Երբ նոր գիրք է ձեռքս ընկնում, սկզբում ուղղակի թերթում եմ՝ ճշտելու իմ առաջին տպավորությունը, հետո կա՛մ կարդում եմ, կա՛մ ընդմիշտ փակում, երբեմն էլ զայրացած դեն եմ շպրտում ( դե, հիմա ով կարողանում է գրիչ բռնել, գրում է)։
Վերջերս լույս է տեսել Մանեի (Մանե Մկրտչյան-Արզումանյան) «Մերկ նոթեր» բանաստեղծությունների ժողովածուն. չգիտեի, որ գրում է, մինչ այդ ոչինչ չէի լսել նրա մասին։ Գիրքը բացելուն պես անմիջապես ուշադրությունս գրավեց հեղինակի՝ գրքի շապիկին արված գրառումը՝ խոսուն և ուղղորդող: Այնուհետև սկսեցի թերթել. միայն երկու բանաստեղծություն վերնագիր ուներ, այն էլ՝ պայմանական. «Նախերգանք»՝ որպես մուտքի թույլտվություն, և «Վերջերգ»՝ կարելի է ասել ընթերցողին իր կենսատարածքից դուրս հանելու համար… Ժողովածուն երեք խորագիր ունի, կամ, ինչպես ինքն է գրել, երեք արար՝ «Չափազանց փխրուն է ձեռագործ պատրանքը»` Արար Ա, «Հույսից անդին տապալո՞ւմն է»՝ Արար Բ, և «Ձեռքս բռնիր, միտքս քեզնից հեռանում է»՝ Արար Գ։ Իմ ընկալմամբ՝ այս ամենը կարծես աղերս ունի կյանք-պիես-թատրոն երևույթի հետ. առաջին, երկրորդ, երրորդ գործողություն և վարագույր՝ «Վերջերգ» խորագրի շատ խոսուն, խորքային ասելիքով՝ «Ձեռքս բռնիր, միտքս քեզնից հեռանում է»։ Յուրաքանչյուր բանաստեղծության կից էջը մաքուր է, ավելի ճիշտ՝ ձևավորված են փոքրիկ գծանկարներով, որ նույնպես խոսում են ընթերցողի հետ: Կարելի է ասել՝ այդ էջը նկարիչ ձևավորողինն է (Վիտալի Ասրիև), որ սև ու սպիտակով (թերևս ասեմ՝ նշագրերով) արտահայտել է տվյալ բանաստեղծության տրամադրությունը, ասելիքը։ Եվ դա արել է սևի նրբերանգներով՝ մուգ սև, քիչ բաց, ավելի բաց, գորշավուն, ինչը, ըստ իս, հոգեվիճակ է արտահայտում։ Սա կարծես հաստատում է Արարի հիմնավորման իմ նկատառումը, իսկ էջի մնացյալ մասը մաքուր է թողնված, հավանաբար գրառումների համար… Ես կարող եմ նաև այդպես մտածել, հատկապես երբ հեղինակն է ընթերցողին մղում «…ազատ ու անկաշկանդ լինել իր (քո) մտքերի հետ, իր (քո) հույզերի հետ», քանզի ըստ նրա՝ այս նոթերում (գրքում) «…չկան գծված ու չափագրված ճշմարտություններ»։ Ժողովածուի վերջում, ինչպես ընդունված է, չկա բանաստեղծությունների ցանկ։ Թվագրված է 70 էջ, էջադրված են միայն բանաստեղծությունները, այսինքն՝ այնքան է, ինչքան իրականում կա։
Առաջին տպավորությունս. անսովոր է և՛ բովանդակության, և՛ ձևի առումով, նման չէ ուրիշներին, բոլորովի՛ն։ Եվ… խելոք է։
Հետաքրքրում է։ Պետք է կարդալ դանդաղ, ուշադիր, և որ կարևոր է՝ հոգածությամբ, ինչը որ անում եմ ես։ Հիմնականում արձակ բանաստեղծություններ են, ու թեև ինձ հոգեհարազատ են դասական պոեզիայի դրսևորումները, Մանեի՝ թվացյալ առտնին, երբեմն նույնիսկ կենցաղային բովանդակությամբ խոհերն ու մտորումները իրենց խորքում բավական հարուստ բանաստեղծական աշխարհ ունեն, ինքնատիպ են, լեցուն ապրված օրվա բերած հոգսերով, տարաբնույթ զգացողություններով, զգացմունքներով, հակասական ապրումներով՝ տառապանքով, ցավով, հիասթափություններով, հույսերով, հույզերով և սիրով, սիրով, սիրով ու կարոտով։ Մանեն ընթերցողի առջև շիտակ է, ազնիվ, համարձակ, բաց ու մաքուր։ Նա փորձում է լսելի դարձնել, նաև տեսանելի՝ իր ապրածն ու զգացածը, հոգին փոթորկող խռովքը և դա ոչ թե զուտ ներկայացնում է ընթերցողին, այլ այդպես ապրում է։ Ինձ՝ ընթերցողիս, հասնում է նրա բողոքը, ցավը, հուսահատությունն ու ցասումը, տեսնում եմ նրա «կրքերի հեղեղից» փոթորկվող հոգին, ըմբռնում նրա թևաթափ ու հուսահատ եզրահանգումը. /«Ա՜խր կիրքն ու կանոնը չեն համատեղվում»/ և /«Հրաժեշտի խոսքը հանդիպման աղոթքն է»/։ Այո՛, ես ընկալում եմ նրա խոհերը, կարդում միտքը, ավելին՝ այս ամենը դառնում է ինձ հարազատ, հարազատանում է հեղինակը, նրա տառապանքը ցավեցնում է սիրտս, փոքրիկ ուրախությունները ուրախացնում են հոգիս. վստահ եմ՝ ոչ միայն ինձ։ Ասել է թե՝ նրան հաջողվել է դիպչել ընթերցողի հոգուն, լսելի դարձնել իր ներքին ձայնը։ Ակամա հիշեցի պարսիկ արձակագիր Զոյա Փիրզադին, որին ընթերցելիս սկզբում թվաց՝ կենցաղագիր է, միայն գործի ավարտից հետո զգացի, որ ընթերցման գեղագիտական հաճույք եմ ապրել, որ շատ մաքուր և արժեքավոր գրականություն է ստեղծել՝ աշխարհին նայելով իր խոհանոցի պատուհանից։
Հեղինակն ունի անսովոր մտածելակերպ, այն նոր է, թարմ ու ճաշակով։ Ու թեև Մանեի բանաստեղծությունների հիմքում ընկած են կենսական ճշմարտություններ, և նա ազատ է ու անկաշկանդ իր ապրումներն արտահայտելու մեջ, սակայն բանաստեղծություններ էլ կան, որոնց բուն ասելիքը տողատակերում է։ «Նոթեր»-ում տողեր կան, որ ինձ համար բանաստեղծության արժեք ունեն, զորօրինակ՝ «Սիրահարվելուն երկու բաժակ գինի էր պակաս»։ Եթե շարունակությունը չկարդայինք էլ, ամեն ինչ ասված է այս մեկ տողով, բայց խոսուն ու գեղեցիկ է նաև շարունակությունը.
Ու այդպես էլ պակաս մնաց։//Փոխարենը Դատարկությունը փեշերը փռեց և աթոռին// նստեց։//Ինչ-որ մի պահ սրտի թրթիռը կանգ առավ։//Ու Հետոն իմաստազրկվեց, մասնիկ առ մասնիկ//անհետացավ:
Մեկ ուրիշ տող. «Դո՞ւ ուշացար, թե՞ ես չսպասեցի»: Այս միակ տողից հորդում է ափսոսանքախառն լուսավոր թախիծ, որ պարուրել է հեղինակի էությունը, և որը փոխանցվում է ընթերցողին, բայց և պակաս հուզիչ չեն շարունակվող ապրումները, որ էլ ավելի են խտացնում ափսոսանքն ու թախիծը.
Դու մնացիր նախորդ արարում, և այնտեղ մնաց// ինձնից մի մասնիկ…
Մանեն կարողանում է իմաստավորել պահը, արժևորել գտածը և այն պահպանելու համար պատրաստ է անել հնարավորին և անհնար ամեն բան՝ հավատից պարան հյուսել, որ չսայթաքեն, հույսերից լույսեր վառել, որ չմոլորվեն: Հարցեր, հարցեր, հարցեր, որոնց պատասխանները փորձում է գտնել բանաստեղծուհին, թեև դրանք հաճախ հռետորական հարցեր են, պարզապես նա չի խուսափում իր հոգու խռովքը, իրեն տանջող կասկածները բարձրաձայնել, անկեղծանալ ընթերցողի հետ։ /Որտեղ է բաժանարարը իրականության և երևակայության… /Հնարավո՞ր է սիրել չափագրված սահմանից անդին/, /Իսկ այն, ինչ մնում է սահմաններում, Սե՞ր է արդյոք/, /Իսկ երբ սահմանից դուրս ես, չե՞ս շեղվել արդյոք Իրականության ուղեծրից/։ Սթափության կոչերն անիմաստ են, քանզի բանաստեղծուհու, գուցե և շատ ու շատ ռոմանտիկների համար՝
Սթափ հայացքով կյանքը գունազրկվում է, //իսկ ես կարմիրն եմ սիրում:
Բազմաթիվ աններելի թվացող բաներ ժամանակը մեղմում է. օրերի, տարիների հեռվից, մռայլը ցրվում է /…տխուր հնչյունները խլանում են/,
/…թախծոտ տողերը ջնջվում են/… Ահա ուրեմն ժամանակի հեռվից երկուստեք կարող են ներել «հիշողությունների դարակներում» մնացած անցյալի սխալները, որ բաժանման պատճառ են դարձել։
Մեծ սեր, մեծ ցավ, մեծ ափսոսանք և անսահման կարոտ է հորդում Արտակին և անմահացած մյուս տղաներին նվիրված բանաստեղծության տողերից։ Չափազանց դառն է կորստյան ցավը, և կորուստներ կան, որոնց անգո գոյությունն ավելին է, քան գոյություն քարշ տվող Ոչինչներինը.
Քո աննյութեղեն ներկայությո՞ւնն է առավել իրական, //թե՞ մարմին առած, մարդաստեղծ, հոգեզուրկ աշխարհը:
Հարցը հռետորական է։
Բանաստեղծուհին հաճախ տարերքի նման ազատ է ու անկաշկանդ, բայց այդ ամենը մերկապարանոց չէ. հախուռն, մաքուր ու անարատ ազատությունը գալիս է նրա հարուստ ներաշխարհից, ու թեև թվում է, թե շատ է համարձակ, սակայն նրա տողարանքներից ուրվագծվում է շատ խորը, շատ մաքուր, շատ կանացի, շիկնելու ընդունակ, ավելին՝ ամոթխած կնոջ լուսավոր թախիծով շաղախված կերպարը, որ դառնում է հասկանալի, սիրելի ու հարազատ։
Եթե ամփոփեմ Մանեի ժողովածուն, աներկբայորեն կարող եմ ասել՝ «Մերկ նոթեր», որոնք պարզվում է՝ «հանդերձավորված են» սիրով, հույսով ու հավատով։
Բարի երթ մաղթելով նորահայտ բանաստեղծուհուն՝ սիրով ու հավատով սպասենք նրա բանաստեղծական նոր ժողովածուին:
