ՀԱՏՎՈՂ ԶՈՒԳԱՀԵՌՆԵՐ (Գ­րա­կա­նութ­յուն և­ ի­րա­կա­նութ­յուն)/ Խորեն ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ

Մե­ռա­նիմք եւ ոչ զար­հու­րիմք:
ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑԻ

Մարկ Տ­վե­նի «­Խորհր­դա­վոր ան­ծա­նո­թը» (The Mysterious Stranger) գոր­ծում, ե­թե հի­շո­ղութ­յունս չի դա­վա­ճա­նում, մի այս­պի­սի հատ­ված կա. «Հ­րեշ­տա­կը» ծե­րու­նուն խոս­տա­նում է նրան եր­ջա­նիկ դարձ­նել և կա­տա­րում է իր խոս­տու­մը՝ ծե­րու­նուն զրկե­լով բա­նա­կա­նութ­յու­նից: Վեր­ջինս իր օ­րերն անց­կաց­նում է հո­գե­բու­ժա­րա­նում՝ զրու­ցե­լով եր­ևա­կա­յա­ծին իր հին ըն­կեր­նե­րի հետ, «ծախ­սե­լով» գո­յութ­յուն չու­նե­ցող փո­ղեր, ապ­րե­լով «ու­րախ ու եր­ջա­նիկ»…
Ա­մե­րի­կա­ցի ֆան­տաստ գրող Ռո­բերտ Շեք­լին սև հու­մո­րով գրված մի վի­պակ ու­նի՝ «­Գի­տակ­ցա­փո­խութ­յուն» (Mindswap, տար­բե­րակ՝ մտքի, բա­նա­կա­նութ­յան փո­խա­նա­կում). երկ­րաբ­նակ գլխա­վոր հե­րոսն իր գի­տակ­ցութ­յու­նը փո­խա­նա­կում է մար­սա­բ­նա­կի գի­տակ­ցութ­յան հետ (ո­րը, պարզ­վում է, խար­դախ է և հան­ցա­գործ): Եր­կար ար­կած­նե­րից հե­տո, ի վեր­ջո, նա հայտն­վում է իբր իր հայ­րե­նի մո­լո­րա­կում, հայ­րե­նի տա­նը, ուր ա­մեն ինչ «ա­ռաջ­վանն է». հայ­րը առ­նետ­նե­րի իր հոտն է ա­րա­ծեց­նում, մայ­րը շա­րու­նա­կում է ձու ա­ծել, կաղ­նի­ներն, ինչ­պես միշտ, ձմռա­նը հա­րավ են չվում, այլ­ևայլ ան­հե­թե­թութ­յուն­ներ: Եվ նա շա­րու­նա­կում է ապ­րել «ու­րախ ու եր­ջա­նիկ»…
Անգ­լիա­ցի գրող, փի­լի­սո­փա Քո­լին Ո­ւիլ­սո­նը «­Գի­տակ­ցութ­յան մա­կա­բույծ­նե­րը» (The Mind Parasites, տար­բե­րակ՝ մտքի, բա­նա­կա­նութ­յան, ու­ղե­ղի մա­կա­բույծ­ներ) վե­պում խո­սում է այն­պի­սի մա­կա­բույծ­նե­րի մա­սին, ո­րոնք ախ­տա­հա­րում են մար­դու ու­ղե­ղը և խա­թա­րում նրա միտքն ու բա­նա­կա­նութ­յու­նը: Այդ­պի­սով՝ մա­կա­բույծ­ներ սեր­մա­նող­ներն ի­րենց են են­թար­կում մարդ­կանց…
Վե­րը թվար­կածս ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի հե­ղի­նակ­նե­րը թե ի՛նչ գե­ղար­վես­տա­կան, ա­ռա­վել ևս՝ գա­ղա­փա­րա­կան նպա­տակ­ներ են հե­տապն­դել դրանք գրե­լիս, թող­նենք գրա­կա­նա­գետ­նե­րին: Ինձ այ­սօր հե­տաքրք­րում է դրանց ար­դիա­կա­նութ­յու­նը՝ այլ տե­սանկ­յու­նից: Նախ­կի­նում գու­ցե այդ գոր­ծե­րում ար­ծարծ­ված գա­ղա­փար­նե­րը հե­ղի­նակ­նե­րի եր­ևա­կա­յութ­յան, քմայ­քի ծնունդ հա­մա­րեի, ի­հար­կե, դրանց օ­րի­նակ­նե­րով ար­տա­հայտ­ված հա­կաու­տո­պիա­կան գա­ղա­փար­ներն ու զգու­շաց­նող ա­հա­զան­գե­րը չան­տե­սե­լով (Ս­վիֆ­թը, Վոլ­տե­րը, Հեր­բերտ Ո­ւել­սը, Օլդոս Հաքս­լին, Ջորջ Օ­րո­ւե­լը, Բ­րեդ­բը­րին, Զամ­յա­տի­նը…, այլ հա­կաու­տո­պիստ­ներ էլ՝ մեզ նվեր): Բայց այ­սօր ստիպ­ված եմ այդ ա­մե­նին նա­յել ար­դեն ա­վե­լի մտա­խոհ հա­յաց­քով, մա­նա­վանդ՝ որ այդ­պի­սի երևույ­թը միայն գրա­կա­նութ­յան մեջ չէ. դրա վառ օ­րի­նակ­նե­րից կան հենց բնութ­յան մեջ, ո­րոն­ցից մե­կը ներ­կա­յաց­նեմ ստորև:
Մրջ­նա­նո­ցում գիտ­նա­կան­նե­րը հայտ­նա­բե­րել են լո­մե­խու­զա մի­ջատ­նե­րին: Դ­րանք, մտնե­լով մրջնա­նոց, «բա­րե­կա­մա­նում են» մրջյուն­նե­րի հետ՝ վեր­ջին­նե­րիս հրամց­նե­լով ի­րենց գեղ­ձե­րից ար­տադր­ված մա­հա­բեր քաղց­րա­համ թույ­նը: Մրջ­յուն­նե­րը սի­րով հյու­րըն­կա­լում են դրանց, բա­վա­կա­նութ­յամբ ճա­շա­կում այդ թույ­նը, ա­սես խրախ­ճանք են ա­նում: Ա­վե­լին. նրանք լո­մե­խու­զա­նե­րին կե­րակ­րում են ի­րենց ձվե­րով, իսկ ա­ղե­տի ժա­մա­նակ նախ­ևա­ռաջ փրկում են դրանց ու դրանց թրթուր­նե­րը: Ո­րոշ ժա­մա­նակ հե­տո մրջյուն­նե­րը տկա­րա­նում են, հյուծ­վում ու մա­հա­նում՝ «դա­վին ան­տեղ­յակ», իսկ լո­մե­խու­զա­ներն, ու­տե­լով մրջյուն­նե­րի ձվե­րի մի մա­սը, մյուս մասն օգ­տա­գոր­ծում են իբրև պա­րարտ մի­ջա­վայր՝ սե­փա­կան սե­րունդն ա­ճեց­նե­լու հա­մար: Ըստ էութ­յան, լո­մե­խու­զա­նե­րի ար­տադ­րած թույ­նը մրջյուն­նե­րի վրա նույն ազ­դե­ցութ­յունն է գոր­ծում, ինչ ալ­կո­հոլն ու թմրա­դե­ղե­րը՝ մարդ­կանց վրա:
Հի­մա հարց. որ­քան էլ հա­վուր պատ­շա­ճի հա­վե­լեմ, թե «բեր­ված օ­րի­նակ­նե­րում բո­լոր նմա­նութ­յուն­ներն ու հա­մընկ­նում­նե­րը զուտ պա­տա­հա­կա­նութ­յուն են», վեր­ջին տա­րի­նե­րի կո­րո­նա­վի­րու­սա­կիր աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան և ներ­հա­յաս­տան­յան ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րը մեզ առն­վազն չե՞ն հու­շում, որ ռու­սա­մետ (ոչ վաղ անց­յա­լում՝ բոլշ­ևիկ­յան), արևմտա­մետ (նոր ժա­մա­նակ­նե­րում՝ գլո­բա­լիս­տա­կան) գա­ղա­փար­նե­րով «տո­գոր­ված­ներս» նման ենք վե­րո­բեր­յալ օ­րի­նակ­նե­րի «գոր­ծող» (գոր­ծած­վող) ան­ձանց ու մի­ջատ­նե­րին: