«…Երազն ի բարին մեկնողներ,
բացե՛ք բառի երակը…»:
Ռոզա Հովհաննիսյան
Ուժ, պայթյուններ՝ հույզերի զգացողությունների, ապրումների, բառերի և արտահայտությունների՝ տրամաբանությամբ և առաջին հայացքից՝ անտրամաբանական, թռիչքներ, շանթեր, էներգիա… և՝ «ի՜նչ գունագեղ ձյուն է ապրումը». ընթերցումից հետո առաջինը գուցե սրանք են հայտնվում, որ, պարզ է, միայն բառեր չեն, այլ զգացողությունների, տողերից ներհոսած մեծ ուժի անմիջական արձագանքը: Միայն հետո է գալիս բանաստեղծությունների տրամաբանությանը տիրապետելու և այն ամբողջությամբ քոնը դարձնելու ժամանակը, միայն հետո՝ գուցե արդեն ամբողջ գիրքն ըմբոշխնելուց հետո:
Նախ և առաջ ուշագրավ են գրքի թե՛ ենթամասերի, թե՛ առանձին բանաստեղծությունների խորագրերը: Ապա՝ խոսուն պատկերներ, նաև ճառագումներ՝ մտքի, հոգու, ալեբախումներ՝ իրական, օրինաչափ, իսկ ասելիքը՝ աչքի առջև, տեսանելի, ընկալելի, ա՛յլ աչքով տեսանելի, տողի՛ «ստեղծած» աչքով: Ի դեպ, սա բանաստեղծուհու ստեղծագործության առանձնահատկություններից մեկն է. գրեթե անհնարին կլիներ միտքը տեսնելը, ընկալելը գոնե, եթե ուղղակի չտրվեր իր՝ ստեղծագործությունը տեսնելու համար աչքը՝ տեսանելու աչքը:
Ժողովածուի համանուն բանաստեղծությունն է. ամեն ինչին զուգահեռ ու կարծես հակադիր՝ գործուն է կնոջական նրբագեղությունից մինչև այդ նույն կնոջական ամենակատարյալ ուժը անկրկնելի: Եվ, ինչպես սպասելի էր, ահա պայթյունների գագաթը, թվում է՝ անմատչելի, բայց և վստահաբար հաղթահարված է ոչ թե հերթական բարձունքը, այլ բարձունքը լույսի և ինքնաճանաչման:
«Լույսն ընդմիջվում է մի ուրիշ լույսով… Այն ո՜ւմ հատումն է խունկի կաթնաղբյուր». անհերքելի է՝ անգամ անզեն աչքով տեսանելի է ԼՈՒՅՍԸ… «Երբ չկա սրինգ ու շարական՝//լուսաշերտ չկա…»: Այն ամենուր է՝ բոլոր բանաստեղծությունների բոլոր տողերում, անգամ եթե ոչ հաճելիորեն կուրացնող, այն է՝ բառացի, որ աչք կկոցես՝ խտիղները պարզապես վայելելու, ապա ենթատեքստում է. բանաստեղծական այսպիսի պինդ կառույցներ հիմնող հոգու և գրչի ճիչը երջանկությանն է հարկավ. չէ՞ որ բոլորովին տարբեր է երանգավորվում բանաստեղծների երջանկությունը ու բոլորովին այլ տողերով… Ուրեմն, ներքին երջանիկ լույսի բանաստեղծուհին է հիմնել պայթյունները և ոչ թե ճառագումը լույսի, գուցե արեգական ճառագումը՝ ծնված իր՝ արեգական ստեպ-ստեպ պայթյուններից: Լույսը տողատակում, ասել է՝ լուսակիր բառերի ներկայությունն անպայմանորեն:
Ինձնով աղավնիների գմբեթ եմ սարքում,//տանիքի շողին ավելացնում//բարի առավոտ.//ինչպե՞ս հերիքել քեզ լույսի համար…
Եվ անշեղորեն՝ լույս ու հայրենիք, յոթ խաղի հայրենիք…
Մենությունը՝ թալիսման՝ խոսուն, հուզիչ՝ անհասկանալիության, անորսալիության չափ, ու ճիշտ հակառակը՝ պարզ, հասկանալի, լսելի, տեսանելի: Առհասարակ, հոմանիշ և հականիշ մակդիրների մի ամբողջ անվերջանալի շարք կարելի է նկատի առնել՝ բացահայտելու բանաստեղծուհու ժողովածուն ընդհանրապես և ստեղծագործությունները՝ առանձին-առանձին: Այդպես՝ երանի քեզ, որ ունես նրան, և երանի նրան, որ արժանի է քո… միայն գոնե ավերմունքին… Դասականության ու «մետաթախիծի» անկրկնելի դաշն, և միևնույն ժամանակ ամենասովորական բառերով արտահայտված նվիրում՝ մեկընդմիշտ, անմնացորդ, «ավերմունքի» ու հպարտության, ինքնությանը՝ ես-ին հակադրվելու, բայց ՆՐԱՆ հար պահելու, ներքին հզոր կապով միանալու, միացած լինելու արտահայտություն: Անանձնական զգացմունքի անչափելիության ու միաժամանակ տարրալուծման, ինքն իրենից անջատման հարմոնիա՝ անչափ քչերին տրվող, անչափ քչերին գոնե հասանելի…
Ինձ բաշխի՛ր թիթեռներին,//արև՛ ստորագրիր օրվա տակ.//ես անվերջ դատարկվում եմ//աղավնիներից,//հաստատ ապրելու համար//հենվում եմ օդին…- մեկ այլ բանաստեղծությունից պոկված, հոգեվիճակային բանաստեղծությունից՝ հոգեվիճակային տող:
Եվ «Երբ ամեն ինչ միևնույնն է,//ես քրքջում եմ.//սա իմ վերելքն է». քիչ է ասել՝ հոգեբանական, սա նաև գրողի էության, ինքնության, ես-ի երևակում-տողն է, նաև պահից սկսվող, բայց ոչ երբեք պահով ավարտվող ուժն է՝ կենսափիլիսոփայության խանձարուրում շոյվող-փայփայվող. «Ուզում եմ սիրտս քամել աշխարհի մեջ, բայց վախենում եմ աշխարհի համար. երևի չդիմանա»:
Եվ «Գահավիժում եմ: Թռիչքով դեպի վերև…». Ռոզա՝ «փշով շուլալված վարդ» բանաստեղծուհու արձակ շռայլումներից… Ինչպե՞ս հետևել նրա գրչի թռիչքներին. գտնված է բանաձևը, բռնված է վերցատկը լիակատար թռիչքի. ըստ ընթերցումի բովանդակության՝ թռիչք՝ դանդաղ, հանդարտ շնչառությամբ՝ առանց «սրտագրաֆի», ասել է՝ գագաթին հասնելու սպասում, ապա խոր շնչառությամբ ևս մեկ թռիչք, որ մեծ թռիչքի վարժանքի քայլերից հերթականն է, հետո՝ ճախրը՝ մեկ շնչով, թևատարած՝ մինչև ուղիղ գագաթ: Եվ կանգ գագաթին… խոր, հանգիստ շնչառություն… «Իրականացրո՛ւ ինձ, խնդրում եմ: Տա՛ր ինձ սահմաններ այն կողմ՝ հավիտենական ու անգո լույսերի մեջ: Ես ուզում եմ չվախենալ օրհնյալ լինելուց: Խփի՛ր, տեղավորվեմ ինքս իմ մեջ…»:
«Աչքիս՝ կյանք սիրելու հորդորն ականջիս օղ եմ արել». արձակ բանաստեղծություններ, օրապատում, բնավորություն, հոգեվիճակ, ինչ խոսք, գուցե և վատ տրամադրություն, նախ իրեն, ապա՝ «մութը ճանկռող» բարեհաճության արտահայտություն, բայց և ամրապինդ խոսք՝ առանց ձեռքի դույզն-ինչ դողի, նույնքան պինդ-կանացի գրչի արտահայտություն: Ուշագրավ է, հատուկ միայն «ամբրոսի վայելքը շուրթերին, մեռնել-հառնելու օյինով» հասարակ մի աղջկա, ով սարսափում է հանկարծ ու չստացվող հանճարեղությունից:
…«Երանի՜ անտերունչ հոգիներին, զի նրանցն է աղավնիների թնդության հետևում թաքնվող երկինքը…»:
Կարինե ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ
Բան. գիտ. թեկնածու, դոցենտ
