­Հո­վիկ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆ / Ե Ր Գ Ը

­Մենք ազ­գո­վի բա­ղա­ձայն ենք: ­Բայց մեր ազ­գի ա­մե­նան­շա­նա­վոր բա­ղա­ձայ­նը պապս էր՝ լռակ­յաց, խո­ժո­ռա­դեմ մի մարդ, շար­ժում­նե­րը՝ չա­փա­վոր, բա­ռե­րը՝ ժլատ: Եր­բեմն ինձ թվում էր, թե լռութ­յամբ զրու­ցում է ծա­ռե­րի, ար­ևի, քա­րե­րի, լեռ­նե­րի, երկն­քի հետ: ­Հարց էր տա­լիս, պա­տաս­խան ստա­նում: Եվ լռութ­յու­նը մեծ էր ու խորհր­դա­վոր:
­Մի ան­գամ, երբ դեռ փոքր էի, եր­կու­սով գնա­ցել էինք խոտ հնձե­լու: ­Կա­նաչ խո­տը բարձ­րա­ցել, ծնկա­հար կանգ­նել էր: ­Պապս գե­րան­դին ու­սից ի­ջեց­րեց, լռութ­յամբ նա­յեց երկն­քին, մտավ խոտ­հարք: ­Գե­րան­դին նրա ձեռ­քին մե՛կ կոր­չում էր կա­նաչ խո­տե­րի մեջ, մե՛կ, դուրս թռչե­լով, փայ­լում ար­ևի տակ, և ­հա­ճե­լի մի երգ էր լսվում շա­րու­նակ՝ հը՜շշ, հը՜շշ, հը՜շշ…
­Պապս աշ­խա­տում էր լուռ, ինքն իր մեջ ամ­փոփ­ված: Ու­րիշ­նե­րը խոտ հնձե­լիս, ան­տա­ռից փայտ բե­րե­լիս, սար բարձ­րա­նա­լիս ձայն­նե­րը գլուխ­նե­րը գցած եր­գում էին, կան­չում միմ­յանց, բարձր ծի­ծա­ղում: Ես նա­խան­ձում էի նրանց եր­գին, ու­զում էի, որ պապս էլ այդ­պես եր­գեր, բայց նա լռակ­յաց մարդ էր: ­Հա­սավ խոտ­հար­քի ծայ­րին, մեջքն ուղ­ղեց, ճա­կա­տի քրտին­քը ձեռ­քի ա­փով սրբեց, ձեռ­քով աչ­քե­րին հով ա­նե­լով նա­յեց հե­ռու սա­րե­րին, ա­պա ետ դար­ձավ:
– ­Հը՜շշ… հը՜շշ… հը՜շշ…- ես բարձ­րա­ձայն կրկնում էի կա­նաչ խո­տի եր­գը՝ խախ­տե­լու հա­մար պա­պիս լռութ­յու­նը:
– Էդ ի՞նչ ես ա­նում,- հարց­րեց պապս:
– Եր­գում եմ:
­Պապս ծի­ծա­ղեց.
– Եր­գը մար­դու ներ­սում է և ­ներ­սից պի­տի գա դե­պի դուրս: Իսկ այդ եր­գը դրսից է գա­լիս դե­պի քո ներ­սը: Ու­րեմն քո­նը չէ:
– Իսկ ո՞րն է ի­մը,- չհաս­կա­ցա:
– Ա­մեն մարդ ու­նի իր եր­գը և­ եր­գե­լու ժա­մա­նա­կը, մե­ծա­նաս, կհաս­կա­նաս:
– ­Դու ար­դեն հաս­կա­ցե՞լ ես:
– Ես տե­սել եմ, թե ինչ­պես են եր­գում:
– Իսկ ին­չո՞ւ ոչ մի ան­գամ չես եր­գում:
– Ա­մեն մարդ ու­նի իր եր­գե­լու ժա­մա­նա­կը,- ձայ­նին խորհր­դա­վո­րութ­յուն տա­լով՝ ա­սաց պապս,- մե­կը պի­տի թռչի, որ եր­գի, մե­կը՝ ծնի, մեկն էլ գու­ցե վեր­ջին շնչում եր­գի:
­Պապս այդ­քան եր­կար չէր խո­սա­ցել, ամ­բողջ օր­վա հա­մար բա­վա­կան էր: ­Նո­րից ար­ևի տակ ցո­լաց գե­րան­դին և սկ­սեց նո­րից եր­գել՝ հը՜շշ… հը՜շշ… հը՜շշ…
Այդ օր­վա­նից մեջս տպա­վոր­վեց ու մնաց պա­պիս խոս­քը: Ես մի դույզն ան­գամ չէի կաս­կա­ծում նրա խոս­քե­րի ճշմար­տութ­յա­նը, հա­վա­տում էի, որ մար­դը մի ան­գամ, գո­նե մի ան­գամ, իր կյան­քում ան­պայ­ման պի­տի եր­գի:
­Մե­ծա­ցա, շա­տե­րին տե­սա եր­գե­լիս՝ թռիչ­քի պա­հին, անկ­ման պա­հին: Եր­բեմն թվում էր, թե պապս միակ մարդն է այս աշ­խար­հում, որ չպի­տի եր­գի, չպի­տի ար­տա­հայ­տի ներ­սում ե­ղա­ծը, ո­րը ողջ կյան­քում ճա­նա­պարհ էր փնտրում, իսկ նա հա­մա­ռո­րեն ճնշում, ներս էր գցում:
­Սա­կայն մեռ­նե­լուց ա­ռաջ եր­գեց՝ այդ էր նրա ժա­մա­նա­կը: ­Գա­րու­նը նո­րա­հար­սի նման հմա­յում էր: ­Նոր պտկող ծա­ռե­րը սի­րուց գժվում էին: Թռ­չուն­ներն օ­դի մաք­րութ­յու­նից գժվում էին: ­Կա­նա­չող սա­րե­րը գժվում էին: ­Թի­կունք­նե­րը տա­քա­ցած մե­ղու­նե­րը գժվում էին… ­Մեռ­նե­լու հա­մար բո­լո­րո­վին էլ հար­մար ժա­մա­նակ չէր, բայց պապս մեռ­նում էր: ­Մեկ էլ անս­պա­սե­լի վրա նստեց, խնդրեց, որ բար­ձը դնենք մեջ­քի տակ: ­Բար­ձին հեն­ված՝ նա­յեց պա­տու­հա­նից դուրս՝ դի­մա­ցի սա­րի վրա չո­քած կաթ­նաս­պի­տակ ամ­պե­րի վրա­յով սլա­ցող հրա­շեկ նժույգ­նե­րին, ու հան­կարծ բարձր, հո­գուց բխած ձայ­նով կան­չեց.
– ­Հե՜յ…:- Ա­պա աչ­քե­րը փա­կեց ու նո­րից կան­չեց,- հե՜յ…
­Վեր­ջա­պես պապս եր­գեց: Ինչ­պես նրա լռութ­յան, այն­պես էլ եր­գի մեջ ա­նըմբռ­նե­լի, ան­վեր­ծա­նե­լի խոր­հուրդ կար, ո­րը միայն հո­գու զգա­ցո­ղութ­յամբ կա­րե­լի էր ըն­կա­լել և ­միայն լռութ­յամբ:
…­Հե­տո տե­սա, թե ինչ­պես եր­գեց մո­րեղ­բայրս: Այդ օ­րը շատ նշա­նա­վոր օր էր մեր կյան­քում՝ եր­կար բա­ցա­կա­յութ­յու­նից հե­տո գյուղ էի գնա­ցել: ­Մո­րեղ­բայրս ու­րա­խութ­յու­նից չէր կա­րո­ղա­նում հան­գիստ նստել տե­ղը: ­Մո­րեղ­բորս կի­նը թա­քուն ժպտում էր՝ գի­տեր, որ ե­թե միա­սին ենք, ու­րեմն ինչ-որ ար­տա­կարգ բան ենք ա­նե­լու: Ն­րա կար­ծի­քով եր­կուսս էլ գիժ էինք, բայց նա սի­րում էր իր գժե­րին:
– Գ­նանք սուն­կի,- ա­սաց մո­րեղ­բայրս:
­Բո­լորս էլ գի­տեինք, որ սուն­կը պատր­վակ էր: ­Վա­ղուց չէինք ա­ռանձ­նա­ցել, թա­փա­ռել ան­տառ­նե­րում, բարձ­րա­ցել լեռ­նե­րի կա­տար­նե­րը, կողք կող­քի կանգ­նել լե­ռան բար­ձուն­քին ու նա­յել մեր գյու­ղին, հար­ևան գյու­ղե­րին, կա­պույտ երկն­քում պար բռնած սպի­տակ ամ­պե­րին, իր գո­յութ­յամբ հրճվող աշ­խար­հին…
– ­Հա՛, հա՛,- ծի­ծա­ղեց մո­րեղ­բորս կի­նը,- պղին­ձը դնեմ կրա­կին, ջու­րը տա­քաց­նեմ, մինչև սուն­կը բե­րեք:
­Նա լավ գի­տեր, որ մենք սունկ բե­րո­ղը չենք, որ մեր գնա­ցած տե­ղում սունկ էլ չկա, ու ծի­ծա­ղում էր:
– ­Սունկ հա­վա­քենք, բե­րենք, մի լավ ճաշ է­փենք,- ա­սաց մո­րեղ­բայրս:
– ­Տաք շոր վերց­րեք,- նո­րից ծի­ծա­ղեց մո­րեղ­բորս կի­նը,- դուք վայ թե գի­շերն էլ ետ չգաք:
– ­Չէ՛,- բե­ղի տակ խնդմնդաց մո­րեղ­բայրս,- լավ տեղ գի­տեմ, ան­ցած տա­րի լիքն էր:
­Մո­րեղ­բորս կինն ու­տե­լիք պատ­րաս­տեց, վերց­րինք ու ճա­նա­պարհ ըն­կանք: ­Ճա­նա­պարհն անց­նում էր ան­տա­ռա­պատ բլուր­նե­րի մի­ջով: Ո­լոր-մո­լոր, կե­ռու­մեռ, ինչ­պես պա­րան: ­Մի պահ իջ­նում, կոր­չում էր ձո­րե­րում, ա­պա նո­րից կառ­չում հան­դի­պա­կաց բլրի գա­գա­թից ու քա­շում, տա­նում դե­պի վեր: ­Դե­պի վեր, դե­պի եր­կինք, դե­պի հրաշք, կա­խար­դա­կան կա­նաչ ու կար­միր մի աշ­խարհ:
­Վե­րել­քը դժվար էր, բայց չէինք զգում: Աղբ­յուր­նե­րի սա­ռը, հա­մով ջու­րը խմե­լով, մոշ ու­տելով՝ բարձ­րա­նում էինք: «­Հի­շում ե՞ս՝ էն հաճա­րե­նու տակ, խոր ձյան մեջ մի աղ­վես էր թաղ­վել… Ե­րե­խա­յի նման լաց էր լի­նում… ­Հի­շում ե՞ս…»,- բարձր քրքջա­լով հի­շում էր մո­րեղ­բայրս:
Այս ճա­նա­պար­հով ա­մեն օր ան­ցել էր պապս՝ մինչև իր եր­գը եր­գե­լը: Ան­ցել, ա­մեն օր նա­յել էր այս աշ­խար­հին ու ա­մեն օր զար­մա­ցել աշ­խար­հի գե­ղեց­կութ­յան վրա: ­Հի­մա պապս չկար, մենք եր­կու­սով էինք անց­նում այս ճա­նա­պար­հով, նա­յում այս աշ­խար­հին ու զար­մա­նում: ­Մեզ­նից հե­տո էլ փոք­րիկ տղա­ներ կանց­նեն, տղա­մար­դիկ կանց­նեն, կնա­յեն այս աշ­խար­հին ու կզար­մա­նան: Ն­րան­ցից հե­տո էլ կանց­նեն: Կ­գան ու կանց­նեն այս զար­մա­նա­լի, այս հրաշք աշ­խար­հով:
­Չի­մա­ցանք էլ՝ ինչ­պես բարձ­րա­ցանք լե­ռան գա­գա­թը: Ան­տառն ու ամ­պե­րը մնա­ցել էին ներք­ևում: ­Հեռ­վում, թանձր ամ­պե­րի պա­տու­հան­նե­րի մի­ջով եր­ևում էր լե­ռան լան­ջին ա­րա­ծող ոչ­խա­րի հո­տը: ­Հո­վի­վը քա­րե ար­ձա­նի նման նա­յում էր հե­ռո՜ւ-հե­ռու… ­Տես­նես ի՞նչ էր մտա­ծում՝ ամ­բողջ օ­րը մնա­լով իր ու աշ­խար­հի հետ… Ինչ­քա՜ն ժա­մա­նակ ու­ներ մտա­ծե­լու…
– Աշ­խար­հի ա­մե­նա­բարձր լե­ռը ո՞րն է,- լռութ­յու­նը խախ­տեց մո­րեղ­բայրս:
– ­Հի­մա­լայ­նե­րը:
– ­Չէ՜:
– ­Հի­մա­լայ­նե­րը,- պնդե­ցի ես:
– Աշ­խար­հագ­րութ­յու­նից թույլ ես,- ծի­ծա­ղեց մո­րեղ­բայրս, – աշ­խար­հագ­րութ­յու­նից եր­կուս եմ նշա­նա­կում: Աշ­խար­հի ա­մե­նա­բարձր լեռն Ա­րա­րատն է:
– Էդ ո՞նց,- հարց­րի ես:
– Ե­թե ա­մե­նա­բարձ­րը չլի­ներ, ­Նո­յի տա­պա­նը նրա վրա չէր կանգ­նի:
– ­Դա ու­րիշ բան է:
– Ինչ­քան եմ ափ­սո­սում, որ նկա­րել չգի­տեմ…- մո­րեղ­բորս ձա­յը միան­գա­մից փոխ­վեց,- գո­նե մի ան­գամ կտա­վի վրա պատ­կե­րեի այս ան­սահ­ման եր­ջան­կութ­յու­նը, որ մնար, չկոր­չեր…
– Ի­մաս­տուն­ներն ա­սում են՝ ո­չինչ չի կոր­չում, ա­մեն ինչ բարձ­րա­նում է եր­կինք ու գրվում երկն­քի գրքի մեջ։
­Մո­րեղ­բայրս ար­դեն ինձ չէր լսում:
– Հ­լա տես,- նրա ձայնն սկսեց դո­ղալ,- տես­նում ե՞ս, ինչ­պի­սի եր­ջան­կութ­յուն է ճա­ռա­գում… Ինչ­պի­սի՜ եր­ջան­կութ­յուն է… ­Սա­րը, քա­րե­րը, ծա­ռե­րը, ծա­ղիկ­նե­րը, մե­ղու­նե­րը, հո­ղը, հո՜­ղը… Այդ եր­ջան­կութ­յու­նը միայն ­Վան ­Գոգն է կա­րո­ղա­ցել գո­նե մի քիչ փո­խան­ցել կտա­վին: ­Հի­շում ե՞ս «Ար­ևա­ծա­ղիկ­նե­րը»… ­Վան ­Գո­գը մեծ նկա­րիչ է, շա՜տ մեծ: Եր­ջան­կութ­յու­նը փո­խան­ցել կտա­վին, որ նա­յո­ղը տես­նի, զգա… ­Մի փոքր կտա­վի վրա այդ­քան եր­ջան­կութ­յուն: Ա­ներ­ևա­կա­յե­լի է: Աստ­վա­ծա­յին կա­րո­ղութ­յուն պետք է ու­նե­նալ…
­Հա­յացքս կտրե­ցի ամ­պե պա­տու­հա­նից, նա­յե­ցի մո­րեղ­բորս: ­Մի՞­թե հի­մա պի­տի եր­գի, տե՛ր Աստ­ված… ­Մի՞­թե պի­տի եր­գի: Ես այդ տե­սա, ինչ­պես ինքն էր տե­սել ­Վան ­Գո­գի կտավ­նե­րի եր­ջան­կութ­յու­նը:
– ­Ճիշտ է, ա­մե­նա­բարձր լեռն Ա­րա­րատն է,- ա­սա­ցի ես:
­Մո­րեղ­բայրս ար­դեն ինձ չէր լսում: Ն­րա հա­յաց­քը դե­պի ներս էր տե­ղա­փոխ­վել, դեմ­քը վար­դա­գու­նել, ձեռ­քե­րը բռունցք­վել էին: ­Վեր­ջա­լույ­սի ցոլ­քե­րը նրան ոտ­քից գլուխ ոս­կե­գույն էին ներ­կել, և ­նա կար­ծես գերբ­նա­կան ա­րա­րած լի­ներ, լույ­սի մի սյուն, որ ի­ջել էր երկն­քից ու լե­ռան գա­գա­թից հսկում էր աշ­խար­հի խա­ղա­ղութ­յու­նը:
– ­Հե՜յ…- ձեռ­քե­րը վեր բարձ­րաց­նե­լով կան­չեց մո­րեղ­բայրս: Ն­րա ձայ­նը գնաց, տա­րած­վեց լեռ­նե­րի վրա, բարձ­րա­ցավ եր­կինք ու ետ ե­կավ, լցվեց երկ­րի վրա:
Ես, ան­շարժ կանգ­նած, հետ­ևում էի, որ­պես­զի հի­շո­ղութ­յանս մեջ գրան­ցեմ նրա ա­մեն մի շար­ժու­մը, ա­մեն մի բա­ռը, դեմ­քի ա­մեն մի ար­տա­հայ­տութ­յու­նը:
– Ե­թե այ­սօր մութ է,
­Վաղն ան­պայ­ման լույս կլի­նի, հե՜յ:
Ե­թե այ­սօր ամ­պա­մած է,
­Վաղն ան­պայ­ման արև կծա­գի, հե՜յ:
Ե­թե այ­սօր տխուր է ան­տա­նե­լի,
­Վաղն ան­պայ­ման ցնծութ­յուն կլի­նի, հե՜յ…
­Մո­րեղ­բայրս, կանգ­նած լե­ռան գա­գա­թին, եր­գում էր, և ն­րա ձայնն ար­ձա­գանք­վում էր լեռ­նե­րի վրա ու ան­դունդ­նե­րում.
– ­Հե՜յ…
Ամ­պե­րը բարձ­րա­ցան, հա­վաք­վե­ցին, և ­մեր եր­ջան­կութ­յունն ամ­բող­ջաց­նե­լու հա­մար տե­ղա­տա­րափ անձրև սկսվեց: Քրք­ջա­լով, տաք անձր­ևի տակ լո­ղա­նա­լով՝ վա­զե­ցինք դե­պի մո­տիկ քա­րայ­րը, կրակ վա­ռե­ցինք, չո­րա­ցանք ու նստե­ցինք հաց ու­տե­լու: Եվ ամ­բողջ գի­շեր բոցկլ­տում էր խա­րույ­կը: Ամ­բողջ գի­շեր մո­րեղ­բայրս շշնջում էր.
– Հ­րաշք է էս աշ­խար­հը, հրա՜շք…
Ես լռութ­յամբ լսում էի նրա շշնջո­ցը և մ­տո­վի պատ­կե­րաց­նում այն հրաշք պա­հը, երբ մի օր ես էլ կտես­նեմ այն եր­ջան­կութ­յու­նը, ո­րը մեր կող­քին է, բայց փակ են մեր աչ­քե­րը: Կ­տես­նեմ, և ­մի օր էլ իմ հո­գին կճչա, կփրթի բո­լոր կա­պանք­նե­րը, կխոր­տա­կի բո­լոր պայ­մա­նա­կա­նութ­յուն­նե­րը, կխախ­տի բո­լոր սահ­ման­նե­րը, և­ ես էլ կեր­գեմ: Կ­լի­նի դա վա­ղը, մյուս օ­րը, մի կա­նաչ մար­գա­գետ­նում, Ա­րա­րատ լե­ռան վրա, իմ կո­րած – գ­տած ­Հա­յաս­տա­նում թե մահ­վան մահ­ճում, ինչ­պես պա­պիս հետ ե­ղավ, չգի­տեմ: ­Բայց գի­տեմ, որ ան­պայ­ման մի օր կեր­գեմ… Եվ այդ կլի­նի մի գե­ղե­ցիկ, ար­ևոտ, կա­նաչ-կա­միր մի օր, կլի­նի իմ կյան­քի ա­մե­նա­մեծ օ­րը և­ աշ­խար­հի ա­մե­նա­մեծ հրաշ­քը: Եվ գու­ցե կա­րո­ղա­նամ այդ եր­գը ­Վան ­Գո­գի նման փո­խան­ցել իմ կտա­վին կամ դնել բա­ռե­րի մեջ:
– ­Բո­լոր մար­դիկ ի­րենց ներ­սում երգ ու­նեն և կ­յան­քում մի ան­գամ պի­տի եր­գեն,- ա­սում էր պապս:- ­Չի կա­րող պա­տա­հել, որ այդ եր­գը, որ դրված է մար­դու մեջ ի սկզբա­նե, մեռ­նի նրա հետ: ­Մար­դը հենց այդ երգն է, որ մեռ­նե­լուց հե­տո մնում է ապ­րող­նե­րի մեջ, քա­նի դեռ այդ ապ­րող­նե­րը հի­շում են նրան:

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։