ՏՈՂԵՐՈՒՄ ՄԻԱԿՆ ՈՒ ՈՒՐԻՇԸ ՀԱՅՐԵՆԻՔՆ Է / ­Վո­վա ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆ 

 

Թա­տե­րա­գետ, ար­ձա­կա­գիր, դրա­մա­տուրգ Ա­նուշ Աս­լի­բեկ­յանն իր  «­Հայ­րե­նիքս, միակս, ու­րիշս» բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը բազ­մա­շերտ  մո­տե­ցում­նե­րով է գրել: Պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին և հետ­պա­տե­րազմ­յան շրջա­նում հատ­կա­պես՝ խո­րը և լուրջ պոե­զիա է ծնվել, որ ար­ժա­նի է գրաքն­նա­դատ­նե­րի հա­տուկ ու­շադ­րութ­յա­նը, ո­րով­հետև կան շատ ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­ներ, ո­րոնք ոչ միայն ի­րա­կա­նութ­յունն են ար­տա­ցո­լում, այլ նաև  հան­դես են գա­լիս որ­պես մար­տա­կոչ ու հայ­րե­նի­քը սե­փա­կան ան­ձից կար­ևո­րե­լու բա­նաձ­ևում­նե­րով:
Հետ­պա­տե­րազմ­յան շրջա­նում նկա­տե­լով և­ ըն­թեր­ցե­լով Ա­նուշ Աս­լի­բեկ­յա­նի  «­Հայ­րե­նիքս, միակս, ու­րիշս» բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը՝  ա­ռա­ջին տո­ղից պատ­կե­րա­վոր մի­ջա­վայ­րում հայտն­վե­ցի՝ չի­մա­նա­լով հե­տա­գա զար­գա­ցում­նե­րի մա­սին: Սա­կայն վեր­նագ­րից ար­դեն հաս­կա­նա­լի է, որ այն պետք է ու­նե­նա հայ­րե­նի­քին լա­վա­գույնս ներ­կա­յաց­նող ու բարձ­րաց­նող ռիթ­մեր:
Երբ հիաս­թա­փութ­յու­նը ոչ այն­քան կար­ևոր ի­րո­ղութ­յուն է, որ­քան հիաս­թա­փութ­յան մեջ ապ­րելն ու ցա­վից մոր­մոք­վե­լը, այդ­ժամ վե­րա­կանգն­վում է այն գոր­ծա­ռույ­թը, ո­րը պետք է  ի­մաս­տա­վո­րի  և՛ պա­հե­րը, և՛ ժա­մե­րը, և հաս­կաց­նի կար­ևո­րի ու երկ­րոր­դա­կա­նի մա­սին: Գործ ու­նենք կուռ և ս­տաց­ված բա­նաս­տեղ­ծա­կան օ­րի­նա­կի հետ, որն ըն­թեր­ցո­ղին կլա­նում է իր ան­կեղծ տո­ղա­տա­կե­րով:
Շատ ան­գամ հու­սա­հա­տութ­յան խտա­ցում­նե­րի մեջ պոռթ­կում է հա­մար­ձա­կութ­յունն ու սե­րը, ո­րը միև­նույն ժա­մա­նակ այն­քան շո­շա­փե­լի է, բայց և մի տե­սակ ի­դեա­լա­կա­նաց­ված: Ա­նուշ Աս­լի­բեկ­յա­նը բազ­մա­հա­յաց ռեա­լիս­տա­կա­նութ­յուն ու բա­ռա­գոր­ծա­ծա­կան ինք­նա­տի­պութ­յուն է ցու­ցա­բե­րում: Գ­րում է հո­գե­թով, բուռն հու­զա­կա­նութ­յամբ՝ ա­մեն կերպ նա­խընտ­րե­լով այն, ին­չը կսփո­փի, հույզ ու հի­շո­ղութ­յուն կարթ­նաց­նի, բայց… Հե­ղի­նա­կը տագ­նա­պում է եր­ջան­կութ­յան կորս­տի վա­խից, որն ա­ռա­ջին հեր­թին հայ­րե­նիքն է իր հա­մար, և ո­րի սահ­ման­ներն իր աչ­քի առջև հան­կարծ տար­րա­լուծ­վում են:
Այ­սօր ես վաս­տա­կած (խա­բու­սիկ) ծե­րութ­յուն վա­յե­լե­լու ցան­կութ­յուն ու­նեմ՝//տաք շա­լով փա­թաթ­վե­լու,//թեյ խմե­լու, ինձ թույլ տա­լու լու­րեր չլսել,//եվ­րո­յի բարձ­րա­ցող գնի ու նավ­թի ար­ժեզրկ­վող գույ­նի մա­սին ո­չինչ չի­մա­նա­լու,//մի քիչ ապ­րե­լու ու  ո­չինչ չա­նե­լու հրա­մա­յա­կան, պա­հանջ.//այ­սօր ակ­նոցս կորց­նե­լու, կու­րա­նա­լու,//հո­դա­ցա­վե­րից ցնոր­վե­լու ցան­կութ­յուն ու­նեմ,//որ չտես­նեմ մա­ռա­խու­ղի պես ա­րա­գո­րեն տար­րա­լուծ­վող Հայ­րե­նի­քիս սահ­ման­նե­րը://Այ­սօր ես ու­նե­ցա­ծիս մա­սին մո­ռա­նա­լու,//ու սրտխփո­ցով ընդ­հատ­ված քնից վեր թռչե­լով՝//այն սար­սա­փա­հար փնտրե­լու ու դարձ­յալ գտնե­լու ցան­կութ­յուն ու­նեմ,//զա­վակ­նե­րիս ո՛չ թե խնա­մե­լու, ո՛չ թե խրա­տե­լու,//այլ կող­քի պա­տու­հա­նից  ան­վերջ դի­տե­լու, հե­ռա­կա գրկե­լու, աչ­քե­րով նկա­րա­հա­նե­լու, ընդ­միշտ հո­գումս պա­հե­լու ցան­կութ­յուն ու­նեմ նրանց ման­կութ­յու­նը,//որ Ու­րա­խութ­յունն են հենց:
Այս տո­ղե­րը ցա­վի ծան­րութ­յու­նից կքած հե­ղի­նա­կի փա­խուս­տի փորձ են  դե­պի սե­փա­կան նե­րաշ­խարհ, սա­կայն նա հա­մար­ձակ­վում է և­ այն­տե­ղից դուրս է գա­լիս հզո­րա­ցած, ան­կա­սե­լի ո­րո­շու­մով: Գ­րա­կա­նութ­յան մեջ ըն­դուն­ված է հայ­րե­նի­քին դի­մել որ­պես զա­վակ, սա­կայն Ա. Աս­լի­բեկ­յա­նի այս ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նը կա­րե­լի է ա­սել ար­դի հայ գրա­կա­նութ­յան մեջ ե­զա­կի է, որ­տեղ հե­ղի­նա­կը հայ­րե­նի­քը սի­րում է ոչ թե որ­դիա­բար, այլ որ­պես ծնող, և ն­րա­նից թույլտվութ­յուն է խնդրում մայ­րութ­յան «սրբա­զան ի­րա­վուն­քի»: Սա  բո­լո­րո­վին նոր, թարմ ու անս­պա­սե­լի փո­խա­բե­րութ­յուն է:
Խո­սուն է տո­ղը, երբ ան­կեղ­ծա­նում ես գրչի հետ: Ա­նուշ Աս­լի­բեկ­յա­նին հա­ջող­վել է ան­կեղ­ծա­նալ և շա­րադ­րել այն ա­մե­նը, ին­չը կար­ևոր ա­սե­լի­քով է հա­րուստ, ո­րը շա­ռա­վիղ­ներ ու­նի տար­բեր ծի­րե­րում, ո­րը միա­տարր չէ: Նաև ան­պայ­ման պետք է կարևո­րենք տո­ղի հա­կիր­ճութ­յունն ու սեղմ­վա­ծութ­յու­նը՝ ընդգ­ծե­լով տո­ղա­տա­կի ա­սե­լի­քի ահ­ռե­լի տա­րո­ղու­նա­կութ­յու­նը, ո­րը որ­պես գրա­կան վար­պե­տութ­յան օ­րի­նակ կա­րող ենք ա­ռանձ­նաց­նել:
Ա՛խ, Հայ­րե­նիք,//դու, որ հի­մա բո­լո­րո­վին ա­նօգ­նա­կան, խռով մի բլրում ես կուչ ե­կել՝//ար­տաս­վա­թոր մե­խակ­նե­րով ծածկ­ված,//ան­թիվ ուղ­ղանկ­յու­նաձև սա­ռը սա­լիկ­նե­րի ծնկնե­րին ծվա­րել,//օգ­նութ­յուն ես հայ­ցում հա­վեր­ժո­րեն դաջ­ված հե­րո­սա­կան լռութ­յու­նից,//ինչ­պե՞ս կա­րո­ղա­ցար այս­քան մեր սիր­տը մխրճվել՝ ցա­վոտ ու կա­թո­գին,//այս­քան տրտում, բայց վճռա­կան,//այս­քան ար­նոտ, բայց սի­րուն:
Ինչ­պես նշե­ցի, հու­սա­հա­տութ­յուն կա, որն ա­վե­լի հնչեղ է դառ­նում այն ժա­մա­նակ, երբ հայ­րե­նիք-մարդ կապն ա­մեն կերպ միա­ձուլ­վում և դառ­նում է ան­բա­ժա­նե­լի, քան­զի հայ­րե­նի­քի հա­մար ապ­րո­ղը մեռ­նում է նաև հա­նուն նրա:  Ձ­ևա­կա­նութ­յու­նից զերծ է մնա­ցել գրո­ղը, նա չի թաքց­նում իր ցա­վը, բայց և­ ան­շա­ռա­վիղ է նրա սե­րը: Պատ­կե­րա­վոր են ի­րա­վի­ճակ­նե­րը, բա­ռը և վեր­ջի­վեր­ջո՝ տո­ղը: Բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը բնա­կան, բա­բա­խող շնչա­ռութ­յուն ու­նի, և գնա­լով ա­պա­գա­յի հույ­սը գլուխ է բարձ­րաց­նում վշտի ու տա­ռա­պան­քի հան­դեպ:
Հի­մա ես ա­մեն օր ծե­րա­նա­լու, փախ­չե­լու, թաքն­վե­լու ցան­կութ­յուն ու­նեմ քո՝//ման­կան պես ան­պաշտ­պան հա­յաց­քից, բայց այ­սօր, հենց հի­մա, ա­ռա­վել, քան երբ­ևէ,//քեզ կրծքով կե­րակ­րե­լու ու բա­րու­րե­լու պարտք ու­նեմ։//­Թո՛ղ տղա­նե­րին ի­րենց Ե­ռաբլ­րում՝ շա­հած խա­ղա­ղութ­յան հետ, ա­նուշս,//թո՛ղ նրանց ետ­ևից Ծիր կա­թի­նի պես ծո­րա­ցող նրանց մայ­րե­րի մի­լիո­նա­վոր բե­կոր­նե­րի վե­րած­ված սրտե­րը,//որ­բե­րի ար­ցունք­նե­րը, որ պե­տեր­բուրգ­յան ու լոն­դոն­յան դժգույն անձրև­նե­րից էլ հոր­դա­ռատ են։//­Դո՛ւրս եկ ա­պա­գա­յի հա­մար տեն­դա­գին մա­քա­ռող հայ­րե­րի ան­տակ խոր­շոմ­նե­րից, թող ու եկ ինձ մոտ, ձա­գո՜ւկ,//ես զա­վակ­ներ խնա­մե­լու մեծ փորձ ու­նեմ,//նրանք իմ քնքշան­քի ներ­քո մո­գեր ու մար­գա­րե­ներ են դառ­նում,//նախ­շուն հավ­քեր ու ե­դե­մա­կան ծա­ղիկ­ներ,//նրանք իմ համ­բույր­նե­րից//հսկա­ներ ու աստ­ված­ներ են դառ­նում,//օվ­կիա­նոս­ներ ու աստ­ղեր, տա­ճար­ներ ու վան­քեր:
Ա. Աս­լի­բեկ­յա­նի տո­ղը բո­վան­դա­կութ­յան խո­րութ­յան հետ նաև մեծ գրավ­չութ­յուն ու­նի: Մար­դը հա­ճախ իր ներ­սում գաղտ­նի ա­ղոթք-նվի­րու­մի ո­րո­նում­նե­րի, նրանց միջև կա­պեր հաս­տա­տե­լու ճա­նա­պարհն է փնտրում: Հեր­թա­կան ա­ղոթք-մե­նա­խո­սութ­յու­նում գրո­ղը համ­բու­րում է հայ­րե­նի­քին մայ­րա­բար և բա­նաս­տեղ­ծա­կան գե­ղե­ցիկ պատ­կեր­նե­րով րո­պե առ րո­պե հզո­րաց­նում նրա տկա­րա­ցած ու խոց­ված մար­մինն ու ո­գին:
Ա՜խ… Հայ­րե­նիք,//տո՛ւր ինձ քո մայ­րը լի­նե­լու սուրբ  ի­րա­վուն­քը,//և­ ես քեզ կհամ­բու­րեմ հենց այն­պես,//ինչ­պես իմ զա­վակ­նե­րին,//որ սի­րել գի­տեն,//որ գի­տեն Երկ­նա­յին Ա­պա­րան­քը կա­ռու­ցե­լու բո­լոր գաղտ­նիք­նե­րը,//որ նե­րել ու եր­գել գի­տեն, այ­սօր օ­րը պոե­զիա է բու­րում:
Պոե­զիան խեղ­դում է (ի­հար­կե, լավ ա­ռու­մով նկա­տի ու­նեմ) օր­վա ժա­մա­նա­կագ­րութ­յու­նը, ո­րով­հետև այս ա­մե­նը ոչ թե պար­զա­պես տո­ղեր են, այլ հայ­րե­նի­քի ամ­բող­ջա­կան պատ­կե­րը կա­ռու­ցե­լու օր­հա­սա­կան ժա­մի մա­սին են զգու­շաց­նում: Ա­յո՛,  հե­ղի­նա­կը կոչ է ա­նում յու­րա­քանչ­յու­րին անձ­նա­պես սի­րե­լով, փայ­փա­յե­լով, վեր­քե­րը շո­յե­լով ու սնե­լով օգ­նել ոտ­քի կանգ­նել ծնկի ե­կած, բայց մտքում ա­ղոթ­քի պես Պայ­քար մրմնջա­ցող հայ­րե­նի­քին:
Ու ես, որ սի­րում եմ բե­մի վա­րա­գույ­րի հետ­ևում դի­մակ­նե­րի հետ պար բռնել,//այ­սօր  ներծծ­ված եմ պոե­զիա­յով,//այն մե­կո՛վ, որ քո մա­սին շատ բան գի­տի,//նա տե­սել է, շո­յել է քո բո­լոր վեր­քե­րը՝ 88-ին, 92-ին, 16-ին, 20,20-ին բաց­ված://­Նա գի­տի դրա­նից ա­ռաջ էլ բաց­ված քո վեր­քե­րի մա­սին,//բայց չի տե­սել, այլ շո­շա­փել է դրանց սպի­նե­րը՝//լա­ցե­լով, մտքում մա­հա­նա­լով, ա­ղո­թե­լով, ոտ­քի կանգ­նե­լով, մայր դառ­նա­լով://­Նա գի­տի հո­ղի, Տիե­զեր­քի, ջրի ու ար­յան կան­չի մա­սին շատ բա­ներ://Այ­սօր հե­ռա­վոր Կ­րե­ֆել­դում փոք­րիկ մի աղ­ջիկ անտր­տունջ հե­ռա­ցավ եր­կինք, ու նրա խեղճ հայ ծնող­նե­րը շփոթ­ված են,//նրանք չգի­տեն՝ մոխ­րաց­նել ու օվ­կիա­նո­սի՞ն հանձ­նել,//թե  փայտ­յա արկ­ղի­կով օ­տար հո­ղին պահ տալ այն հա­յու­կի մար­մի­նը, ո­րին կտրել էին իր ար­մա­տից,//քեզ­նից, քո սպի­նե­րով ու վեր­քե­րով պատ­ված հո­ղից, Հայ­րե­նիք,//որ ա­մե­նա­տաքն ես:
Գ­րո­ղի բնագ­րում ար­տա­ցոլ­վել է ժա­մա­նա­կի շուն­չը: Այդ ժա­մա­նա­կը նաև ժա­մա­նա­կագ­րութ­յուն է ո­րոշ տո­ղե­րում: Գա­ղա­փա­րա­կան կեն­սու­նակ ու հաս­տա­տուն մի­ջուկ, ըն­թացք և ա­վարտ է պա­րու­նա­կում տվյալ ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նը:
Պոե­տա­կան ճա­կա­տա­գի­րը հա­ճախ միա­խառն­վում է հայ­րե­նի­քի ցա­վի հետ, ո­րը տար­բեր պա­հե­րի կա­րող է ցնցում­ներ ա­ռա­ջաց­նել՝ հո­գե­բա­նո­րեն խախ­տե­լով կա­պը աշ­խար­հի ու մար­դու նե­րաշ­խար­հի միջև:
Ե­րեկ հայր ու որ­դի՝//ան­հաս­կա­նա­լի, անս­պա­սե­լի, ա­նըմբռ­նե­լի հան­գա­մանք­նե­րում՝
գա­զա­նի ձեռքն ըն­կան,//զեն­քի ու­ժով գետ­նին տա­պալ­ված՝ հան­կարծ հո­ղից բարձ­րա­ցող տաք ու գիրգ՝ ի­րենց Հայ­րե­նի­քի հոտն ա­ռան, որ­տե­ղի՞ց, ինչ­պե՞ս, նրանք չի­մա­ցան,//բայց երբ նա­յե­ցին միմ­յանց, նույն բանն ա­սա­ցին ու ի­րար հաս­կա­ցան,//ի՞նչ լեզ­վով, ինչ­պե՞ս, ին­չո՞ւ, չգի­տեմ,//բայց  դան­դաղ ու վստահ հպվե­ցին ի­րար մար­մին­նե­րով://Ո՜չ թե մահ­վան վա­խից,//այլ քո բույ­րի մեջ պա­րուր­վե­լու ե­րա­նութ­յունն ի­րար հետ կի­սե­լու խեն­թաց­նող եր­ջան­կութ­յամբ՝//հաշտ­ված մահ­վան հետ, և//հենց այդ պա­հին ե­ղավ ան­նե­րե­լին,//ու հենց այդ պա­հին Տիե­զեր­քը զգաց քո հրա­մա­յա­կա­նը, Հայ­րե­նիք,//­Նա հաս­կա­ցավ, որ զենքն ան­զոր է,//երբ մար­մինդ հա­վի­տե­նա­կա­նին է հպվում:
Բա­նաս­տեղ­ծութ­յան վեր­ջում գրո­ղը խնդրան­քով է դի­մում հայ­րե­նի­քին: Այն հայ­րե­նի­քին, ո­րի մար­մի­նը հա­վի­տե­նա­կա­նին է հպվում: Նա հաս­կաց­նում է, որ զեն­քով ո­գին չե՜ս կա­րող սպա­նել, ինչ­քան էլ ջա­նաս: Իսկ մեր հայ­րե­նիքն այդ­պի­սին է՝ ո­գով ու­ժեղ, կամ­քով՝ ան­գե­րա­զան­ցե­լի, իս­կա­կան որ­դի­նե­րով՝ ան­պար­տե­լի:
Տո՛ւր ինձ քո մայ­րը լի­նե­լու սրբա­զան ի­րա­վուն­քը,//Հ­զորս,//ու ես քո ոտ­քե­րի ա­ռաջ մար­գա­րիտ­ներ ու հա­կինթ­ներ կդառ­նամ,//մայ­րա­կան կե­նա­րար կա­թի պես քեզ ա­մեն րո­պե կա­թիլ առ կա­թիլ սնե­լով՝//դարձ­յալ Հս­կա կդարձ­նեմ,//­Հայ­րե­նիքս,//­Միակս,//Ու­րիշս:
Ա­նուշ Աս­լի­բեկ­յա­նի «­Հայ­րե­նիքս, միակս, ու­րիշս»  բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը վեր­լիբ­րի՝ ա­զատ բա­նաս­տեղ­ծութ­յան օ­րի­նակ է, որն ա­ռա­ջին ան­գամ հայտն­վե­լով հա­մա­ցան­ցում այս հուն­վա­րին՝ գրա­վեց ըն­թեր­ցող­նե­րի և մաս­նա­գի­տա­կան շրջա­նակ­նե­րի ու­շադ­րութ­յու­նը. տպագր­վեց «Գ­րա­կան թեր­թում»  և կա­նա­դա­կան «­Գե­ղարդ» ամ­սագ­րում, թարգ­ման­վեց անգ­լե­րեն՝ Արծ­վի Բախ­չին­յա­նի և Նո­րա Ար­մա­նիի հա­մա­տեղ աշ­խա­տան­քի արդ­յուն­քում: Ք­չե­րին է հայտ­նի, որ Ա­նուշ Աս­լի­բեկ­յա­նը 1990-ա­կան­նե­րի վեր­ջին գրա­կա­նութ­յուն է մտել որ­պես բա­նաս­տեղ­ծու­հի: Ն­րա ա­ռա­ջին բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րը Գուր­գեն Խանջ­յա­նի, Ար­տա­շես Ա­րա­մի և­ այլ գրող­նե­րի հա­վա­նութ­յանն են ար­ժա­նա­ցել, տպագր­վել «Գ­րե­թեր­թում» և «Ար­վեստ» ամ­սագ­րում: Բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րից մի քա­նի­սը  թարգ­ման­վել են գեր­մա­նե­րեն և­ ընդգրկ­վել Գեր­մա­նիա­յում լույս տե­սած «­Հա­յաս­տա­նի սիր­տը… բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­ներ և­ ու­րիշ ո­չինչ» ան­թո­լո­գիա­յում (թարգ­մա­նիչ­ներ Ա­գա­պի Մկրտչ­յան, Հել­մուտ Մա­լո­նեկ, 2017), ինչ­պես նաև ՀՀ վաս­տա­կա­վոր ար­տիս­տու­հի Սիլ­վա Յուզ­բաշ­յա­նի տպա­վո­րիչ, հու­զա­կան կա­տար­մամբ հնչել են Հան­րա­յին ռա­դիո­յի ե­թե­րում:
Վեր­ջին տա­րի­նե­րին Ա­նուշ Աս­լի­բեկ­յանն իր ըն­թեր­ցող­նե­րին ներ­կա­յա­նում է ար­ձակ ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րով և պիես­նե­րով, բայց ա­հա  «­Հայ­րե­նիքս, միակս, ու­րիշս» բա­նաս­տեղ­ծութ­յամբ տես­նում ենք, թե ինչ­պես է  պա­տե­րազ­մի ցա­վը խտա­նում, դառ­նում հույզ ու պոե­զիա և ս­տի­պում է գրո­ղին վերս­տին խո­սել բա­նաս­տեղ­ծա­կան լեզ­վով:

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։