Կա­րի­նե ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ / Թռչ­նա­կերպ վարդն­յա­կի տիե­զեր­քում… (­Գա­գիկ Սա­րո­յան, «­Պա­րա­կա­նոն»)

«Ա­չերն է ծով, ուն­քըն թուխ ամպ, մազն է դեղ­ձան ոս­կի թե­լէն…»։
Հով­հան­նես Թլ­կու­րան­ցի

Եվ Գա­գիկ Սա­րո­յա­նի վառ կա­կա­չը, զա­տի­կը, յոթ սիր­տը ու մեկ էլ՝ կա­կա­չը՝ աղ­ջիկ յար, սի­րա­ծը՝ յար մի կա­կաչ, զա­տի­կը՝ զառ հու­լունք, ու սիր­տը մե­րօր­յա բա­նաս­տեղ­ծի: Մե­րօր­յա եր­գե­րը՝ իբրև սեր, մե­րօր­յա ծղո­տը՝ ոչ մեր օ­րե­րի համ­բույ­րի վկա, և սե­րը՝ ա­մոթ­խած, խո­նարհ ու ձկան նման… հաս­կա­ցող։ Ա­հա նրա տո­ղե­րը, գույ­նե­րը, բույ­րե­րը, եր­գե­րը՝ վկա­նե­րի ներ­կա­յութ­յամբ և թա­քուն, աշ­խար­հի առջև գոց ու բաց՝ ան­հա­վա­նա­կան: Ան­գամ մեկ բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նից զգա­լի է ո­գին՝ փրկագն­ված մատ­յան­նե­րից մինչև որ­դեգր­ված գրքեր, «կապ­տա­մե­լան եր­կինք­ներ» և­ եր­կիր հսկո­ղից մինչև որ­դան կար­միր ու մինչև եր­կա­թագ­րեր։ Ն­րա գրե­թե ոչ մի տող այս՝ «հայ­րե­նիք ու սեր» հյուս­ված­քից չի հե­ռա­նում, ճիշտ հա­կա­ռա­կը, որ­քան խո­րա­նում են է­ջե­րը, կապն այն­քան ամ­րա­պինդ է դառ­նում։ Վ­կան՝ նոր կա­ռուց­վող տու­նը բա­նաս­տեղ­ծի, որ ներ­սում սերն է սպա­սում, շի­նան­յու­թը ող­ջը բեր­ված Էրգ­րից՝ շյուղ առ շյուղ, օրհն­ված, ան­շուշտ, որ­պես ար­դեն ի­րար բեր­ված, մե­կա­ցած հայ­րե­նիք՝ այն­քան սպաս­ված։
Եվ հոն­գուր-հոն­գուր կարմ­րող մայ­րա­մուտ, ու՝ «աչքս կպավ ե­րա­զի խաս թևիկ­նե­րին», իսկ ա­րե­գա­կը սեր­մի խո­հով, ա­րե­գա­կը՝ մայ­րա­կան այն­քան։ Դե իսկ ամ­բող­ջա­կան կա­ռույ­ցը՝ ըն­դա­մե­նը մեն-մի զան­գա­կի հեն­քի վրա, որ ա­ճում է հո­գու դա­րա­վան­դին և ա­նա­նուն է այն­քան ու այն­քան ան­խիղճ, և ո­րի ա­նունն է Խիղճ։
Այս ա­մենն, ի­հար­կե, ստեղ­ծում է հա­մա­պա­տաս­խան գե­ղա­շուք նա­խատ­րա­մադ­րութ­յու­նը, և­ ա­պա՝ սա­հուն մեծ­քայլ դարձ դե­պի Միջ­նա­դար, իսկ կենտ­րո­նում ինքն է՝ ոչ ա­վե­լի, ոչ պա­կաս, «զտար­յուն խև» Հով­հան­նես Թլ­կու­րան­ցին։ Բ­նա­կա­նա­բար, նա ա­մեն­ևին էլ պա­տա­հա­բար չի հայտն­վում այս­տեղ. նրա և ն­րա բո­լոր ժա­մա­նա­կա­կից­նե­րի հա­մար առ­կա է հա­մա­պա­տաս­խան մի­ջա­վայ­րը՝ հա­րուստ, կո­լո­րի­տա­յին բա­ռա­պա­շա­րով, երթ­ևե­կող պատ­կեր­նե­րով՝ շո­շա­փե­լի, լիար­յուն. «­Հե­տո Հո­գիդ կա­լե­կո­ծես // Միջ­նա­դար­յան զու­լալ գան­ձով…», և կ­հայտն­վի «ճեղ­քուկ նու­ռը», խնձո­րը՝ սի­րո խորհր­դա­նիշ, ոս­կե խա­ղո­ղը՝ ի­ջած խաչ­քա­րե­րի հյուս­վածք­նե­րից՝ Տր­տու գե­տի տրտում ա­լիք­նե­րում զո­վա­նա­լու։
Եվ, ան­շուշտ, վե­րա­դար­ձը դե­պի քեզ՝ հաղ­թե­լու ներ­սի ու դրսի ցրտին, տա­րա­պայ­ման ի­րո­ղութ­յուն­նե­րին՝ թե՛ ժա­մա­նա­կա­յին ա­ռու­մով, թե՛ դուրս ժա­մա­նա­կից ու տա­րա­ծութ­յու­նից։
Ապր­ված օ­րե­րի, ե­րազ­նե­րի ու ե­րա­զանք­նե­րի սերտ դաշ­նի լուռ վկա­ներն են Գա­գիկ Սա­րո­յա­նի բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րը։ Եվ ժո­ղո­վա­ծուն միա­հա­վաք ամ­բող­ջութ­յուն է. ա­սե­լի­քը սկսվում է ե­րեկ, իր լրու­մին հաս­նում այ­սօր և շա­րու­նակ­վում վաղ­վա մեջ։
Մանտ­րա, մա­նի, տաղ, հայ­րեն ու գո­րա­նի, տա­րա­զի­կով տա­ղիկ ու տա­ղի տա­րազ, մինչև քա­ղա­քա­յին բլյուզ։ Ու «հո­գա­վո­րը»՝ սե­րը պոե­տի, սի­րու­հին միջ­նա­դար­յան հայ­րեն­նե­րի, որ «ըն­դա­մե­նը քա­մու բե­րած խա­տու­տիկ­նե­րից կառ­չած լույս է»։
«Չտխ­րե՛ս… // Հենց գա­րու­նը գա, // Քեզ հայ­րեն կդարձ­նեմ…»։ «­Հա­մա­ձայն եմ // Վե­րա­դառ­նալ միջ­նա­դար՝ // Ազ­նիվ հայ­րե­նի­քը գի­նու, // Ա­մոթ­խած տա­ղե­րի // Եր­կի­րը տատ­րա­կե…»։ Եվ «­Հա­մա­ձայն եմ // Վե­րա­դառ­նալ նախ­շի մեջ՝ // Կի­սայր­ված մատ­յա­նի…»։ «Իսկ գու­ցե // Մի օր մի զա­տիկ կգա // Վաղ միջ­նա­դա­րից // Եվ քեզ կծաղ­կի // Տխ­րութ­յան վի­ճակ-մա­գա­ղաթ­նե­րին…»։
Շա­րա­կա­նի կա­նա­չա­գույն, մա­նու­շակ, ուր­ցի բույր ու սրո­հունդ, կին, գի­նի, շոգ, «ա­մոթ­խած տա­ղե­րի եր­կի­րը տատ­րա­կե»։ Եվ բո­լոր ինք­նա­տիպ է­ջե­րից ա­ռանձ­նաց­ված՝ միջ­նա­դար­յան շուն­չը մեր օ­րեր հասց­րած տող-մտքե­րը, ո­րոնք ծո­րում են ինչ­պես գույ­նե­րը տաք-հալ­վող օ­գոս­տոս­յան կե­սօ­րին, ու կա­թում… «Ի դեպ, // Ո՞վ կա­սի, // Թե հո­գին ոնց է կա­թում խո­տե­րին…»։ Իսկ լու­սան­ցա­զար­դե­րում ձու­կը՝ բա­նաս­տեղ­ծի «ման­րան­կար­նե­րում» ար­ված ոս­կով ու ջրա­ներ­կով, «Եվ ար­ևի բո­ցե­ղեն լա­րե­րին, մի թռչուն նվա­գում է իր թռիչ­քը…»։
«Իմ ճա­նա­պար­հը սկսվեց և կա­վարտ­վի Թռչ­նա­կերպ վարդ­նյա­կի տիե­զեր­քում՝ // Մի կի­սատ մնա­ցած խաչ­քա­րից համ­բարձ­ված, // Դե­պի հևքը ա­մե­նաի­րա­կան լռութ­յան…»: