Մեղքի վարձը մահն է…
Հռոմ. 6։23
Կան մարդիկ, որոնք ամենաաղտոտ կյանքի մեջ էլ մաքուր են մնում, ինչպես որ չի պղտորվում գարշահոտ նրբանցքում թափառող լուսնի շողը։ Այդպիսի մարդիկ կա՛ն։ Նրանք ինձ միշտ պատկերանում են իբրև խունացած, բյուզանդական խիստ ոճի սրբանկարներից իջած տիպարներ՝ նեղ ու պարզ ճակատներով, երկար, նուրբ ու ոսկրացած ձեռքերով։ Ձեռքեր, որոնք անձնազոհ ու շռայլ սիրուն են հատուկ։
Իսկ նա՝ սևահեր Աննան, փականագործ Գամինգի կինը սո՞ւրբ էր արդյոք։
Նա շատ նման էր սրբապատկերների կերպարներին, բայց ոչ նույնքան խիստ դեմքով, այլ ավելի մանկորեն փխրուն ու պարզ և շատ ավելի թախծոտ։ Այնքա՜ն թախծոտ։
Ինձ միշտ թվում էր՝ արևը պետք է որ հանգչի՝ հանդիպելով նման աչքերի։ Իսկ Աննան սիրում էր նայել արևին, հատկապես երբ կարմիր սկավառակն արևմուտքում բլուրների ետևն էր գլորվում։ Այդժամ նա նստում էր հեղձուցիչ սենյակի պատուհանի առջև և երեսը ձեռքերի կամարների մեջ առած՝ հայացքը հառում էր հեռավոր ու բոսոր մայրամուտին։ Հետո, երբ արևը հանգչում էր, ու կարոտակեզ ամառային երեկոն ծիրանի զոլերով սահմանագծում էր բլուրների հոգնաբեկ կանաչը, արևը՝ անրջանքի մեղմ արևը, ծագում էր նրա աչքերում։
Նրա ալ կարմիր շուրթերը մեղմիկ թրթռում էին։ Աննան կիսաձայն ժողովրդական մի մեղեդի էր երգում, և նրա ձայնը հնչում էր ինչպես վաղորդյան քամին լաստենու թփուտներում.
…գիտեմ՝ նա կգա
Ինձ մոտ կրկին,
Ու նրա հետ կդառնա
Երջանկությունը նախկին։
Նա գալու է հակառակ
Աղետին ու մախանքին,
Չէ՛, չի՛ կորել անհետ
Երջանկությունը նախկին։
* * *
«Գրո՛ղը տանի, չհամարձակվես ինձ հանդիմանել, դո՛ւ… ես տուն կգամ, երբ քեֆս փչի, ականջիդ օ՛ղ արա։ Ու եթե դու… Աստված մի՛ արասցե»,- բռունցքը սպառնալի սեղանին իջեցրեց Գամինգը։
Աննան նստած էր անկյունում և ահից խոշորացած աչքերով նայում էր դատարկության մեջ։ «Ու թե կոնծեմ, դա էլ քո գործը չէ։ Քեֆս էդպես է տալիս։ Հիմարի մեկն ես, ա՛յ տնակյաց, դո՞ւ ինչու հաճույք չես փնտրում… հե՛, ես դրան դեմ չէի լինի, հա՜-հա՜-հա՜»,- անզուսպ հռհռաց նա հարբեցողի խռպոտ ու խուխոտ ծիծաղով։
Նրա կինը դողում էր։ Փականագործը դժվարությամբ վեր կացավ ու երերուն քայլերով, օրորվելով դուրս եկավ սենյակից։ Աննան ազատություն տվեց արցունքներին։ Նա լուռ արտասվում էր դողէրոցքով հիվանդ մանկան պես։ Ինչո՞ւ, որովհետև ուժեղ ծակոցներ ուներ սրտի ձախ կողմում։ Այն արագ էր բաբախում։ Առաջին անգամը չէր։
Շագանակաթույր գանգուրներով մի երիտասարդ հայտնվեց դռան առջև։
– Բարի լույս, տիկի՛ն Գամինգ։ Այս ի՜նչ է, արտասվո՞ւմ եք։
– Ո՛չ,- պատասխանեց փականագործի կինը՝ ձեռքով սրբելով աչքերը,- չեմ լացում… բան չկա, պարզապես…
Ու հետո ավելացրեց արդեն փոխված ձայնով. «Բարի լույս, Անտո՛ն»։
Աննան մեկնեց նրան ձեռքը։
– Նստեք, խնդրեմ։
– Շատ շնորհակալ եմ։
Աննան ու երիտասարդ հյուսն Անտոնը նստած էին այսպես կողք կողքի՝ առանց բառ փոխանակելու։ Որոշ ժամանակ անց Աննան ցածրաձայն ասաց.
– Ո՞ւր եք գնում։
– Քաղաք՝ աշխատանքի։
– Այո՞։
– Այո՛։
Լռություն։
– Ինչպե՞ս է իրեն զգում ձեր զառամյալ մայրը, Անտո՛ն։
– Շնորհակալ եմ, որ հետաքրքրվում եք, տիկի՛ն Գամինգ։ Դեռ դիմանում է։ Աստվա՛ծ իմ, շա՜տ է ծերացել։
Կրկին լռություն։
Դրսում ամառային օր էր, որն իր կապուտակ աչքերով ներս էր նայում։ Եվ այս հայացքն իր լույսով հալեցրեց երկուսի սրտերը։
– Տիկի՛ն Գամինգ։
– Այո՛, Անտո՛ն։
– Նա ձեզ այսօր նորից ծեծե՞լ է։
Աննան լռում էր։
– Մի՛ քաշվեք, ասացե՛ք ինձ։
– Այո՛։
– Ինչպե՞ս կարող եք շարունակ տանել սա։
Աննան նայում էր հեռուն։
Եվ նա իր համարձակությունը ժողովելով ասաց. «Աննա՛, գիտես, թե քեզ որքան լավ եմ վերաբերվում, ե՛կ ինձ հետ…»։
– Քեզ հե՜տ…,- մի ակնթարթ նրա հայացքն առկայծեց, ճիշտ ինչպես ժողովրդական մեղեդին երգելիս, բայց կրակն այդ իսկույն մարեց։
Աննան նայեց նրան լուրջ ու թախծոտ հայացքով։
– Ո՛չ, այդպես չի կարելի։
– Աննա՛։
– Ո՛չ։
– Ինչո՞ւ։
– Ես նրա կինն եմ…
– Բայց…
– Ես նրա կինն եմ։
Անտոնը վեր կացավ։ Աննան մեկնեց նրան իր թուխ ձեռքը։
– Մնաս բարով, Անտո՛ն։
– Մնաս բարով։
Ու նա գնաց։ Դռնից դուրս գալիս թքեց ատամների արանքից։ «Աստված քեզ հետ»,- ձայնեց Աննան ետևից։ Գուցե և նա հասցրեց լսել այս խոսքերը, բայց այլևս չշրջվեց։ Գամինգի կինը դարձյալ միայնակ նստած էր սենյակում և արտասվում էր։ Այս անգամ՝ ուժգին ու ցնցվելով։
* * *
– Սենյակիդ դուռն այս գիշեր բաց կթողնես, լսեցի՞ր։ Պանդոկապանին խոսք եմ տվել։ Մեր տղու խելքը գնում է քեզ համար։ Անդադար կրկնում է՝ Աննա, հա Աննա։
– Ա՛յ պակաս,- ասում եմ,- փորացավդ ի՞նչ է։
– Հետո հարբեցինք ու պանդոկապանի քեֆը փչացավ. «Գամի՛նգ,- ասում է,- դու ինձ արդեն խոշոր գումար ես պարտք»։
– Չէ՛,- ասի,- քեզ վճարել չեմ կարող, բան չունեմ։
– Դրանից հետո էլի կոնծեցինք, ու էլի սկսեց։ Ասում եմ՝ ա՛յ տականք, բան չունեմ։
– Ինքն էլ, թե բա՝ ի՞նչ է, կին չունե՞ս։ Ու էլի լցրեց։ Գրողի տարածի խմիչքն էլ հո լավն է։
– Հը՞, ի՞նչ է, կի՞ն ես ուզում,- հարցնում եմ։
– Ի՞նչ ես ասում…
– Ասում եմ՝ կի՞ն ես ուզում։
– Ու անիրավը չասեց էլ՝ չէ՛։
Աննան անխոս նստած էր սարսափից լայն բացված աչքերով։ Նրա դեմքը դեղնել էր, իսկ ձեռքերը ջղաձգորեն սեղմում էին աթոռի եզրը։
– Ի՞նչ ես աչքերդ էդպես չռել,- շարունակեց փականագործը,- ուրախ պիտի լինես, որ պանդոկապանի նման առողջ ու պինդ տղամարդը քեզ ցանկանում է, քեզ նմանին… վե՛րջը, ներս կթողնե՞ս դրան։
– Ո՛չ,- հնչեց հառաչանքի պես։
– Ո՞՞՞չ,- գոռաց Գամինգը,- ազնվազարմ տիկի՞ն ես խաղում։ Ա՛յ կնիկ, ես խոսք եմ տվել, շան տղեն դատական պրիստավ կուղարկի ու ունեցվածքս վերգրել կտա, եթե դու… դա՞ ես ուզում։
Նրա բերանը լի էր թքով, ու բառերը դժվարությամբ էր արտաբերում։ «Դա՞ ես ուզում»,- բոռում էր նա՝ ամբողջ մարմնով ցնցվելով։
– Ո՛չ,- անհողդողդ պատասխանեց Աննան։
Գամինգը բարձրացրած բռունցքով նետվեց նրա վրա, բռնեց ուսերից այնպես, որ զգեստը պատառոտվեց, ու ցնցում էր նրան։
– Ես եմ քո տերը, կնի՛կ։ Այստեղ ես էլ իրավունքներ ունեմ, ու իմ խոսքն է որոշում…,- թլվատում էր խելահեղ կատաղության մեջ։- Հա՛, հա՛, հա՛,- հռհռաց նա ամբողջ ձայնով ու բաց թողեց Աննային։
– Ասա ինչո՞ւ եմ քեզ ընդհանրապես հարցնում։
Նա թքեց դեպի սենյակի հեռու անկյունն ու քմծիծաղ տալով դուրս գնաց՝ փակելով դուռն իր ետևից, և բանալին սպառնալի ճռնչալով պտտվեց կողպեքի մեջ։
– Այ էսպես,- լսեց Աննան, որից հետո սանդուղքը ճռճռաց փականագործի ծանր քայլերի տակ։
Լռություն տիրեց։
Աննան նստած էր՝ գլուխը երկու ձեռքում պինդ սեղմած։ Նա մատները ցավեցնելու չափ խորը մխրճել էր թանձր ու քնքուշ մազերի մեջ՝ մինչև գլխի մաշկը։ Ու այդ ցավից նա թեթևություն զգաց։
Ի՞նչ անել հիմա, ի՞նչ անել։
Նա չէր կարողանում անգամ մտածել։ Նրա հայացքը մեքենայորեն ու բթացած սահեց հին և ճաքճքած սեղանի երկար ակոսների ու ճեղքերի վրայով։ Կար մի կետ, որտեղ հատվում էին բոլոր գծերը, այժմ այդ կետին էր նա անիմաստ նայում, անգիտակից ու տենդագին… Կետն ավելի ու ավելի էր սևանում, քանզի փեղկերից դանդաղորեն ներս էր ծորում երեկոն։ Այդ երեկո՜ն։ Նրան թվում էր՝ այն ասես ցանց է նետել, սևաօղ մի լայն ցանց՝ իրեն որսալու, ինչպես որ որսորդն է դարանակալում անմեղ կենդանուն։
Աննան վեր ցատկեց։ Սա մտածված չէր, այլ՝ պարզապես գործողություն։ Նա շրխկոցով բացեց պատուհանն ու խաղողի վազից կառչելով՝ վար իջավ, հետո վազելով կտրեց տնամերձ փոքրիկ պարտեզն ու հայտնվեց մթին նրբանցքներում։ Առանց երկմտելու նա շտապեց առաջ։
Ո՞ւր գնալ։
Նա ասես քնի մեջ լիներ, այն մարդու պես, ով գործում է քնի մեջ, բայց միաժամանակ գիտե, որ քնած է։
Ո՞ւր գնալ։
Նա բարձրացրեց հայացքը։ Հեռվում էր, հազիվ ծանոթ ինչ-որ նրբանցքում։ Ձեթի մի մարմրող լապտեր էր ծխում, որի վերևում ցուցանակ էր կախված։ Ակամա կանգ է առնում ու կարդում. «Հյուսն»։ Հեգում է տառ առ տառ, ինչպես մանուկը թրթռացող թույլ լույսի ներքո։ Բայց, ահա, ավելի լավ է տեսնում և ճանաչում է անունը. «Անտոն…»։
Այդ պահին է, որ նա սկսում է մտածել շատ բաների, ամենի մասին միաժամանակ։ Բարձրանում է նեղ, մութ ու խախուտ սանդուղքով, ծեծում դուռը, որի վրա նշմարվում է նույնանուն ցուցանակը։ Ներսում քայլեր են լսվում։
Աննան կտրուկ բացում է դուռը։
– Անտո՛ն։
Կնոջ աչքից կայծ է թռչում ու բոցավառում նրա աչքերը։ Անտոնն առնում է նրան իր ձեռքերի մեջ և կոպիտ բնածին ուժով սեղմում իրեն։ Մեկ ճիչով, խլահավի կանչի պես, նրա կրծքից դուրս է հորդում իր ամբողջ ուժգին ցնծությունը։ Աննան նայում է նրան, խոհուն ու լուրջ, հավիտենական, երկնային ու հրճվալի սիրո աչքերով։ Եվ Անտոնը հասկանում է նրան…
* * *
Երկնքում աստղեր էին ցոլում, բայց առավոտը մռայլ էր։ Օդի միջով դանդաղորեն մարգարտամոխրագույն մշուշ էր սահում, և փայլում էին սալահատակի կլորավուն քարերի ցողոտ այտերը։ Աննան տուն էր գնում։ Գլխահակ ու վախվորած էր քայլում, բայց աչքերը շողում էին։ Մի քաղցր ու խորհրդավոր փայլ կար դրանցում, այդպես թանկարժեք քարերն են պսպղում աղոտ լույսի տակ։
Աննան մտավ տուն ու ներս նետեց իր խոշորացած ստվերը։ Նա սանդուղքով չբարձրացավ իր խուցը։ Գամինգը քնած էր ներքևում։ Մտնելով խոհանոց՝ նա բուխարու տակից հանեց պսպղուն սայրով կացինը։ Ծանր էր, բայց Աննան այն հեշտությամբ ու հմտորեն էր տանում։ Եվ ահա նա բացեց ամուսնու սենյակի դուռը։ Նա այնտեղ պառկած էր՝ գլուխը ետ գցած, շապիկը բաց էր մազոտ լայն կրծքին։ Զոլավոր բարձին երևում էր քրտինքից կարմրատակած նրա գիսախռիվ դեմքը։ Շնչառությունը ծանր էր ու ալիքվող։ Հաճախակի խռմփոց էր հանում։ Աչքերի շուրջը ծալքեր էին կուտակվել, ինչպես լայնաբաց ժպտալիս։ Այսպես նա կոնծելուց հետո խեղդվում էր սեփական քունը կլլելիս։ Նա գարշելի էր, անճոռնի ու նողկալի։
Իսկ Աննան մտածում էր անցած գիշերվա մասին։ Հանկարծակի ու անգիտակցաբար նրան համակեց մի մղում՝ վերացնել զազրելի ամեն բան աշխարհի երեսից, աշխարհից, որտեղ կարող է այդքան քաղցր վայելք լինել։
Նա մոտեցավ։ Քրտինքի ու խմիչքի գարշահոտությունը պատեց նրան ու տարածվեց մինչև մատների ծայրը, որոնք սեղմում էին կացնի երախակալը։ Այս գարշահոտությունը ջղաձգորեն սեղմեց նրա ձեռքերը՝ ստիպելով բարձրանալ…
Մի հարվածով նա կիսեց ամուսնու գանգը, հանգիստ ու վստահ, ինչպես թունավոր զեռունին են սատկեցնում։
Նա լվացվեց, նստեց պատուհանի առջև՝ իր սովորական տեղում, ու կիսաձայն երգեց.
…Չէ՛, չի՛ կորել անհետ
Երջանկությունը նախկին…
Եվ, այնուամենայնիվ, նա ՍՈՒՐԲ էր։
(1894)
Գերմաներենից
թարգմանեց
Վարդան ԱՍԼԱՆՅԱՆԸ
