ՄՈՒՍԱՆԵՐԻ ԱՅԳՈՒ ՈԴԻՍԱԿԱՆՆ ԱՇՏԱՐԱԿՈՒՄ

Այս ան­գամ հա­վա­քույթն ա­մե­նամ­յա Ծի­րա­նա­տո­նի նման մար­դա­շատ չէր: Խա­ղո­ղօրհ­նե­քից մեկ շա­բաթ անց աշ­խար­հիկ ո­գով մի քա­նի հո­գի նշում էին խա­ղո­ղի բեր­քի հա­սու­նա­նա­լը՝ ի հի­շա­տա­կումն հա­յոց բեր­քա­ռա­տութ­յան ու ի մաղ­թումն հա­յոց բա­րօ­րութ­յան: Ա­մեն ինչ սկսվել էր 2001-ի աշ­նա­նը, երբ հին այ­գին հար­թեց­նե­լուց հե­տո, որ­տեղ այ­սօր­վա չափ ծա­ռեր չկա­յին, Արև­շատ Ա­վագ­յա­նը աշ­նա­նա­ցան ցո­րեն էր ցա­նել մի հո­ղում, ուր գրա­կա­նութ­յան ու ար­վես­տի նա­հա­պետ­ներ էին գնա­ցել-ե­կել: Հե­տո ին­քը հու­նի­սին մի խմբի հետ գնա­ցել էր Արևմտյան Հա­յաս­տան, և­ այդ տա­րի Մոկ­սում էլ, հու­նի­սի 24-ին՝ իր ծննդյան օ­րը նշել իր հայ­րե­նա­տա­նը, ո­րը թուր­քե­րը ռազ­մա­կան շտաբ էին դարձ­րել: Հենց խում­բը մտել էր Մոկս, զին­վո­րա­կան ոս­տի­կա­նութ­յու­նը ձեր­բա­կա­լել ու տա­րել էր Մոկ­սի Լե­նու­հեր­կեն շու­կա­յի կող­քը, որ­տեղ էլ ժա­մա­նա­կին գտնվում էին ի­րենց պա­պե­նա­կան տնե­րը: 2002 թվա­կանն էր: Վե­րա­դար­ձան, ցո­րենն ար­դեն հնձել, ա­ղա­ցել էին: Հաց թխե­ցին, մտա­վո­րա­կան­նե­րով այ­գում ծա­ռա­տունկ ա­րե­ցին, եր­կու գառ ա­ռավ, սե­ղան գցե­ցին… Այ­գու եզ­րե­րի ըն­կու­զե­նի­նե­րը հնուց են մնա­ցել, մյուս նո­րա­տուն­կե­րը դեռ պետք է պտղա­վոր­վեին: Հենց ա­ռա­ջին բա­րը ստա­ցան, 2004-2005 թթ.­-ից սկսած, հա­վաք­վե­ցին, սկսե­ցին նշել. ա­ռա­ջին ծի­րա­նը, ա­ռա­ջին կե­ռա­սը, ա­ռա­ջին դեղ­ձե­րը, ըն­կույ­զը…
Ծն­վեց հա­վա­քույթ­ներն ա­վան­դա­կան դարձ­նե­լու և­ որ­պես պտղա­տոն նշե­լու գա­ղա­փա­րը, և մա­յի­սի վեր­ջին կի­րա­կին, երբ սո­վո­րա­բար կե­ռասն է հաս­նում, դար­ձավ պտղա­տո­նի մշա­կույ­թի մեկ­նար­կի սկիզբ: Հին այ­գում թթե­նի­նե­րի տար­բեր տե­սակ­ներ կա­յին, վայ­րի­նե­րը պատ­վաս­տե­ցին, և հի­մա նաև նոր տե­սակ­ներ կան: Պատ­վաս­տո­ղին ան­վա­նել էին Հով­հան­նես Պատ­վաս­տիչ, ո­րը մուշ­տուկ պատ­վաստ ա­նում, ազն­վաց­նում էր ծա­ռերն ու նրանց պտուղ­նե­րը: Այժմ ազն­վաց­ման գոր­ծը Սերժ Մա­նուկ­յանն է ա­նում: Այ­գու մա­սին շատ բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­ներ ու հոդ­ված­ներ են գրվել, այ­գում նկա­րա­հա­նում­ներ են ար­վել: Ար­դեն պատ­րաստ­վում է կեն­սա­մա­տե­նագ­րութ­յան գրքի տպագ­րութ­յուն, ո­րի խմբա­գի­րը Վա­հագն Մկրտ­չի Սարգս­յանն է լի­նե­լու:
Նոր այ­գու հիմ­նա­դիր­նե­րից են Արև­շատ Ա­վագ­յա­նը, Սեն Արև­շատ­յա­նը, Ա­նա­հիտ Սա­հին­յա­նը, Բա­ղիշ Հով­սեփ­յա­նը, Կա­րեն Սմ­բատ­յա­նը, Համ­լետ Ա­սատր­յա­նը, Սամ­վել Մա­րութ­յա­նը, Հեն­րիկ Վար­դե­նիկ­ցին, Ա­րամ Սաթ­յա­նը, Վազ­գեն Ղա­զար­յա­նը, Ա­րուս Գու­լան­յա­նը, Սոս Վար­դա­զար­յա­նը, Վազ­գեն Ղա­զար­յա­նը, Ար­տա­վազդ Նա­զար­յա­նը… Շուրջ 70 մտա­վո­րա­կան: Սամ­վել Ս­ևա­դան լու­սան­կա­րել է, ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան լից­քեր հա­ղոր­դել մարդ­կանց, Ա­րա­գա­ծոտ­նի մար­զա­յին «Ա­րա­գած աշ­խարհ» թեր­թը և գլ­խա­վոր խմբա­գիր Վարդ­ևան Գ­րի­գոր­յա­նը մշտա­պես լու­սա­բա­նել են այ­գու մի­ջո­ցա­ռում­նե­րը:
Այս այ­գում շա­տերն են հա­րա­զա­տա­ցել միմ­յանց, ան­կեղ­ծա­ցել՝ ինչ­պես Խո­րեն Ա­րա­մու­նին, որն իր հայ­րե­նա­դարձ­վե­լը հա­մե­մա­տե­լով կար­կա­տա­նի հետ՝ խոս­տո­վա­նում էր, որ Հա­յաս­տանն իր հա­մար սոսկ աշ­խար­հագ­րա­կան վայր չէ, Հա­յաս­տա­նը նախ­ևա­ռաջ մարդ­կան­ցով է Հա­յաս­տան, ու երբ ի­րեն հարց­նում են, թե ինչ է կորց­րել, որ գա­լիս է Հա­յաս­տան, ա­սում է՝ մարդ­կանց հետ այս­պի­սի հան­դի­պում­նե­րը: «Ես գնում-գա­լիս եմ, ըն­տա­նիքս էլ է գնում-գա­լիս, հայ ենք մնում: Թե չէ գե­ղե­ցիկ բնութ­յուն այլ տե­ղե­րում էլ կա: Իսկ ծի­րա­նի օ­ղի ոչ մի տեղ չկա»:
Այս ան­գամ, հա­յոց նա­վա­սարդ ամս­վա 22-րդ­ օ­րը, երբ խա­ղո­ղի՛ բերքն էր հա­սու­նա­ցել, զրույցն ըն­թա­ցավ ա­ռողջ մտքի ու ճշմար­տութ­յան բա­ցա­հայտ­ման ճա­նա­պար­հով: Ո­րով­հետև դա է այն փրկութ­յու­նը, որն այն­քան փնտրում ու չեն գտնում մեր օ­րե­րի մար­դիկ, ձգտե­լով հաս­կա­նալ՝ Հա­յոց հարցն ի՞նչ ե­ղավ, ին­չո՞ւ և­ ո՞ւր թաղ­վեց: Միայն դեմ առ դեմ նստե­լով ու միմ­յանց բազ­մա­կար­ծութ­յու­նը լսե­լով, միտք առ միտք ազ­գա­յի­նի մա­ղով անց­նե­լով, երկ­րի հա­ցի խմո­րը հուն­ցե­լով ու ճշմար­տութ­յու­նը դուրս բե­րե­լով է հնա­րա­վոր գտնել հա­յոց փրկութ­յան բա­նաձ­ևը, ու­ղին, բա­նա­լին: Եվ բա­ցել հա­յոց լեզ­վի ու մշա­կույ­թի, հայ ազ­գի տեղն ու դե­րը հա­մաշ­խար­հա­յին ահ­ռե­լի մշա­կույ­թի որ­ևէ անկ­յու­նա­քա­րում: Եվ ա­մե­նա­կար­ևո­րը՝ հար­ցը մեծ ու փոք­րը չէ, զոռ­բա ու սի­րուն փա­թե­թա­վոր­ված մա­տու­ցե­լը չէ, այլ ա­ռանց փրփուր­նե­րի, ա­ռանց քա­մահ­րե­լու, ա­ռանց վեր­ևից նա­յող հա­յաց­քի ու ո­չինչ չա­նող քաղ­քե­նու գո­ռոզ վե­րա­բեր­մուն­քի՝ հա­յի ճշմար­տութ­յան ա­ռողջ կո­րի­զի բա­ցա­հայ­տումն է, հա­մաշ­խար­հա­յին մշա­կույ­թի հա­տա­կի նստված­քում հայ­կա­կան յու­ղա­հա­տի­կի առ­կա­յութ­յու­նը և հա­զա­րամ­յակ­նե­րի ըն­թաց­քում հայ ազ­գի վաս­տա­կած ապ­րե­լու և­ ար­ժա­նա­պա­տիվ գո­յատ­ևե­լու ի­րա­վուն­քը գտնելն է:

Ա­նա­հիտ ԱՐՓԵՆ