Ե. ՉԱՐԵՆՑԻ «ՀԱՐԴԱԳՈՂԻ ՃԱՄՓՈՐԴՆԵՐԸ» ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆԸ/ Նորայր Ղազարյան

 

Ե. Չա­րեն­ցի «Ե­րեք երգ տխրա­դա­լուկ աղջ­կան» ա­ռա­ջին գրքում իշ­խո­ղը ա­նո­րոշ սպա­սու­մի, ներ­քին տագ­նա­պի, թո­նի, մշու­շի տրա­մադ­րութ­յուն­ներն են։ Գիրքն ար­տա­հայ­տած տրա­մադ­րութ­յուն­նե­րով և բա­նար­վես­տա­յին տար­րե­րով կա­պի մեջ է ռու­սա­կան խորհր­դա­պաշ­տա­կան պոե­զիա­յի հետ։ Ա­նո­րոշ կան­խազ­գա­ցում­նե­րը, ո­րոնք առ­կա են «Ե­րեք երգ…»-ի բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րում, բնո­րոշ են Սո­լով­յո­վի, Բայլ­մոն­տի պոե­զիա­յին։
Բա­նար­վես­տա­յին առն­չութ­յուն­նե­րի ա­ռու­մով ե­րի­տա­սարդ Չա­րեն­ցը, ինչ­պես կա­րե­լի է պնդել, հետ­ևե­լով Բայլ­մոն­տին, ան­ձի փո­խա­րեն օգ­տա­գոր­ծում է ա­նո­րոշ դե­րա­նուն­ներ («Ինչ-որ մե­կի հո­գո­ցը», «Ինչ-որ մե­կի վշտա­լի ա­ղոթ­քը»,- Բայլ­մոնտ), («­Հեռ­վում ինչ-որ մե­կը խնդաց», «Ու լսվում էր հեռ­վում մե­կի լացն ա­նօ­գուտ…», «­Մե­կը դաշ­տե­րում տագ­նապ էր փռում»,- Չա­րենց)։
Կա­րե­լի է հա­մոզ­ված ա­սել, որ Կ. Բայլ­մոն­տի բա­նար­վես­տի հետ­ևութ­յամբ են «Ե­րեք երգ…»-ի «­Ճամ­փին» բա­նաս­տեղ­ծութ­յան վեր­ջին տո­ղերն ա­վարտ­վում մա­սե­րի բա­ժան­ված, կարճ կա­պակ­ցութ­յուն­նե­րով, մեկ բա­ռով.
– Գ­նում էինք։ Ուր – չ­գի­տեմ։ Վերջ չկար։
Գ­նում էինք։ Ան­խոս։ Ան­ձայն։ Ու ան­քուն։
Բա­նար­վես­տա­յին նման նո­րա­մու­ծութ­յուն­նե­րը շա­րու­նակ­վում են «­Տե­սի­լա­ժա­մեր» շար­քում (այս­պես, օ­րի­նակ, «Ու լռում էի ես։ Չ­կա­յիր։ Չե­կա՛ր»)։ Ե­թե «Երեք երգ տխրա­դա­լուկ աղջ­կան» գրքում ա­նո­րոշ սպա­սու­մի տրա­մադ­րութ­յուն­ներն են իշ­խում, ա­պա հա­ջորդ՝ «­Տե­սի­լա­ժա­մեր», «­Լի­րի­քա­կան բալ­լադ­ներ», «­Ծիա­ծան» շար­քե­րում առ­կա է խորհր­դա­պաշ­տա­կան գե­ղա­գի­տութ­յան ողջ լու­սա­պատ­կե­րը։
Խորհր­դա­պաշտ­նե­րը գե­ղե­ցի­կը ո­րո­նում են երկ­նա­յին ո­լոր­տում։ Այս­տեղ է «ես»-ը աշ­խար­հա­կա­ռույ­ցին կա­պող հան­գու­ցա­կե­տը։ Բարձ­րա­գույն սիմ­վո­լաց­ման պա­րա­գա­յում հոգ­ևոր ար­ժեք­նե­րը եր­ևակ­վում են ա­ռա­վել խտաց­ված և բազ­ման­շա­նակ, տա­րա­ծութ­յունն ու ժա­մա­նա­կը միա­վոր­վում են՝ ստեղ­ծե­լով հա­վեր­ժա­կա­նի նոր ըմբռ­նում, որ­տեղ բա­ցա­կա­յում է ժա­մա­նա­կա­տա­րա­ծա­կան երկբ­ևե­ռութ­յու­նը։
Չա­րեն­ցի «­Ծիա­ծան» շար­քում ժա­մա­նա­կը և տա­րա­ծութ­յու­նը միաս­նա­կան են գույն-սիմ­վո­լում։ Ա. Բե­լին «­Սիմ­վո­լիզ­մը որ­պես աշ­խար­հըմբռ­նում» հոդ­վա­ծում նշում է, որ գույ­նե­րի թեո­սո­ֆիա­յին (աստ­վա­ծի­մա­ցութ­յա­նը) հիմք է դրել Մե­րեժ­կովս­կին, ին­չի շա­րու­նա­կութ­յու­նը տես­նում ենք Կ. Բայլ­մոն­տի, Ա. Բ­լո­կի, ա­պա և Ե. Չա­րեն­ցի ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րում։ «­Ծիա­ծան» շար­քի հիմ­քում ըն­կած է ման­րան­կար­չա­կան մտա­ծո­ղութ­յու­նը։ Գույ­նը և՛ մա­կե­րես է, և՛ խորք։ Դա ամ­բող­ջա­կան մա­ծո­ղութ­յուն է տիե­զե­րա­կա­ռույ­ցի վե­րա­բեր­յալ, որ­տեղ գույ­նից, հետ­ևա­պես նաև սիմ­վո­լիկ բո­վան­դա­կութ­յու­նից դուրս ո­չինչ չկա։ Եր­ևում է խոր­քը, քան­զի մա­կե­րե­սը ձուլ­ված է նրան, ինչ­պես տա­րա­ծութ­յու­նը ժա­մա­նա­կին։ Մի տե­սակ ժա­մա­նա­կի բա­ցար­ձա­կութ­յան պա­րա­գա­յում բա­ցա­կա­յում է տա­րա­ծութ­յու­նը, խոր­քի եր­ևակ­ման պայ­ման­նե­րում՝ մա­կե­րե­սը։ Ժա­մա­նա­կը երկն­քից իջ­նող ուղ­ղա­հա­յաց է, ո­րը չի հատ­վում տա­րա­ծութ­յան որ­ևէ կե­տի։ Տա­րա­ծութ­յան բա­ցա­կա­յութ­յան պայ­ման­նե­րում եր­կիր-եր­կինք կա­պը ամ­բող­ջութ­յամբ կրում է ժա­մա­նա­կի ուղ­ղա­հա­յա­ցը՝ ակն­թար­թի և հա­վեր­ժի նույ­նա­կա­նութ­յամբ։
Չա­րեն­ցի «­Ծիա­ծան» շար­քը վա­վե­րաց­նում է խոր­քը՝ ա­ռանց մա­կե­րե­սի, այն, ինչ գույնն է, որ ար­տա­քին շերտ չու­նի։ Ս­րա զու­գա­հե­ռը ան­մարմ­նա­կա­նութ­յունն է, հո­գին որ­պես սուբս­տանց՝ ան­փո­փոխ էութ­յան հիմք։ Գույ­նի մեջ բա­ցա­կա­յում է որ­ևէ հա­կադ­րութ­յուն։ Ման­րան­կա­րում երկ­րա­յին պատ­կեր­ներն ընկղմ­ված են երկ­նա­յի­նի սիմ­վո­լի­կա­յում, որ­տեղ տա­րա­ծութ­յու­նը փո­խարկ­վում է միայն խոր­քով, իսկ ժա­մա­նա­կը՝ հո­գու ժա­մա­նա­կով՝ երկն­քից ուղ­ղա­գիծ իջ­նող ա­ռանց­քով։ Խորք ա­սե­լով պետք է հաս­կա­նալ և՛ մո­տի­կը, և՛ հե­ռուն («Որ չցնդի, չմա­րի իմ հո­գու հե­ռուն», «­Ծիա­ծան»)։
Ծիա­ծա­նը հո­գի­նե­րի կա­մուրջն է դե­պի Այն­կողմ­նա­յի­նը, նրա հետ կա­պող ճա­նա­պար­հը։
– Բայց երբ կհաս­նի հո­գիս, որ­պես սեգ,
սրբա­ցած մի զոհ,-
Մայ­րա­մու­տա­յին Ե­զեր­քը Կա­պույտ,-
լույս ե­զեր­քը Քո… («­Ծիա­ծան»)
Հո­գու տիե­զե­րա­կան ճամ­փոր­դութ­յան թե­ման կոնկ­րետ մարմ­նա­վո­րում է ստա­ցել «­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» բա­նաս­տեղ­ծութ­յան մեջ (1916-1917)։ Ն­րա­նում խտաց­վել են բա­նաս­տեղ­ծի ամ­բող­ջա­կան և խոր­քա­յին հոգ­ևոր գծե­րը։ «Աստ­ղե­րը դիտ­վում են որ­պես նշան­ներ և հետ­քեր այլ աշ­խար­հի՝ կապ­ված հո­գի­նե­րի փո­խա­կերպ­ման և թա­փա­ռու­մի հետ». աս­վա­ծը վե­րա­բե­րում է Չա­րեն­ցի «­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» բա­նաս­տեղ­ծութ­յա­նը։ Հար­դա­գո­ղի ճա­նա­պար­հը Կ. Բայլ­մոն­տի սի­րած խորհր­դա­նի­շե­րից է որ­պես հո­գի­նե­րի ճա­նա­պարհ.
– О, Млечный Путь, дорога душ…
Ճա­նա­պար­հոր­դութ­յան մա­սին «­Սիմ­վոլ­նե­րի բա­ռա­րան»-ում նշվում է, որ այն խորհր­դան­շում է ձգտում և թա­խիծ, ինչ­պես և կ­յան­քում սե­փա­կան տե­ղի ո­րո­նում, ան­ցում կյան­քի մի փու­լից մեկ այլ փու­լի։ Ուխ­տագ­նա­ցութ­յուն­նե­րը ի­րեն­ցից ներ­կա­յաց­նում են սիմ­վո­լիկ ուղևո­րութ­յուն­ներ դե­պի հոգ­ևոր կենտ­րոն։ «­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը հա­վա­քա­կան կեր­պով ներ­կա­յաց­նում է սիմ­վո­լիզ­մին բնո­րոշ հոգ­ևոր կենտ­րո­նը, որ­տեղ ա­ռանց­քա­յին է «դե­պի աշ­խար­հա­կա­ռույ­ցի աստ­վա­ծա­յին էութ­յուն» ձգտու­մը («­Ռու­սա­կան սիմ­վո­լիզմ» գրքի հե­ղի­նակ Լ. Կո­լո­բա­ևա­յի բնո­րո­շում­նե­րից է)։ Ռուս բա­նաս­տեղծ Ա. Բե­լին խո­սում է «աստ­ղե­րի» տա­րա­ծութ­յու­նը «հո­գի­նե­րի» տա­րա­ծութ­յան հետ միա­վո­րե­լու մա­սին։ Չա­րեն­ցը «­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» բա­նաս­տեղ­ծութ­յան մեջ «աստ­ղե­րի» և «հո­գի­նե­րի» տա­րա­ծութ­յուն­նե­րը միա­վո­րել է։
«­Տաղ անձ­նա­կան»-ում բա­նաս­տեղ­ծը խո­սում է իր ընտ­րած ճա­նա­պար­հի մա­սին (գրել է «­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը»-ից հե­տո).
-­Դե­պի եր­կինք պի­տի գնամ,//դե­պի ե­զեր­քը Ա­մեն­տի-//Իմ բա՜րձր, հին ու աստ­ղա­յին//ե­րազ­նե­րի ճա­նա­պար­հով…
«­Հո­գի» բա­ռը հա­ճախ են կի­րա­ռում Ա. Բ­լո­կը և Սո­լո­գու­բը։
Չա­րեն­ցի խորհր­դա­պաշ­տա­կան շար­քե­րում ևս «հո­գին» հա­ճախ կրկնվող բառ է։ Որ­պես օ­րենք, ա­ռանց­քա­յին սիմ­վոլ­նե­րը մի բա­նաս­տեղ­ծից անց­նում են մյու­սին և կրկն­վում։
Ա­հա «հո­գի» բա­ռի օգ­տա­գործ­ման փաս­տեր Չա­րեն­ցի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ա­ռա­ջին շար­քե­րում.
– Դո­ղում է հո­գիս լույս մատ­նե­րի տակ…
– Օ­տար էր հո­գիս քեզ հա­մար, ինչ­պես…
– Այս ծա­ղիկ­նե­րով զար­դար­ված հո­գիս…
– Որ քո կույս հո­գին ի­մի հետ ցա­վի…
– Խա­վար էր ի­ջել իմ մթնած հո­գում…
– Մի հին լուր հո­գուս մեջ պահ­ված ծա­ծուկ…
(«Ե­րեք երգ…»)
– Ու լուռ է հո­գիս։ Ու մե­նակ եմ ես…
– Խ­մում էր հո­գիս երկն­քի հե­ռուն…
– Լ­սում էր հո­գիս եր­գը զան­գե­րի…
– Ճ­չում էր հո­գիս՝ հի­վանդ ու տկար…
– Մեռ­նում էր հո­գիս, ու լուռ էի ես…
– Օ­րե­րի մի­գում կու­րա­ցած հո­գիս…
(«­Տե­սի­լա­ժա­մեր»)
Չա­րեն­ցի հա­մար բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը տե­սիլ է, ա­վե­լի հա­ճախ՝ տես­լա­յին դրա­մա։
Նից­շեն ա­պոլ­լոն­յան բա­նաս­տեղ­ծութ­յունն ա­ռանձ­նաց­նում է տես­լա­յին ու պատ­րան­քա­յին հատ­կա­նիշ­նե­րով։ «­Տե­սի­լա­ժա­մեր» շար­քի ան­վա­նու­մը գա­լիս է ա­պա­ցու­ցե­լու, որ այն ա­պոլ­լոն­յան սկսված­քի շարք է։ Նույ­նը կա­րող ենք ա­սել «­Ծիա­ծան» շար­քի մա­սին։
Տե­սիլն ու պատ­րան­քը մարդ­կա­յին էութ­յու­նը կամր­ջում են վե­րերկ­րա­յի­նի հետ։ Հար­դա­գո­ղի ճամ­փան տես­լա­յին, պատ­րան­քա­յին կա­մուրջն է հո­գու և «աստ­ղա­յին տա­րած­քի»՝ հա­վեր­ժա­կա­նի ու լու­սա­վո­րի հետ։
Բա­նաս­տեղ­ծի հոգ­ևոր կենտ­րո­նը աստ­ղա­յին տա­րած­քում է։
– Քույր, իմ հո­գին, աստ­ղա­յին…
– Ես, աստ­ղա­յին մի պոետ…
– Քույր, անց­նում եմ, որ­պես աստղ…
(«­Ծիա­ծան»)
Աստ­ղա­յին հե­ռու­նե­րը աշ­խար­հա­կա­ռույ­ցի ան­վեր­ջութ­յան խորհր­դա­նիշն են։ Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րին գրա­վել է «…ան­ծիր, ան­ծայ­րա­ծիր այն հե­ռուն»։ «Ան­ծայ­րա­ծիր հե­ռուն» է ծնում հա­վիտ­յան ե­րա­զե­լու ցան­կութ­յու­նը։
– Ու սի­րում ենք ա­ռա­վո­տից-ի­րի­կուն//­Ճամ­փա եր­թալ­-ու հա­վիտ­յան ե­րա­զել։
Հար­դա­գո­ղի ճա­նա­պար­հը նախ և­ ա­ռաջ ճա­նա­պարհ ընկ­նո­ղի հո­գում է։ Այն­տեղ է աստ­ղա­յին սիմ­վո­լի­կան։ Հո­գին ա­պա­վի­նում է «կա­պու­տաչ­յա եր­ջան­կութ­յան ա­ռաս­պել»-ին, մշտա­պես «երկ­նա­յին առն­չութ­յուն­նե­րի» մեջ է («­Թաղ­ված մնաց իմ աչ­քե­րում//­Մի երկ­նա­յին առն­չութ­յան պատ­մութ­յուն»)։ Հար­դա­գո­ղի ճա­նա­պար­հը քնա­րա­կան «ես»-ին կա­պում է հա­մաշ­խար­հա­յին գաղտ­նիք­նե­րին։
«­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» վեր­նա­գի­րը խորհր­դան­շում է մարդ­կա­յին ապ­րում­նե­րը երկ­րա­յի­նից երկ­նա­յին ո­լորտ փո­խադ­րե­լը, ապ­րում­նե­րի հա­մա­պա­տաս­խա­նեց­ման ձգտու­մը «աշ­խար­հա­կա­ռույ­ցի աստ­վա­ծա­յին էութ­յա­նը»։ Բայլ­մոն­տի քնա­րա­կան հե­րո­սին ան­վա­նել են թա­փա­ռող ո­գի, հա­վեր­ժի ճամ­փորդ։
«­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» բա­նաս­տեղ­ծութ­յան մեջ թա­խի­ծը ևս «աստ­վա­ծա­յին էութ­յա­նը» բնո­րոշ ապ­րում է՝ թե­լադր­ված տիե­զե­րա­կան գաղտ­նիք­նե­րի մեջ թա­փան­ցե­լու անհ­նա­րի­նութ­յամբ։
– Ու սի­րել ենք տրտմութ­յու­նը մեր հո­գու…
Թա­խի­ծը Բայլ­մոն­տի պոե­զիա­յում «ու­րիշ» ո­րա­կումն ու­նի։
– Այս­տեղ, երկն­քի ու երկ­րի միջև//Ու­րիշ թա­խիծ կա… («­Շուրջ­բո­լո­րը հե­ռու հար­թա­վայր է»)
Ն­ման թա­խի­ծը բարձ­րա­գույն կա­րո­տի թե­լադ­րանք է։ Հա­վեր­ժա­կան հե­ռու­նե­րի ե­րա­զան­քից է ծնվում «ու­րիշ» թա­խի­ծը։ Շո­պեն­հաո­ւե­րը խո­սում է ա­նո­ղոք թա­խի­ծի մա­սին։ Ա. Բ­լո­կի տողն է՝ «­Միայն հե­ռա­վո­րի ե­րա­զան­քը՝ ան­հաս­կա­նա­լի թա­խի­ծով»։ Հա­մա­ձայն գնոս­տի­ցիզ­մի՝ հո­գին, ընկ­նե­լով օ­տար աշ­խարհ, հե­ռա­նա­լով իր ա­կունք­նե­րից, տա­ռա­պում է ա­նա­սե­լի թա­խի­ծով։ Հար­դա­գո­ղի ճա­նա­պար­հը քնա­րա­կան «ես»-ի հա­մար հո­գու ա­կունք­նե­րին վե­րա­դար­ձի ու­ղին է։
Խորհր­դա­պաշ­տութ­յու­նը ո­րո­նում է հրաշ­քը, ան­հնա­րի­նը։ Զ. Գիպ­պիու­սի «Երգ» բա­նաս­տեղ­ծութ­յան մեջ աս­ված է. «Ինձ հար­կա­վոր է այն, ինչ աշ­խար­հում չկա»։ Ա. Բ­լո­կին գրա­վում են այլ աշ­խարհ­նե­րի ձայ­նե­րը։
Կ. Բայլ­մոն­տի «­Հա­մաշ­խար­հի բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն»-ում աս­ված է (տո­ղա­ցի թարգ­մա­նութ­յուն).
– Յու­րա­քանչ­յուր ժամ մենք երկ­րա­յին հո­ղի վրա չենք,//Այլ ա­մեն ակն­թարթ հո­ղի վրա ենք երկ­նա­յին,//Ողջ աստ­ղա­յին աշ­խարհն ինձ հետ է,//…Ես լո­ղորդ եմ աստ­ղա­յին նա­վում։ «­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» բանաստեղ­­ծութ­յան քնա­րա­կան հե­րո­սը ևս լո­ղորդ է աստ­ղա­յին նա­վում։ Սիմ­վո­լիզ­մը երկ­նա­յի­նը և­ երկ­րա­յի­նը հա­կադ­րում է՝ ցույց տա­լու այն մեծ անջր­պե­տը, որ գո­յութ­յուն ու­նի ա­ռօ­րեա­կա­նի և­ ի­դեա­լա­կա­նի միջև։ Ի­րա­կան կյան­քը ներ­կա­յաց­վում է անհ­րա­պույր գծե­րով։
– Մ­շու­շի պես մեր ման­կութ­յու­նը ան­ցավ,//­Գորշ, ա­նարև, անմ­խի­թար ման­կութ­յուն,//­Զա­ռան­ցան­քի պես ման­կութ­յու­նը ան­ցավ,//Ու հե­ռա­ցանք։ Ու չենք դառ­նա կրկին տուն։
Տուն չվե­րա­դառ­նա­լը նշա­նա­կում է իս­կա­կան էութ­յա­նը (հո­գու ա­կունք­նե­րին) վե­րա­դար­ձի ան­կա­րե­լիութ­յուն։
– Մութ, ան­հե­թեթ, տա­րօ­րի­նակ կյան­քը մեր…
Այս և­ երկ­րա­յին կյան­քը պատ­կե­րող այլ տո­ղեր խտաց­նում են ուր­բա­նիզ­մի (քա­ղա­քա­հա­կութ­յուն) բա­ցա­սա­կան գծե­րը։ Կ­յան­քի նման բնու­թագ­րում­ներ կան «­Հե­ռա­ցու­մի խոս­քեր» և «­Տաղ անձ­նա­կան» բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րում։
– Կ­յանքս կանց­նի, կմա­րի, որ­պես կրակ ճա­հի­ճում՝//Անն­պա­տակ ու տար­տամ, անմ­խի­թար ու ան­հույս։ («­Հե­ռա­ցու­մի խոս­քեր»)
– Դեմ­քե­րը, ախ, բութ են այն­պես՝//կար­ծես շին­ված են տա­պա­րով։
– Գորշ, տաղտ­կա­լի ու խե­լա­գար երգ է կար­ծես այս կյան­քը մի… («­Տաղ անձ­նա­կան»)
«­Տաղ անձ­նա­կան»-ում կան տո­ղեր, ո­րոնք «­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» բա­նաս­տեղ­ծութ­յանն են բնո­րոշ.
– Դե­պի եր­կինք պի­տի գնամ,//դե­պի ե­զեր­քը Ա­մեն­տի,//Իմ բա՜րձր, հին ու աստ­ղա­յին//ե­րազ­նե­րի ճա­նա­պար­հով։
«­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» աստ­ղա­յին ե­րազ­նե­րի խտաց­յալ մեկ­նութ­յունն է։ Աստ­ղե­րի ճա­նա­պար­հը հոգ­ևոր կենտ­րոն տա­նող ճա­նա­պարհն է։ Դոս­տոևս­կու ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րում ևս­ ար­տա­ցոլ­ված է մարդ­կա­յին ո­գու ինչ-որ միակ ճա­նա­պար­հը։ Չա­րեն­ցը բա­նաս­տեղ­ծի կո­չու­մը հա­մա­րում է Աստ­ծո գով­քը, «պայ­ծառ սի­րո և հա­ցի» փառ­քը եր­գե­լը (սի­րո և հա­ցի միջև հա­վա­սա­րութ­յան նշան է դրվում)։ Սա, ի­հար­կե, մա­քուր պոե­զիա­յի կո­չումն է՝ դի­տարկ­ված հոգ­ևոր կենտ­րո­նից։ Այս­տեղ հա­ցը ոչ միայն գո­յութ­յան պայ­ման է, այլև մաք­րա­գործ­ման խորհր­դա­նիշ (երկ­րա­յին կյան­քը պետք է մաք­րա­գոր­ծել)։ Կ­յան­քի էութ­յու­նը, ըստ Շո­պեն­հաուե­րի, ձգտումն է, կամ­քը։ Ե­րի­տա­սարդ բա­նաս­տեղծն ա­րա­րում էր աստ­ղա­յի­նի կամ­քով։ Ն­րան բա­նաս­տեղ­ծութ­յան ա­վար­տին մնում է ա­սել. Մենք կժպտանք, գոհ կժպտանք մեռ­նե­լիս,//Որ ե­րա­զում ե­րա­զե­ցինք ու ան­ցանք։ Ե­րազն ու ե­րա­զե­լը միա­վոր­վում են։ «­Ռու­սա­կան սիմ­վո­լիզմ» գրքում նշվում է. «­Մի­ֆո­բա­նաս­տեղ­ծա­կան սիմ­վո­լիզ­մի տե­սիլ­նե­րի սիմ­վո­լի­կա­յում ե­րազն ու ե­րա­զան­քը միա­վոր­վում են «գե­ղեց­կութ­յան տե­սի­լում»։
«Ե­րա­զում»-ը պա­սիվ, «ե­րա­զել»-ը ակ­տիվ ապ­րում է։ «Ե­րա­զում ե­րա­զե­ցինք»-ը ար­տա­հայ­տում է ան­դար­ձութ­յան զգա­ցում։ Կ­յան­քը հա­վա­սա­րեց­վում է ակն­թար­թի։ Իսկ խորհր­դա­պաշ­տի հա­մար ակն­թար­թը գե­ղեց­կաց­նում է ողջ կյան­քը։ «Ե­րա­զում ե­րա­զե­ցինք»-ը դի­տե­լով որ­պես կրկնա­կի ար­տա­ցո­լում՝ նշենք, որ Բայլ­մոն­տին գրա­վել են «ար­տա­ցո­լում­նե­րի ար­տա­ցո­լում­նե­րը, կյան­քը՝ ե­րա­զի հա­յե­լում, քնի, հե­քիա­թի, տե­սիլ­քի, հի­շո­ղութ­յան, ցան­կա­լիի և­ եր­ևա­կա­յա­կա­նի ո­լոր­տում»։ Ռուս գրա­կա­նա­գետ Լ. Կո­լո­բա­ևան նշում է, որ սիմ­վո­լիզ­մին բնո­րոշ է ոչ այն­քան ի­րա­կա­նութ­յան ար­տա­ցո­լու­մը, որ­քան ար­տա­ցոլ­ման ար­տա­ցո­լու­մը։ Այս ա­ռու­մով շատ բնո­րոշ են Բայլ­մոն­տի հետև­յալ տո­ղե­րը. – Օ­րե­րի տե­սի­լը, կար­ծես թե չան­ցած,//Արթ­նա­նում է որ­պես հե­քիաթ,//Ե­րա­զան­քի հա­յե­լում… («­Տեր­ցին­ներ») Չա­րենց­յան կրկնաե­րա­զը («Որ ե­րա­զում ե­րա­զե­ցինք ու ան­ցանք») մտա­ծել է տա­լիս Բայլ­մոն­տի «ե­րա­զա­տե­սութ­յուն մեկ այլ ե­րա­զա­տե­սութ­յան» («Есть сновидение иного сновидения») տո­ղի հետ բո­վան­դա­կա­յին կա­պի մա­սին։ Բայլ­մոն­տը, Բ­լո­կը, Ա. Բե­լին կյան­քը ե­րազ են հա­մա­րում։ Ե­րա­զանք­նե­րին և ցան­կութ­յուն­նե­րին կառ­չած լի­նե­լը հա­մար­վում է լուս­նաշ­խար­հի գե­ղա­գի­տութ­յան էա­կան կող­մե­րից մե­կը։ Լուս­նա­յին մար­դիկ ի­րենք ի­րենց ճա­նա­չում են ոչ թե կե­ցութ­յան մեջ, այլ ե­րա­զի կամ հի­շո­ղութ­յան պա­հին։
Իս­կա­կան ո­չերկ­րա­յին աշ­խար­հը, ըստ «­Ռու­սա­կան սիմ­վո­լիզմ» գրքի, իր գո­յութ­յան մա­սին զգալ է տա­լիս ե­րազ­նե­րի և ցան­կութ­յուն­նե­րի տես­քով։
«­Հար­դա­գո­ղի ճամ­փորդ­նե­րը» վեր­նա­գի­րը իր բա­ղադ­րիչ ճա­նա­պարհ բա­ռով նշա­նա­կում է Աստ­ված, խոսք, լո­գոս (բա­նա­կա­նութ­յուն)։
Չա­րեն­ցի վեր­ջին՝ «­Գիրք ճա­նա­պար­հի» ժո­ղո­վա­ծուն իր վեր­նագ­րով մատ­նա­ցույց է ա­նում Աստ­ված, խոսք, բա­նա­կա­նութ­յուն ե­ռա­միաս­նութ­յու­նը։

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։