Սու­րեն ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ

«Գ­րա­կան թեր­թի» ինն­սու­նամ­յա կեն­սագ­րութ­յու­նը մա­մու­լի պատ­մութ­յան ան­նա­խա­դեպ վկա­յութ­յուն է: Եր­ևա­կա­յելն ան­գամ անհ­նար է: Բայց էա­կանն այն է, որ «Գ­րա­կան թեր­թը», նա­խորդ տաս­նամ­յակ­նե­րում որ­քան էլ ու­նե­ցել է ան­կում­ներ ու վե­րելք­ներ, կրել է գա­ղա­փա­րա­կան կլի­շե, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ի­րե­նով վկա­յում է պատ­մութ­յու­նը, որ մշա­կույթն է պահ­պա­նում: Ինձ հա­մար, ա­հա ին­չու, թեր­թի հետ հա­րա­բե­րութ­յու­նը ու­նի եր­կու տե­սանկ­յուն. իբրև ըն­թեր­ցող այն ա­մե­նա­ս­պասե­լին է ա­մեն ուր­բաթ, իսկ իբրև քննա­դատ, որ մաս­նա­կիցն է գրա­կան պրո­ցե­սի, պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան զգա­ցո­ղութ­յու­նը, որ ինքս եմ կրում թեր­թի է­ջե­րում:
Իբրև ըն­թեր­ցող՝ իմ հի­շո­ղութ­յան մեջ անջն­ջե­լի է նա­խորդ դա­րի ութ­սու­նա­կան­նե­րի բա­նա­վե­ճը պոե­զիա­յի հար­ցե­րի շուրջ, ո­րի մաս­նա­կից­ներն էին և՛ քննա­դատ­նե­րը, և՛ գրող­նե­րը: Մենք մեր ան­վա­նի­նե­րին ճա­նա­չում էինք ու գնա­հա­տում բա­նա­վե­ճի ըն­թաց­քում: Եվ մինչև հի­մա ինձ թվում է, թե հենց թեր­թում մեկ հրա­պա­րա­կու­մը բա­վա­կան էր քննա­դա­տի ճա­նա­չե­լիութ­յան հա­մար: Ժա­մա­նակն էր այդ­պի­սին… Եվ թեև բա­նա­վե­ճը այդ­պես էլ ճա­նա­պարհ չէր բա­ցում, բայց հե­տա­գա­յում, որ­քան էլ բա­նա­վե­ճե­րի մի­ջով ան­ցա, այդ­պի­սին մնաց իմ զգա­ցո­ղութ­յու­նը (թեև այ­սօր ո­մանք ճա­նա­չե­լիութ­յան հետ կա­տակ­ներ են ա­նում ֆեյս­բու­քում, և, ա­վաղ մեզ, ֆեյս­բու­քա­յին քննա­դա­տութ­յունն է կե­րել մեզ, շրջել է­ջը հի­շո­ղութ­յան ու մտքի):
Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, քննա­դատ­նե­րի ա­մեն սե­րունդ հրա­պա­րակ է գա­լիս իր սերն­դի գրող­նե­րի հետ: Սա նա­խա­պայ­ման է: Իմ սե­րունդն էլ ու­ներ տա­ղան­դա­վոր ա­նուն­ներ, ո­րոնք գրա­կան ա­նուն չդար­ձան: Բայց նո­րը և նո­րի զգա­ցո­ղութ­յու­նը իմ ար­յան մեջ էր: Թեև ինձ հա­մար դժվար է հի­մա պա­տաս­խա­նել, թե ո՞րն է իմ ա­մե­նա­հի­շար­ժան հրա­պա­րա­կու­մը «Գ­րա­կան թեր­թում», բայց, ճա­նա­պար­հի հեռ­վից, շրջա­դար­ձա­յին էր ինձ հա­մար աստ­վա­ծաշնչ­յան Ժո­ղո­վո­ղի գրքի մեկ­նա­բա­նութ­յու­նը, ո­րը ինձ հա­մար մնում է միայ­նա­կը: Հե­տա­զո­տութ­յու­նը՝ «Ի­մաս­տութ­յուն ի­մաս­տութ­յանց կամ Բանք ժո­ղո­վո­ղի», նախ հրա­պա­րակ­վեց Սփ­յուռ­քում, այ­նու­հետև նոր՝ հայ­րե­նի­քում: Ուս­տի, որ­քան էլ տասն­յակ հոդ­ված­ներ եմ հրա­պա­րա­կել, ան­գամ ա­նար­դար բա­նա­վե­ճե­րի ծան­րութ­յու­նը կրել, գրա­կան մի ամ­բողջ սե­րունդ ար­ձա­կա­գիր­նե­րի՝ Լ. Խե­չո­յան, Վ. Այ­վազ­յան, Գ. Խանջ­յան, Ռ. Նա­հա­պետ­յան, Վ. Թա­մար­յան, Ս. Հա­րութ­յուն­յան բե­րել հրա­պա­րակ, վեր­ջին 60-ամ­յա հայ պոե­զիա­յի հա­մա­կար­գը գի­տա­կան վեր­լու­ծութ­յան են­թար­կել, հրա­պա­րա­կել գրքե­րով, այժմ իմ վեր­լու­ծութ­յան նյու­թը նա­խորդ դա­րի 50-60-ա­կան­նե­րի պոե­զիան է, և կա­րե­լի է ա­սել, իմ քննութ­յան նյու­թը հար­յու­րամ­յա գրա­կան շրջա­նի պատ­մութ­յունն է, բայց ա­մեն մի հատ­ված ա­վար­տե­լիս ինձ միշտ հե­տապն­դում է ա­րա­ծի և­ ա­նե­լի­քի ան­բա­վա­րա­րութ­յան զգա­ցո­ղութ­յու­նը: Վեր­լու­ծե­լիս ըմբռ­նում էի, թե որ­քան աղ­քատ է մեր գրա­կան միտ­քը: Եվ որ­քան էլ կան ան­վա­նի վեր­լու­ծող­ներ, բայց մեր գրա­կա­նութ­յունն ա­վե­լին է, քան գրա­կա­նա­գի­տութ­յու­նը՝ բա­նա­սի­րութ­յան պա­տանդ և… պետք է վե­րա­կանգ­նել հա­սակ­նե­րի տար­բե­րութ­յու­նը…
Մ­շա­կու­թա­յին մեծ սե­րունդ է հե­ռա­նում հրա­պա­րա­կից՝ 60-ա­կան­նե­րի սե­րուն­դը, ո­րի ստեղ­ծա­ծը կա­րոտ էր վեր­լու­ծութ­յան ու հա­մա­կար­գե­լու: Ինձ հա­մար անգ­նա­հա­տե­լին հենց 60-ա­կան­նե­րի ոգ­ևո­րութ­յունն էր, երբ «Ար­դի հայ պոե­զիա­յի գե­ղար­վես­տա­կան հա­մա­կար­գը» գիր­քը դրվեց սե­ղա­նին, ո­րի ա­ռան­ձին է­ջեր հրա­պա­րա­կել էր հենց «Գ­րա­կան թեր­թը»: Ա­հա ին­չու թեր­թի է­ջե­րը տան զգա­ցո­ղութ­յան տպա­վո­րութ­յունն ու­նեն մեզ հա­մար, այն է՝ հոգ­ևոր տան, ո­րը մեզ է պահ­պա­նում, մեր մշա­կույ­թը, պատ­մութ­յու­նը: