրի մեջ:
Եվ ամեն մի մարդ իր աստղը ունի,
որը իր տերն է և իր երեխան:
Ախ, չդադարի առ Աստված ձգվող
ճոճքը հավատքի,
բախտի աստղերը չհանգչեն հանկարծ,
իմը իր գույնից ես կճանաչեմ
և տառապանքի անծայր ծովերից:
Երեք օրորոց ճոճվում է դատարկ,
քույր իմ, դու երեք զավակ կունենաս:
Մտածումներիս այրվող օջախից
վեր է բարձրանում ծուխը ծխանի
և գուշակության տանիք է դառնում,
և գուշակության լիաբաց երդիկ,
և Հարդագողի ճամփան է թխվում
հայացքիս անտակ, այրվող խորանում,
ես այնքան հարդ եմ բերել այնտեղից,
որ իմ հայացքի խորանը անտակ
ծերության, ձմռան մրսած օրերին
առաջվա նման տաք է մնալու,
քույր իմ, դու երեք զավակ կունենաս՝
մինուճար տղա և երկու աղջիկ:
Նրանց գույներով ես կտարբերեմ՝
Կանաչը՝ տղա, կարմիրը՝ աղջիկ:
Օրորոցներում աստղեր են քնած՝
երեխաներն են նրանք հավատքի,
մեր բախտի աստղը մթնում շողշողաց`
ծիածանագույն ճառագայթների
կամար կապելով իմ տան տանիքին.
դա գուշակության վճիռն է վերջին՝
դու, հաստատ, երեք զավակ կունենաս՝
կանաչը՝ տղա, կարմիրը՝ աղջիկ:
***
Ճառագայթի նման սահուն և վաչկատուն
Տեղից տեղ են չվում՝ ելած ոտի
Որտեղ տուն են գտնում – օրհնություն է կաթում,
Օրհնությունը արդար առավոտի:
Բայց քոչվորի նման հեռանում են դարձյալ՝
դադար չառած վերջին հանգրվանում,
ներկան դարձնելով վաղնջական անցյալ՝
նրանք՝ հոգիները, չեն մահանում:
Նրանք՝ հոգիները, չեն մահանում երբեք,
բայց աշխարհում խոնավ ու դարձդարձիկ
սևակնում են, մթնում, գունատվում են մեկ-մեկ
մարմինների մեղսոտ անցուդարձից:
Շուրջս` լքված քաղաք՝ դատարկ և անհոգի՝
հագած շիրմաթմբեր մահահմա.
իզուր հավատացի ես քոչվորի խոսքին,
թե իմ տանը երկար նա կմնա:
Առավոտվա պարկից լույս է կաթում դանդաղ,
ծակոտկեն է դարձել պարկը էլի.
Տանը՝ սառը կաթիլք, դրսում կաթիլք է պաղ՝
մարմինները լքող հոգիների:
Ո՞ւր էր՝ թողներ անդարձ, լքեր միանգամից,
Թե չէ՝ նման մաշող մի կարոտի,
տառապում է ինձ հետ՝ կախված վախի գամից
մի ծերունու դիմակ օտարոտի:
Ախ, սուրբ Սարգիս ճերմակ ձիավորը անցավ,
ձեռքին ձիթենու ճյուղ ավետաբեր,
ո՞ր լողորդն էր ծովում. ո՞վ էր, որ մահացավ,
ո՞ւմ էր, որ հասցրեց բախտի ափեր:
Կանգ առ, իմ սուրբ,
արդեն շատ ես անտանելի
կաթիլ-կաթիլ լքված և՛ սիրտ, և՛ հյուղ,
շարժիր ճյուղը ձեռքիդ:- Ավեր այս տների
կաթիլքի դեմ հոգու – ձիթենու ճյուղ:
***
Տերը Միածին շարժում է աջը,
և նրա երկար, արդար մատներից
հրեշտակներ են կաթկթում երկիր,
անձրևի տեղակ սերովբեներ են
թափվում միալար,
և քերովբեներ՝
ամպերի երկար թիկնոցներ հագած,
և Սադայելը՝ ծավի աչքերով, •
և Սադայելը, որ չի տարբերվում
հրեշտակներից:
Արքայությունը այնքան է մոտիկ,
որ այս կատարյալ դժոխքի միջից
պարզ երևում է:
Գթասրտության սերմեր ցանեցեք
դաշտերում անծայր,
իբրև աշխարհի միակ հագուստը նախասահմանված,
և ես պահապան իմ հրեշտակին
շրջվում-ասում եմ.
Ախ, չէ, իմ ցանած սերմերից արդեն
արտեր են ծփում
հանապազօրյա կորեկի, հացի,
ես մանկան նման այս աշխարհ եկա
և մանկան նման գնալու եմ, Տեր,
բայց դու ինձ ասա,
թե քանի քայլ է մնում անելու՝
Արքայությանը հասնելու համար:
Եվ հրեշտակն է ժպտում վերևից,
և ես տեսնում եմ՝ նա իր թևերին
Արքայություն է բերում ինձ համար,
և Արքայության կանաչ դռներից
լույս-սանդուղքներ են կախվում
անհամար,
և ընդամենը մի քայլ է մնում
լույսի սանդուղքից բռնելու համար:
Իսկ Սադայելը իմ ոտքերի տակ
մութ ու անհատակ վիրապ է փորում,
ես հրեշտակի տեղ դրի նրան,
այնինչ իմ հասուն արտերի վրա՝
հանապազօրյա կորեկի, հացի,
նա չարագուշակ որոմ է փռում:
Անշարժ կանգնել եմ սահմանագծին՝
Այս դժգույն նինջում ոչ ետ՝ ոչ առաջ…
ցածում գեհենի մութ բանտախցիկ,
գլխավերևում դրախտն է կանաչ:
***
Հիշողությանս փշոտ անձավում
շեղջերն են մեռած
իմ արտաբերած բոլոր բառերի
և արցունքներիս ավերակն է թաց:
Ես եմ հովիվը իմ մեջ բնակվող
անլուր դիերի:
Իմ առաքյալներ, որտե՞ղ եք, թե կաք,
եկեք, շուրթերի տեղաշարժումով
«արթնացեք» – ասեք իմ նահատակին,
որ նրանք ելնեն մահվան հատակից,
որ նրանք ելնեն Ղազարոսի պես:
Ոչ այս անձավն եմ թողնում- հեռանում,
ոչ էլ նրա հետ կորչում եմ անտես,
այլ վերջին, վերջին այս հանգրվանում
իմ աշնան միջով ընթանում եմ ես՝
ծերության մուժում ինքս ինձ մաղելու.
անհնարին է ապրելը այսպես՝
սառչող դիերի դագաղին հլու:
Իմ արտաբերած բոլոր բառերի
և արցունքներիս ավերակների
փոշոտ դագաղը ո՞վ է թաղելու:
Մի կանաչ աղջիկ իմ աշնան այգում
քաղում է հասուն պտուղն արգելված,
նա կարմիր խնձոր ունի իր ձեռքում՝
կարմիր խնձորը ինձ համար պահված:
Երթամ և սիրո լոգանք ընդունեմ
ես նրա փռած կանաչ լուսայգում,
և նրա կանչի մերկ ճառագայթում
երթամ, ալեհեր գլուխս դնեմ:
Որ հոգիս աշնան այգում չմրսի,
եկեք, շունչ տվեք կորած անցյալին,
իմ առաքյալներ, ես սիրո, հույսի
զրահն եմ առել հավատացյալի:
***
Լավն է, ասում եմ, լավն է այս դժոխքը,
որովհետև իմն է ամբողջովին:
Իմ ծննդյան օրից մինչև ծերունական
տաքուհովը դողդոջ
նա ինձ ուղեկցել է անդավաճան.
այս է իմ նավը յուրօրինակ,
և ես լողում եմ այս մեծ հնոցում
կպչուն, հալված կուպրի
անծակռակեն խավար,
և սև, և սև, և սև ալիքներում:
Այս է իմ ծաղիկը – իմ Մեդուզան Գորգոն՝
կանչող և համասփյուռ.
ահա գիրկը կընկնեմ կախարդ իմ տարփուհու,
ահա կանչեց էլի մահվան նման խաղաղ
և սպանիչ հոգսի ծանոթ ճառագայթով:
Թե ինձ դրախտ տրվեր անակնկալ,
չէի ապրի օտար այդ դրախտում,
անգո այդ դրախտի հիշողությունն անգամ՝
վաղուց հանգած ասուպ.-
արթնացնում ես, շարժում – մարխ է համատարած,
արթնացնում ես, ճոճում –
նույն դժոխքն է, որ կա,
մեռած այդ դրախտի մոխրակույտի միջով
ես քայլ առ քայլ նորից այս դժոխքը ընկա:
Իմն է այս դժոխքը,
իմն է, իմ միակը, իմ սերը, իմ տարփուհին,
չեմ զիջելու նրան այլևս ոչ ոքի.
իմն է այս հնոցը՝ հար եռացող կուպրով,
որի անեզրական և սև ալիքներում
խորտակվում է հոգիս – խավարակյաց և մերկ,
իմն է այս խարույկը անհանգչելի վառվող,
որը բորբոքելու շուրջպարն է բռնել
սիրած իմ սատանան՝
իմ սիրելի կնոջ կերպարանքով,
քամվող, քամվող,
քամվող իմ արյունով ներկված:
Կտապակվեմ իսպառ սիրած իմ հնոցում,
այսպես՝ կաթիլ-կաթիլ ես կքամվեմ,
որ նա՝ իմ սատանան, կնոջ կերպարանքով,
այս խարույկի առաջ
և ցուրտ անձրևի տակ գեհենական,
իբրև միակ հագուստ անխամրելի,
իմ արյունի պայծառ շառագույնը հագնի:
