ԱՐՄԵՆ ՇԵԿՈՅԱՆ

***­

Մի դա­րա­կես ըն­կե­րութ­յուն ա­րե­ցինք՝ Արմեն Շե­կո­յանն ու ես։ Ար­մեն Շե­կո­յա­նին կես­դար­յա ըն­կե­րութ­յան ըն­թաց­քում չհա­ջող­վեց գո­նե մի օր ու­րիշ մարդ դառ­նալ։
­Մի եր­կու ան­գամ, մինչև ա­մուս­նա­նա­լը փոր­ձեց, մի եր­կու­-ե­րեք ան­գամ ա­մուս­նա­նա­լուց հե­տո՝ չե­ղավ ու չե­ղավ։ Աղ­ջիկ­նե­րի՝ Սե­դա­յի և Օ­սա­նի ծնվե­լուց հե­տո էլ փորձ ա­րեց, չստաց­վեց ու չե­ղավ։
Բայց երբ իր գրա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նը ներ­կա­յաց­րեց հան­րութ­յա­նը, երբ գրո­ղի իր տե­սա­կը հայտն­վեց գրա­կան մա­մու­լում, միան­գա­մից Ար­մե­նի հա­յոց լե­զուն գրա­վեց ըն­թեր­ցո­ղին, նրա ներսն ու դուր­սը դար­ձավ չա­փա­զանց յու­րօ­րի­նակ ոճ ու­նե­ցող գրո­ղի կեր­պար, շատ սի­րե­լի, շատ գնա­հա­տե­լի, շատ ըն­դու­նե­լի, գու­նեղ, ար­մատ­նե­րով իգ­դիր­ցու խնկե­լի կեր­պար՝ Կ­ռի­վո­յի Վի­սոց­կու ար­տա­քի­նով։ Ար­մեն Շե­կո­յա­նի և՛ կյան­քը, և՛ նկա­րա­գի­րը, և՛ գրա­կան ու­ղին, թվում է, թե Աստ­ված բնո­րո­շե­լուց հե­տո մի հատ էլ լակ­մու­սի թղթով էր զննել։ Ար­մե­նը բա­ցա­ռա­պես ապ­րում և ս­տեղ­ծա­գոր­ծում էր ի վե­րուստ ի­րեն տրված նկա­րագ­րով, ինք­նա­ձաղկ­ման մե­թո­դով։
Իմ նուրբ, նրբո­րեն «յան տվող» ըն­կե­րոջ մա­սին օ­րե­րով կա­րող եմ խո­սել, բայց իր մա­սին, բո­լո­րի ներ­սու­դուր­սի, բո­լո­րից լավ, ճշմա­րիտ, տի­պա­կան և­ անն­կա­րագ­րե­լի սի­րուն լեզ­վի շքեր­թով միայն ին­քը կա­րող է ա­րա­րել։
Մի քա­նի գրող­նե­րի մա­սին այդ ձևա­կեր­պումն ա­րել եմ, հի­մա նույ­նը կա­սեմ Շե­կո ախ­պոր մա­սին. ե­թե աշ­խար­հի ե­րե­սին մի հայ մարդ մնա, է­լի կապ­րի Ար­մեն Շե­կո­յա­նի գրա­կա­նութ­յու­նը, որ իր ձևա­կեր­պու­մով ոչ մի նոր ձևի չվարժ­վեց.
Կտր­ված եմ իմ հին ծե­սից
և դժ­վար է շարժ­վել,
և դժ­վար է կյան­քի կե­սից
նոր ձևե­րի վարժ­վել։
և կամ էլ.
Ես իմ մա­սին եմ պատ­մում կցկտուր։
Եվ չեմ փոր­ձում ձեր հո­գին գե­րել…
Եվ չեմ կա­մե­նում ճշմա­րիտն ա­սել,
Քան­զի ոչ ո­քի դուք դա չեք նե­րել։
Լույ­սե­րի մեջ մնաս, սի­րե­լի՛ ըն­կերս։

Ռո­լանդ ՇԱՌՈՅԱՆ

ԵՐԿԱԿԻ ԽԱՂԻ ՊԱՇՏՊԱՆԸ

Իմ մտե­րիմ ըն­կեր­նե­րի մա­սին մա­հա­խո­սա­կան­ներ գրե­լիս գրիչս քա­րա­նում է, կար­կա­մում՝ ի՞ն­չը գրել՝ անց­կաց­րած խա­ղե­րով լի կյա՞ն­քը, մարդ­կա­յին բնո՞ւյ­թը, գրա­կա­նութ­յան գնա­հա­տա­կա՞­նը, նրանց ու իմ ցա՞­վը՝ մո­ռա­ցած բա­զում հու­մո­րիկ պատ­մութ­յուն­նե­րը, թե՞ լռվել, վե­րո­հիշ­յալ ամ­բող­ջը սեղ­մել հան­կար­ծա­կի պայ­թող ար­ցուն­քի կա­թի­լում։
Է՜հ, ախ­պե՛րս, քո տո­ղե­րը փոր­ձե­ցին ամ­փո­փել և մեր կյան­քի հո­լո­վույ­թը ան­վեր­ջա­նա­լի «­Հայ­կա­կան ժա­մա­նակ» աս­քի մեջ։
Եր­ևա­նի Մե­տաք­սից գրա­կա­նութ­յուն մտած, դու շա­րու­նա­կե­ցիր «­Մե­տաք­սի ճա­նա­պար­հով» դե­պի մարդ­կանց սրտի ա­րա­հետ­նե­րը, պոե­զիադ լրջի և­ ան­լուր­ջի մի­ջա­կայ­քում թպրտում էր մե՛րթ դա­սա­կան գրա­վոր և մե՛րթ խո­սակ­ցա­կան բա­նա­վոր ար­տա­հայտ­վող ձկան պես։ Այդ­պես պոե­զիա­յի և­ ան­տի­պոե­զիա­յի հետ կռիվ տա­լով թար­գե­ցիր բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն գրե­լը, բայց ծխելդ, ցա­վոք, քեզ չլքեց, և դու նրա­նով մխրճվե­ցիր ար­ձա­կի հին ու նոր թա­ղերն ու փո­ղոց­նե­րը։ Հա՜, ման­կա­կան բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­ներդ ե­րե­խա­նե­րի հետ կան­չում էին ի­րենց հետ խաղդ շա­րու­նա­կե­լու։
Իսկ դու, Ար­մե՛ն ջան, գե­րա­դա­սում էիր ժա­մա­նակ անց­կաց­նել թղթա­խա­ղի ու այլ ժա­ման­ցա­յին վայ­րե­րում՝ եր­բեք հա­գուրդ չտա­լով խա­ղա­սի­րութ­յանդ։ Ի­րար հետ խա­ղա­ցել ենք նար­դի, ֆուտ­բոլ, բլոթ, պո­կեր, սե­ղա­նի թե­նիս, բի­լիարդ…
Դու ես գրել.
Ես խաղ եմ խա­ղում մի եր­կա­կի
Ու­րիշ­նե­րի և­ ինքս ինձ հետ։

Այդ ժա­մե­րին քո դեմ­քը հաղ­թա­նա­կից լու­սա­վոր­վում էր, պար­տութ­յու­նից՝ շտապ օդ էր թռցնում մի թեթև ժպիտ (ո­րը եր­բեք քեզ չի թո­ղել հու­սա­հատ­վե­լու, մթնե­լու և «բախ­տից» բո­ղո­քե­լու)։
Եր­բեք լրջո­րեն չխո­սե­ցիր քո գրվածք­նե­րից, իսկ նրանք սի­րե­լի էին շատ ըն­թեր­ցող­նե­րի։ Ն­րան­ցից ո­մանք քո հե­րոս­ներն էին։ Եր­ևա­նը քո խա­ղըն­կերն էր ու միշտ ու­ղե­կի­ցը։ Դու եր­բեմն հի­շա­տա­կել ես քո նախ­նի­նե­րի Վանն ու Իգ­դի­րը։ Դու քո Շե­կո­յան ազ­գա­նու­նը ար­դա­րաց­րել էիր մաշ­կիդ ու մա­զե­րիդ գույ­նով, լու­սա­վոր և­ ու­րույն, և շատ սի­րով էինք ա­սում՝ կյաժ։ Քո քան­քա­րա­վոր գրվածք­նե­րի երկ­վոր­յակ եղ­բայրն էիր։

Եվ հենց էդ օրն էլ կստա­նամ նե­րում
Ու կհե­ռա­նամ ինձ­նից ու ձեզ­նից։
Հո­գիս կը ճախ­րի ձեր վերև­նե­րում,
Բայց, ա­վա՜ղ, ես դա ար­դեն չեմ տես­նի։

Մենք քեզ տես­նում ենք Գ­րի պա­տու­հա­նից դուրս և ներս նա­յե­լիս։ Հենց նոր դուրս ու ներս ա­րեց քո Ար­մեն-ա­կան ժպի­տը։
Հի­մա մեր ըն­կե­րը խա­ղում է հա­վի­տե­նութ­յան հո­գու հետ։

Էդ­վարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ

­Բար­ձունք­նե­րից ի­ջած, պոե­զիա­յի բար­ձուն­քում
մնա­ցած բա­նաս­տեղ­ծը

Անց­յալ դա­րի 70-80-ա­կան­նե­րի սերն­դի լա­վա­գույն ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րից էր Ար­մեն Շե­կո­յա­նը: Ո­ճով ու ա­սե­լի­քով, նաև ան­հա­տա­կան խառն­ված­քով մյուս տա­ղան­դա­վոր սերն­դա­կից­նե­րից տար­բեր­վող բա­նաս­տեղծ, ար­ձա­կա­գիր, լրագ­րող, ո­րը, թվում էր, ա­նընդ­հատ փնտրտուք­նե­րի, ո­րո­նում­նե­րի մեջ է՝ բա­նաս­տեղ­ծա­կան բա­ռի, ար­տա­հայտ­ման ձևի ու չա­փի, ի­րա­կան կյան­քի ա­ռա­վե­լա­գույնս հա­րա­զատ ու ան­կեղծ պատ­կեր­ման: Այդ են վկա­յում նաև նրա քերթ­ված­նե­րի ժո­ղո­վա­ծու­նե­րի վեր­նագ­րե­րը՝ «­Ճոճք», «­Թուղթ ու գիր», «Ան­տի­պոե­զիա»… Խի­զա­խում էր կոտ­րել պոե­տա­կան ար­դեն սո­վո­րա­կան դար­ձած կարծ­րա­տի­պե­րը, սա­կայն ոչ թե ա­վան­դույթ­նե­րի դեմ մա­քա­ռե­լով, որ, ի վեր­ջո, պա­րապ և­ ա­նօ­գուտ զբաղ­մունք է, այլ ար­դիա­կան ո­գով ու լեզ­վով այդ ա­վան­դույթ­նե­րը լրաց­նել-հարս­տաց­նե­լով, ո­րը հենց ար­վես­տի զար­գաց­ման ճիշտ ճա­նա­պարհն է: Այ­սինքն՝ Ար­մեն Շե­կո­յա­նի և ն­րա մի շարք սերն­դա­կից­նե­րի նպա­տա­կը ոչ թե հա­կա(ան­տի)պոե­զիան էր, այլ նոր ժա­մա­նակ­նե­րի շուն­չը բե­րող ի­րա­կան պոե­զիան: Նույն կերպ եր­բեմն նա ընդվ­զում էր նաև այն ըմբռ­նում­նե­րի դեմ, թե «­Հայ­կա­կան ժա­մա­նակ» կոչ­վող իր վեպ-տա­րեգ­րութ­յան մեջ՝ բար­ձունք­նե­րից դե­պի ցա­ծե­րը իջ­նե­լով, սոսկ փոր­ձել է հա­րա­զա­տո­րեն ներ­կա­յաց­նել կյան­քի հա­տա­կի այդ մարդ­կանց դժվա­րին կյան­քը: Ճշ­տում էր, թե «ես, էդ խեղճ ու թշվառ մարդ­կանց վի­ճակ­նե­րը նկա­րագ­րե­լով հան­դերձ, կա­մե­ցել եմ հու­շել ու հաս­կաց­նել իմ պա­կաս թշվառ ըն­թեր­ցող­նե­րին, որ ե­թե իմ թշվառ հե­րոս­նե­րը դի­մա­ցել ու դի­մա­նում են մեր էս նոր կյան­քին, ա­պա ի­րենք՝ այ­սինքն պա­կաս թշվառ­նե­րը, պի­տի որ դի­մա­նան ու դի­մա­նան»: Միա­ժա­մա­նակ, ան­կեղ­ծո­րեն խոս­տո­վա­նում էր, թե ին­քը չի հա­վակ­նում վերջ­նա­կան պա­տաս­խան­ներ տալ «ցա­ծե­րի» ա­ռա­ջադ­րած հար­ցե­րին, քան­զի՝ «Ո՞նց պա­տաս­խա­նեմ ձեր հար­ցե­րին,//երբ իմ հար­ցերն եմ ձեզ ուղ­ղում»:
Ար­մեն Շե­կո­յա­նի գրչի թվաց­յալ պար­զութ­յան տակ հո­գե­կան-ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան մեծ լար­վա­ծութ­յուն կար: Չէր թաքց­նում, խոս­տո­վա­նում էր՝ «­Բառն է դժվար ել­նում հո­գուց: // Հո­գին էլ է դժվար բաց­վում»: Ա­հա թե ին­չու, լի­նում էին պա­հեր, որ նույ­նիսկ «ա­ղեր­սում» էր Բարձր­յա­լին՝
…հրեշ­տակ­ներ ու­ղար­կիր
ա­ջից ու մյուս դռնե­րից,
որ գան՝ բա­խեն ի­րա­րու
հա­վեր­ժութ­յուն ու վայրկ­յան.
որ մենք  գո­նե մի գա­րուն
դի­մա­վո­րենք իբրև կյանք։ («Ա­ղերս»)
«­Դու ե­կել ես ան­ժա­մա­նակ,//բայց կգնաս ճիշտ ժա­մին»,- գրել է Ար­մեն Շե­կո­յա­նը: Զ­գա­ցել, ներ­քուստ ապ­րե՞լ էր արդ­յոք այդ «ճիշտ ժա­մը», դժվար է ա­սել, բայց այ­սօր, երբ ար­դեն կա­տար­վել է ան­դառ­նա­լին, հան­րա­գու­մա­րի բե­րե­լով մեզ հետ, մեր աչ­քե­րի առջև ան­ցած նրա երկ­րա­յին կյանքն ու ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ո­գո­րում­նե­րը, կար­ծում եմ՝ փոքր սրբագր­մամբ, աս­վա­ծը կա­րող ենք ձևա­կեր­պել նաև հետև­յալ կերպ. «­Դու ե­կել ես ճիշտ ժա­մին,//բայց գնա­ցիր ան­ժա­մա­նակ»: Գ­նա­ցիր՝ սե­րունդ­նե­րին թող­նե­լով ման­կա­կան ու մե­ծա­կան յու­րա­տիպ, «հուրհ­րա­ցող» ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­ներ, ան­կեղծ ու ինք­նօ­րի­նակ ըն­կե­րոջ, ակ­տիվ քա­ղա­քա­ցու, նվիր­յալ հայ­րե­նա­սե­րի քո կեր­պա­րը և բազ­մա­թիվ անջն­ջե­լի հու­շեր քեզ ճա­նա­չող­նե­րի ու հա­րա­զատ­նե­րի սրտե­րում:

Պետ­րոս ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ