ԱՐՑԱԽ․ ԿԱՐՈՏԻ, ՑԱՎԻ ԾԱՂԻԿ ՀՐԵՂԵՆ/ Սերժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

 

Միշտ էլ այդ­պես է ե­ղել. նախ­քան Ար­ցախ մեկ­նե­լը, նրա սրտա­չափ հո­ղի գե­ղեց­կութ­յունն է արթ­նա­ցել իմ մեջ, ի­րա­կան հրաշք­նե­րի լույ­սով ծփա­ցող այդ հո­ղի հմայ­քը: Հի­շո­ղութ­յուն­նե­րիս մեջ թա­փա­ռում էի մե­նակ, երբ հնչեց դռան զան­գը: Եղ­բայրս էր, Կ­րաս­նո­դա­րից էր ե­կել, այն­տեղ է ապ­րում ըն­տա­նի­քով:
Հե­ռա­խո­սով պայ­մա­նա­վոր­վել էինք հան­դի­պել Եր­ևա­նում ու միա­սին մեկ­նել Ար­ցախ: Իսկ հեռ­վից կան­չում էր Ար­ցա­խը, հող­մե­րից խարկ­ված նրա ե­կե­ղե­ցի­նե­րի զան­գերն էին կան­չում, կա­րո­տի, ցա­վի նրա ծա­ղի­կը հրե­ղեն:
Եղ­բայրս ըն­կե­րոջ հետ էր ե­կել: Ժո­րան ար­ցախ­ցի է, Ճար­տա­րից: Հայ­րա­կան տուն ու­նի այն­տեղ, ծնող­ներ ու­նի, հա­րա­զատ­ներ:
Տեղ գյու­ղի մոտ տե­ղա­կայ­ված հսկիչ կե­տում մեր տղա­ներն են կանգ­նած: Ժո­րան ու եղ­բայրս, որ­պես ՌԴ քա­ղա­քա­ցի­ներ, պետք է հա­տուկ թույլտ­վութ­յուն ստա­նան: Մոտ կես ժամ տևեց, մինչև ձևա­կեր­պե­ցին փաս­տաթղ­թե­րը:
Երբ անց­նում էինք Բեր­դա­ձո­րի ան­տառ­նե­րով, Ժո­րան դան­դա­ղեց­րեց ավ­տո­մե­քե­նա­յի ըն­թաց­քը, ա­պա մինչև վերջ ի­ջեց­րեց պա­տու­հան­նե­րի ա­պա­կի­նե­րը, ու մենք տե­սանք Բեր­ձո­րը շրջան­ցող ա­զե­րի­նե­րի կա­ռու­ցած ճա­նա­պար­հը: Կիր­ճե­րով անց­նող կա­մուրջ­ներ, թու­նել­ներ տե­սանք՝ Բեր­դա­ձո­րի են­թաշր­ջա­նի բնա­կա­վայ­րե­րը Շու­շիի հետ կա­պող: Աշ­խա­տանք­նե­րը դեռ շա­րու­նակ­վում էին, հեռ­վից մեզ էր հաս­նում ան­տա­ռա­յին հո­ղի կուրծ­քը ճեղ­քող բուլ­դո­զեր­նե­րի ու էքս­կա­վա­տոր­նե­րի վայ­րի հռնդյու­նը:
– Դա­ժա­նո­րեն ոտ­նա­տակ է տրվում հո­ղը, ա­վեր­վում նրա աստ­վա­ծա­յին գե­ղեց­կութ­յու­նը,- ա­սաց Ժո­րան ու լռեց: Ն­րա ձայ­նը հա­ռաչ էր հո­գուց պոկ­ված:
Տե­ղա­հան­ված­նե­րով լե­ցուն Ս­տե­փա­նա­կեր­տում տագ­նա­պա­լի ան­դորր էր: Ջ­ղաձգ­ված էր քա­ղա­քը: Մար­դիկ շշու­կով էին խո­սում, թե ա­ռա­ջի­կա­յում վատ բա­ներ են սպաս­վում. ար­ցախ­ցի­նե­րի հո­գում վա­ղուց բնա­վոր­ված մթին կաս­կա­ծը…
Ա­ռա­ջին մար­դուն, ո­րին հան­դի­պե­ցինք Ս­տե­փա­նա­կեր­տում, Կա­մոն էր, տաք­սու վա­րորդ է աշ­խա­տում: Հադ­րու­թից է Կա­մոն: Երկ­հար­կա­նի տուն է թո­ղել այն­տեղ, իր ձեռ­քե­րով գցած խա­ղո­ղի ու նռան այ­գի­ներ: Պատ­մեց, թե ինչ­պես են փրկվել ըն­տա­նի­քով, Հադ­րու­թից ոտ­քով հա­սել Ս­տե­փա­նա­կերտ՝ եր­կու օր քայ­լե­լով վտանգ­նե­րով լի ան­տառ­նե­րով:
Ես բռնի տե­ղա­հա­նութ­յան ար­հա­վիրքն ապ­րած­նե­րին ճա­նա­չում եմ նրանց աչ­քե­րից: Տ­խուր են այդ աչ­քե­րը, տխուր ու թախ­ծոտ: Խղ­ճա­հա­րութ­յուն է կա­թում այդ աչ­քե­րից. ծննդա­վայ­րի, հա­րա­զատ տան կո­րուս­տի ծվա­տող ցա­վը… Դեռ այդ տա­ռա­պա­լի օ­րե­րի մղձա­վանջն էր Կա­մո­յի աչ­քե­րում:
Լա­լա­յան­նե­րի տանն ենք: Զ­րու­ցա­սեր մարդ է տան­տե­րը՝ Բո­րիկ Լա­լա­յա­նը: 63 տա­րե­կան է, ե­րեք որ­դի­նե­րի հայր, ե­րեքն էլ 44-օր­յա պա­տե­րազ­մի մաս­նա­կից­ներ: Որ­դի­նե­րից Հա­րութն էր տա­նը: Ման­րա­մաս­ներ պատ­մեց դա­ժան մար­տե­րից: Հուզ­վում էր՝ վե­րապ­րե­լով ռազ­մա­ճա­կա­տա­յին ծանր օ­րե­րը: Հուզ­վում էր նաև հայ­րը՝ Ար­ցախ­յան պա­տե­րազ­մի վե­տե­րա­նը, մար­տե­րի ժա­մա­նակ հա­զար ան­գամ մահ­վան սառն աչ­քե­րին նա­յած ու շատ բան տե­սած հին ճա­կա­տա­յի­նը: Ա­տամ­նե­րի տակ մռուն­չը սեղ­մած՝ մինչև վերջ լսեց որ­դու պատ­մած­նե­րը, ա­պա շուռ ե­կավ ու ա­սաց.
– 44-օր­յա պա­տե­րազ­մում ինչ-որ մութ բա­ներ են կա­տար­վել, որ մինչև հի­մա էլ պարզ չեն մեզ հա­մար: Այդ ինչ­պե՞ս ե­ղավ, այդ ո՞նց պա­տա­հեց: Այս սե­րուն­դը նույն­պես հաղ­թող­նե­րի սե­րունդ պի­տի դառ­նար, ինչ­պես ինն­սու­նա­կան­նե­րին. հո­ղը գրա­նի­տե պատ էր դառ­նում ա­զե­րի­նե­րի ճա­նա­պար­հին,- կարճ լռութ­յու­նից հե­տո շա­րու­նա­կեց:- Ար­ցա­խը լուրջ վտանգ­նե­րի ա­ռաջ է կանգ­նած, բա­րե­կա՛մս, խոս­քը հայ­րե­նի ե­զեր­քի նկատ­մամբ սե­րը կորց­նե­լու վտան­գի մա­սին է նաև: Այդ սե­րը կորց­րած ինչ-որ մե­կի հրա­հան­գով մարդ­կանց դուրս են հա­նում ի­րենց տնե­րից, դարձ­նում գաղ­թա­կան: Ես գաղ­թա­կան չեմ դառ­նա­լու, ինչ էլ լի­նի, ինչ էլ որ պա­տա­հի: Ես իմ ու­ժը այս հո­ղից եմ առ­նում: Այս­տեղ իմ սրբութ­յուն­ներն են, ինչ­պե՞ս թող­նեմ,- ա­սաց ու ե­լավ տե­ղից:
Միա­սին քայ­լե­ցինք դե­պի տան կո­ղա­մա­սի այ­գին: Կանգ ա­ռավ ծաղ­կած նռնե­նու մոտ, հա­յաց­քով շո­յեց տերև­նե­րի զմրուխ­տե կա­նա­չը, ա­պա ձեռքն ա­ռավ հո­ղի մեջ խրված բա­հը և­ առ­վի ջու­րը թե­քեց դե­պի կար­տո­ֆի­լի մար­գե­րը: Չեմ կա­րո­ղա­նում հի­շել՝ ով է ա­սել, թե ժո­ղովր­դի մե­ծութ­յու­նը ո­րոշ­վում է ոչ թե քա­նա­կով, այլ նրա հոգ­ևոր հարս­տութ­յամբ, նրա մտա­վոր զգաս­տութ­յամբ ու մարդ­կա­յին ա­րիութ­յամբ: Ես այդ զգաս­տութ­յունն ու ա­րիութ­յու­նը տե­սա՝ հայ­րե­նի հո­ղի սուրբ զգա­ցու­մը միշտ ար­թուն պա­հող Բո­րիկ Լա­լա­յա­նի աչ­քե­րում:
Հա­ջորդ օ­րը Նա­րեկ Ա­ռա­քել­յա­նի տա­նը պի­տի հան­դի­պեի Մ­հե­րին՝ իմ հին ըն­կե­րոջն ու բա­րե­կա­մին. նա­խօ­րոք պայ­մա­նա­վոր­վել էինք: Ե­կել էին նաև Նա­րե­կի ծնող­ներն ու հա­րա­զատ­նե­րը: Մ­հե­րը որ­դու՝ Կա­րե­նի հետ էր ե­կել: 44-օր­յա պա­տե­րազ­մի կրակ­նե­րի մի­ջով են ան­ցել հայր ու որ­դի, հայտն­վել շրջա­փակ­ման մեջ, Ջաբ­րա­յի­լում էր, յոթ օր մնա­ցել են ցուրտ, ան­ճամ­փա ան­տառ­նե­րում: Մի կերպ դուրս են պրծել շրջա­փա­կու­մից:
– Ին­չի՞ մա­սին էիր մտա­ծում թշնա­մու գնդակ­նե­րի տա­րա­փի տակ, հո­ղին սեղմ­ված, երբ շատ մոտ էր մա­հը,- հարց­րի Մ­հե­րին:
Չ­պա­տաս­խա­նեց, հա­յաց­քը թե­թևա­կի խո­նար­հեց կրծքին ու լռեց, եր­կար լռեց: Հա­վա­նա­բար նա­հան­ջի տան­ջա­լի օ­րե­րը հի­շեց, ո­սո­խի զրա­հա­պատ­նե­րի թրթուր­նե­րի տակ ճզմվող, բայ­րաք­թար­նե­րի ռում­բե­րից սպան­վող մար­տա­կան ըն­կեր­նե­րին: Ա­յո՛, կա­րող էր այն­պես պա­տա­հել, որ Մ­հերն էլ, իր որ­դին էլ նրանց ճա­կա­տագ­րին ար­ժա­նա­նա­յին…
Նա­րե­կանց տան պատշ­գամ­բից պարզ ու հստակ եր­ևում է Շու­շին՝ գե­րե­վար­ված հա­յոց բեր­դա­քա­ղա­քը: Շու­շիի բար­ձունք­նե­րից փչող ի­րիկ­նա­մու­տի քա­մու բե­րած սառ­նութ­յու­նից ես այր­ված քա­րե­րի հոտ էի առ­նում, կծու ծխի հոտ: Այն­տեղ վառ­վող ի­րիկ­նա­լույ­սի բո­սորն ա­սես վերք է ար­նա­քամ­վող: Շու­շին՝ կսկիծն ար­ցախ­ցու, նրա տագ­նա­պա­լի գի­շեր­նե­րի ցավն ար­թուն… Եվ հնչում է կի­թա­ռը: Կի­սա­խուփ են Նա­րե­կի աչ­քե­րը, մոր­մոք քա­մող ձայ­նը՝ բեկ­բե­կուն: Հե­կե­կում է կի­թա­ռը՝ եր­գի ել­ևէջ­նե­րի ու­ղեկ­ցութ­յամբ: Տ­խուր է այդ եր­գը, տխուր ու թախ­ծոտ: Հո­գու ծալ­քե­րի մի­ջով անց­նող այդ եր­գը օր օ­րի սեղմ­վող, փոք­րա­ցող հայ­րե­նի ե­զեր­քի մա­սին է, Ար­ցա­խի տո­կուն մայ­րե­րի մա­սին:
Սա­սան­վել է վաղ­վա օր­վա նկատ­մամբ ար­ցախ­ցի­նե­րի հա­վա­տը: Մ­շու­շոտ է նրանց ա­պա­գան, ա­նո­րոշ: Եվ մար­դիկ այդ ա­նո­րո­շութ­յան պա­տանդն են դար­ձել: Հան­դի­պում­նե­րի, զրույց­նե­րի ժա­մա­նակ նրանք տագ­նա­պա­հար հարց­նում էին՝ ի՞նչ է սպաս­վում ի­րենց…
Ս­տե­փա­նա­կեր­տում հան­դի­պե­ցի բա­նաս­տեղծ Վար­դան Հա­կոբ­յա­նին: Վա­տա­ռողջ էր, ձեռ­նա­փայ­տով էր քայ­լում: Ծնն­դա­վայր է կորց­րել բա­նաս­տեղ­ծը: Հադ­րու­թի շրջա­նի Ար­փա­գե­տուկ գյուղն է նրա ծննդա­վայ­րը: Իր հայ­րե­նի տունն են ի­րե­նից խլել, իր ման­կութ­յան աղբ­յուր­նե­րը, պա­տա­նութ­յան թանկ հու­շեր արթ­նաց­նող իր Ար­փա­գե­տու­կա սա­րը: Այդ սրբութ­յուն­ներն են խլել Վար­դա­նից:
– Երբ հի­վան­դա­նում ու այլևս չէի կա­րո­ղա­նում ցա­վե­րը հաղ­թա­հա­րել, գնում էի մեր գյու­ղը, Դե­րին աղբ­յու­րի սա­ռը ջրով ցո­ղում դեմքս, և­ ար­ցուն­քի պես վճիտ ջու­րը տա­նում էր իմ բո­լոր ցա­վե­րը,- ա­սաց ու սե­ղա­նի դա­րա­կից հա­նեց կա­պույտ կազ­մով մի գիրք, մա­կագ­րեց ու տվեց ինձ: Կար­դա­ցել եմ այդ գիրքն ու հուզ­վել: Բա­նաս­տեղ­ծի խո­հերն ու մտո­րում­ներն են իր ման­կութ­յան ու պա­տա­նութ­յան, հայ­րե­նի ե­զեր­քի մա­սին: Ծնն­դա­վայր կորց­րած բա­նաս­տեղ­ծին հա­վա­նա­բար ինչ-որ չա­փով կսփո­փի այդ գիր­քը, որ միայն հու­շագ­րութ­յուն չէ: Այն պոե­զիա­յով լի աշ­խարհ է, ուր հայ­րե­նի հան­դերն ու ա­րա­հետ­նե­րը, խո­տերն ու մա­սու­րի թփե­րը կո­րած ման­կութ­յան լույ­սով են բու­րում:
…Ս­տե­փա­նա­կեր­տի հու­շա­հա­մա­լի­րի վիթ­խա­րի տա­րած­քը թարմ շի­րիմ­նե­րով է ծածկ­ված: Շիր­մա­քա­րե­րին տղա­նե­րի լու­սան­կար­ներն են, բո­լորն էլ ջա­հել, կո­րո­վի: Հու­շա­հա­մա­լի­րում հո­ղի ա­մեն մի պտղուն­ցը, ա­մեն գույնն ու նշխա­րը անս­պառ այր­վող լույս է սխրան­քի: Ճա­կա­տիդ հպվող հովն այս­տեղ մոր մատ­նե­րի քնքշանքն ու­նի: Այս­տեղ այն­պի­սի՜ լռութ­յուն է, որ թվում է, թե լսվում է մինչև ան­գամ հեռ­վից: Տ­ղա­նե­րը… Նե­ռի ե­րախն ի­րենց կրծքով են փա­կել նրանք՝ «Կ­յանքն ի­րենց մա­հով ետ գնած­նե­րը և­ ի­րենք ի­րենց չփրկած­նե­րը…»:
Հու­շա­հա­մա­լի­րի խոր­քից, սրբա­զան լռութ­յան մեջ լսվում էր գե­րեզ­մա­նա­յին բա­հի զնգո­ցը, այս բզկտված, տա­ռա­պած հո­ղի զա­վակ­նե­րից մե­կին էին թա­ղում: Մինչև հի­մա էլ ուն­կե­րիս մեջ է որ­դուն կան­չող մոր հեծկլ­տո­ցը:
«­Տե՛ր Աստ­ված, օրհ­նի՜ր այս տու­նը»: Ս­տե­փա­նա­կեր­տում, ում տանն էլ ե­ղանք, մեր ու­շադ­րութ­յու­նը գրա­վեց պա­տին, շրջա­նա­կի մեջ առն­ված բա­ռերն այս: Դ­րանք ա­սես ներ­սից լույս էին ճա­ռա­գայ­թում: Մար­դիկ ու­զում են հա­վա­տալ, որ ա­նո­ղոք պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին, ո­սո­խի ռումբ ու ա­կա­նից ա­վեր­ված ու վե­րա­կանգն­ված ի­րենց տնե­րի հետ այլևս ո­չինչ չի պա­տա­հի… Դո­րա մայ­րի­կի տանն այս բա­ռե­րը ա­ղոթ­քի պես էին հնչում: Ս­տե­փա­նա­կեր­տում է ապ­րում Դո­րա մայ­րի­կը: Ն­րա հա­մար միշտ էլ թանկ է ե­ղել հա­րա­զատ տու­նը. իր գեր­դաս­տա­նի շունչն է նրա հար­կի տակ: Դո­րա մայ­րի­կը Խեր­խա­նից է՝ իմ հայ­րե­նի գյու­ղից: Եր­կու տա­րի ա­ռաջ, պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին տե­ղա­հա­նութ­յան զար­հու­րե­լին ապ­րած 83-ամ­յա կնոջ տագ­նա­պա­հար աչ­քե­րում դարձ­յալ ա­նո­րո­շութ­յան ծվա­տող ցավն է. «­Վաղն ի՞նչ է սպաս­վում ի­րենց՝ իր ե­րե­խա­նե­րին ու թոռ­նե­րին…»:
Երբ ու­զում էինք հրա­ժեշտ տալ, հարց­րեց.
– Ե՞րբ ես գնա­լու գյուղ:
Ա­սա­ցի՝ վա­ղը, խնդրեց՝ մի փունջ ա­վե­լուկ բե­րեմ: Դժ­վար չէր հաս­կա­նալ. ծե­րութ­յունն ար­դեն թույլ չի տա­լիս գնալ իր ծննդա­վայ­րը, հայ­րե­նի հան­դե­րից բե­րած ա­վե­լու­կը կմեղ­մի կա­րո­տը: Ու հի­մա մենք Խեր­խա­նում ենք: Փոք­րիկ գյուղն իմ չորս զոհ է տվել 44-օր­յա պա­տե­րազ­մում: Ա­մե­նակրտ­սե­րը 24 տա­րե­կան էր: Խեր­խա­նի հա­մայն­քի ղե­կա­վար Գ­րի­շա Կա­րա­պետ­յա­նից ի­մա­ցա, որ զոհ­վել է նաև Օ­լեգ Խա­լափ­յա­նը՝ 12 ե­րե­խա­նե­րի հայ­րը: Գ­յու­ղի աղբ­յու­րի մոտ է Օ­լե­գանց տու­նը, կա­նաչ խնձո­րե­նի­նե­րի մեջ: Կ­րով սպի­տա­կեց­ված տան բա­կում ե­րե­խա­ներն էին խա­ղում: Ա­մուս­նուն կորց­րած ե­րի­տա­սարդ կի­նը ա­վա­զով ծխա­մած թեյ­նիկն էր մաք­րում: Չ­գի­տեմ ին­չու, վա­րա­նում էի ներս մտնել և ս­փո­փան­քի խոսք ա­սել այ­րուն:
Ար­ցա­խում մեր գտնվե­լու օ­րե­րին ե­ղանք նաև Կար­միր Շու­կա­յում ու Հեր­հե­րում: Մար­տու­նու շրջա­նի սահ­մա­նա­մերձ գյու­ղե­րից են: Ափ­սո՜ս, չհասց­րինք գնալ Սխ­տո­րա­շեն: 1990-ա­կան­նե­րին թնդում էր գյու­ղը: Հի­մա ըն­դա­մե­նը մեկ ըն­տա­նիք է ապ­րում այն­տեղ, թո­ղել-հե­ռա­ցել են… Մաք­սիմ Ներ­սիս­յա­նը ոչ մի տեղ չգնաց: Ե­թե նա էլ գնար, Սխ­տո­րա­շե­նը կա­մա­յա­նար, դան­դաղ կմեռ­ներ քար ու փշի մեջ: Մաք­սի­մը ոտ­քը պինդ դեմ ա­րեց, մնաց: Ու հի­մա այն­տեղ է ապ­րում ըն­տա­նի­քով: Ապ­րում է, որ ապ­րեց­նի այս բա­րի, սրտա­չափ հո­ղը: 66 տա­րե­կան է Մաք­սի­մը, չորս ե­րե­խա­նե­րի հայր: Հար­ևան գյու­ղե­րում նրան շա­տե­րը գի­տեն՝ որ­պես հին մեղ­վա­բույ­ծի: Ես ե­ղել եմ Սխ­տո­րա­շե­նում, տա­րի­ներ ա­ռաջ էր: Գ­յու­ղից ներքև Անդ­րա­նի­կի ա­նու­նը կրող աղբ­յուրն է: Մար­մա­րե քա­րից զո­րա­վա­րը արծ­վե­նի հա­յաց­քով դե­պի հե­ռու­ներն է նա­յում: Պատ­մում են, որ Մոն­թեն ե­ղել է այն­տեղ, ծուն­կի ի­ջած ջուր է խմել Անդ­րա­նի­կի աղբ­յու­րից, հե­տո մո­տե­ցել, եր­կար նա­յել է աղբ­յու­րից ոչ հե­ռու, սա­ղարթ­նե­րը մինչև եր­կինք հաս­նող վիթ­խա­րի չի­նա­րուն ու ա­սել. «Այս հսկա ծա­ռի ար­մատ­նե­րի ուժն ու­նի ար­ցախ­ցու ո­գին, թող այդ բո­լորն ի­մա­նան…»։
…­Գա­լիս ենք Եր­ևան: Շու­շիի մոտ տե­ղա­կայ­ված հսկիչ կե­տում կանգ­նած նույն զին­վոր­ներն են՝ ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի տար­բե­րան­շան­նե­րով, մե­տա­ղա­լա­րե ցան­կա­պա­տից այն կողմ, մինչև ա­տամ­նե­րը զին­ված նույն ասկ­յա­րը՝ չար, խու­զար­կու հա­յաց­քով:
Երբ անց­նում էինք Ա­ղավ­նո­յի մո­տով, խնդրե­ցի Ժո­րա­յին կանգ­նեց­նել ավ­տո­մե­քե­նան: Ի­ջա մե­քե­նա­յից ու նա­յե­ցի ձո­րում կա­նաչ թևե­րը տա­րա­ծած գյու­ղին: Գու­նա­թափ ու մռայլ էր Ա­ղավ­նո­յի եր­կին­քը, ուր շան­թեր էին բռնկվում ու մա­րում մշու­շոտ հե­ռու­նե­րում: Փո­թորկ­ված էր Ա­ղավ­նո գե­տը, ջրե­րը զարկ­վում էին ժայ­ռոտ ա­փե­րին ու շա­ռա­չում: Գե­տա­փին, խո­տե­րի մեջ մա­նուկ­ներ էին վազվ­զում: Սիրտս սեղմ­վում էր ցա­վից, երբ մտա­ծում էի այն մա­սին, թե կղմինդ­րե տա­նիք­նե­րով այս շքեղ տնե­րը շու­տով կոր­բա­նան, նրանց չորս պա­տե­րի մեջ այլևս չի ծփա հայ մա­նուկ­նե­րի շուն­չը: Իսկ տնա­մերձ այ­գի­նե­րը՝ բեր­քի ծան­րութ­յու­նից հո­ղին խո­նարհ­ված, ա­սես ճչում էին. «Ան­տեր մնա­լուց մենք կչո­րա­նանք, փրկե՜ք մեզ»:
Ամ­բողջ ճա­նա­պար­հին տխուր էի. մտքե­րիս մի­ջով Ա­ղավ­նո­յից բռնի տե­ղա­հան­ված­ներ էին անց­նում…
Ինչ-որ տեղ կար­դա­ցել եմ, թե հե­ռա­վոր Սի­ցի­լիա­յում մի զար­մա­նահ­րաշ բույս է ա­ճում: Այն ցա­նում են Էթ­նա լե­ռան կարծ­րա­ցած լա­վա­յի վրա, և­ այդ կա­խար­դա­կան բույ­սը ար­մատ­նե­րով փխրեց­նում ու հող է դարձ­նում քա­րա­ցած լա­վան: Հ­րաշ­քի նման մի բան կա­տար­վեր, այդ բույ­սի ար­մատ­նե­րը հող­մե­րի թևով հաս­նեին Հա­յաս­տան, Ար­ցախ հաս­նեին, գա­յին ու մխրճվեին հայ­րե­նի հո­ղի նկատ­մամբ սրբա­զան սերն ու զգա­ցու­մը կորց­րած պե­տա­կան պաշ­տոն­յա­նե­րի սրտե­րը, մխրճվեին և հա­մա­ռո­րեն փխրեց­նեին, գութ ու խիղճ դարձ­նեին քա­րե սրտե­րը նրանց, ո­րոնց մեղ­քով պարպ­վում, հա­յա­թափ­վում են գյու­ղե­րը, իսկ դրանք միայն պարպ­ված գյու­ղեր չեն՝ քոչ­վո­րին հանձն­ված: Դ­րանք մեռ­նող ա­վան­դույթ­ներ են՝ տաս­նամ­յակ­նե­րի խոր­քից ե­կող, մեռ­նող հի­շո­ղութ­յուն է… Ազ­գա­յին ա­ղետ է դա, որ ան­հա­պաղ պետք է կան­խել՝ նոր ար­հա­վիրք­նե­րից խու­սա­փե­լու հա­մար:
Ար­ցախ-Եր­ևան
Օ­գոս­տոս, 2022 թ.

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։