Սամվել ԿՈՍՅԱՆ – Հայաստանում ապագա արտահերթ ընտրություններ են, ըստ Ձեզ, այդ ընտրությունները ո՞ր պարագայում են ի զորու հաղթահարելու ներքաղաքական ճգնաժամը, և որ դեպքում է ձախողումը հնարավոր:
Բակուր ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ – Երկիրը, հայությունը բավականին բարդ իրավիճակում է հայտնվել: Լավագույն լուծումը 44-օրյա պատերազմում երկիրը խայտառակ ու անհիմն պարտության հասցրած գերագույն գլխավոր հրամանատար-վարչապետի օր առաջ հրաժարականն է: Սակայն նա դա չի անելու, քանի որ իր ստորագրած պայմաններն ի՛նքը պետք է իրականացնի:
Ինչպես երևում է, արտահերթ ընտրությունները կայանալու են: Ներքաղաքական ճգնաժամը կհաղթահարվի, եթե վարչապետը կամ նրա թիմակիցներից որևէ մեկը չղեկավարի այն: Իմքայլականները կդիմեն ամեն մի կեղծիքի, խաբեության, որպեսզի մնան իշխանության ղեկին: Իսկ դա կբերի երկրի վերջնական կործանման:
Մեր երկրի պատմությունում նման ճգնաժամեր շատ են եղել: Հենց ճակատամարտում հաղթում ենք թշնամուն, հանգստանում ենք, ինքներս մեզ համարում անպարտելի, ու հաջորդ ճակատամարտում պարտությունը անխուսափելի է դառնում:
Հայությունը պետք է ուշքի գա, միավորվի նոր՝ ազգանպաստ ուժի շուրջը: Սա է ներքին չար ուժերից երկիրը ազատագրելու գրավականը:
Ս. Կ. – Լինելով «Շուշի» հիմնադրամի հիմնադիրն ու նախագահը՝ փորձել եք հնարավորինս նպաստել Շուշիի սոցիալ-տնտեսական, մշակութային խնդիրների լուծմանը: Շուշիի կապիտուլյացիայից հետո արդյոք հիմնադրամը շարունակելո՞ւ է գործել և ի՞նչ ծրագրով:
Բ. Կ. – «Շուշի» բարեգործական հիմնադրամը ստեղծվել է 2000 թվականին: Շուշի բերդաքաղաքում նախ իրականացրել ենք սարահարթի հուշարձանների հաշվառում: Ինձ օգնել են հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Սևակ Արծրունին, հնագետ Համլետ Պետրոսյանը, Շուշիի թանգարանի տնօրեն Աշոտ Հարությունյանը: Հաշվառել ենք 520 հուշարձան, նկարահանել ենք, կազմել ալբոմ, երկու օրինակ հանձնել Արցախի Հանրապետությանը: Ցավոք, այդ օրինակները չեն պահպանվել: Հիմնադրամը ձեռնարկեց այդ հուշարձանների չափագրման դժվարին գործը, որի իրականացմանը օգնեց ճարտարապետ, Շուշիի նվիրյալ Սարհատ Պետրոսյանը: Բերդաքաղաք եկան Ճարտարապետական համալսարանի 30 ուսանողներ, որոնք էլ ամառվա արձակուրդներին իրականացրին այդ աշխատանքը: Կազմել ենք բերդաքաղաքի մանրակրկիտ քարտեզը: Չափագրությունները թվայնացվել են: Եթե հնարավորություն ստեղծվեր, սիրով կհրատարակեի դրանք:
Հիմնադրամը փորձեց Շուշիում բերդաքաղաքի վերականգնման միջազգային գիտաժողով կազմակերպել, որտեղ կքննարկվեին վերակառուցման նախագծերը, այդպես, նպատակ ունենալով, աշխարհի ճարտարապետական մտքին առաջարկել Շուշիի խնդիրը: Շուշիի զարգացման նոր ճանապարհ առաջարկեցինք: Նախագծով պետք է վերականգնվեին Ադամյան փոքրիկ փողոցի հին շինությունները: Ամեն մի շենք առաջարկվելու էր որևէ շահագրգիռ գործարարի, որը՝ վերականգնումից հետո, շինության սեփականաշնորհման իրավունք էր ստանում, մի պայմանով, որ ներդնի առաջարկվող ծրագրով նախատեսված իր բիզնեսը: Այդ փողոցից հետո պետք է անցնեինք հաջորդ փողոցի վերականգնմանը: Այս ծրագիրն էլ չիրականացավ՝ իշխանություններում համապատասխան մասնագետների բացակայության պատճառով:
2016 թ. դիմեցի Արցախի նախագահին՝ խնդրելով աշխատանքի պայման ստեղծել ինձ համար: Նախագահ Բակո Սահակյանն առաջարկեց ժամանակավորապես աշխատել Մշակույթի նախարարությունում: Շուշիի մի ինքնաշեն տան կիսանկուղում սենյակ վարձեցի և գործի անցա: Հինգ ամսում կազմեցի բերդաքաղաքի զբոսաշրջային երթուղիները, մանրազնին քարտեզը, Շուշիի հանրահայտ մարդկանց հայրական 68 տների ցուցակը, այդ տների մոտ տեղադրվելիք ցուցանակների տեքստերը, նաև կազմեցի զբոսաշրջիկների համար բուկլետի նախագիծ: Հինգ ամիս հետո աշխատանքի այլ առաջարկություն չստացա, իսկ կազմած նախագիծը այդպես էլ կյանքի չկոչվեց:
Վերջին չորս տարիներին հիմնադրամը մասնակցում էր ՀՀ ԳԱԱ Հայագիտական ուսումնասիրությունների հիմնադրամի միջոցներով ազատագրված տարածքներում Հնագիտության ինստիտուտի նորահայտ ամրոցների հետազոտական աշխատանքներին: Հիմնադրամը կազմակերպել էր համապատասխան ցուցադրություններ Ստեփանակերտում և ՀՀ Ազգային ժողովում, ապացուցելով, որ այդ տարածքները ի սկզբանե հայկական են, ու անհրաժեշտ է տեր կանգնել:
Քանի որ Հայոց միակ կենդանի ու գործող բերդաքաղաքը հանձնվեց թշնամուն, հիմնադրամին մնում է քաղաքական հայտարարություններ անել, արդարության վերականգնման պահանջով նամակներ ուղղել աշխարհի հզորագույն երկրներին: Հիմնադրամի հրատարակչությունը լույս է ընծայել Արցախի պատմության հետ կապված գրքեր, հրապարակախոսական ու հետազոտական, ինչպես և արձակ գրականություն: Բացի այդ, հիմնադրամը ստեղծել է վավերագրական ու խաղարկային ֆիլմերի «BaVaArt Studio» կինոստուդիան, որի առաջնահերթ խնդիրներից է ստեղծել 30 ֆիլմերից ֆիլմաշար Արցախի երեքհազարամյա պատմության վերաբերյալ: Այս խնդրում հիմնադրամը, բնականաբար, ֆինանսական աջակցության կարիք կունենա:
Ս. Կ. – Ի՞նչ նպատակ էր հետապնդում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինին հասցեագրված Ձեր նամակը: Հավատո՞ւմ էիք, որ հայ գրողի ձայնը կարող էր արձագանք գտնել ռուս-թուրքական համաձայնությունների լաբիրինթում:
Բ. Կ. – Քանի որ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, թե Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի տարածք է, մտածեցի, որ վատ չէր լինի նրան հիշեցնել Պետրոս Մեծի հրամանագիրը՝ Պարսկաստանից գրաված Կասպյան արևելյան ափի տարածքները՝ Դերբենտից մինչև Ռեշտ, բնակեցնել Արցախի հայերով՝ այնտեղ, Ռուսաստանի հովանու ներքո, Հայկական թագավորություն հիմնելու նպատակով: Այդ տարածքների նահանգապետներին ուղղված Պետրոս Մեծի հրահանգներում ոչ մի խոսք անգամ չկա ադրբեջանցիների, թաթարների կամ թուրքերի մասին: Այս իմաստով, ՌԴ նախագահը դավաճանում է Պետրոս Մեծի սկզբունքներին: Հիշեցնեմ, որ Ռուսական մեծ ինքնակալը հատուկ դեսպան էր նշանակել Հայոց Սղնախներ ռազմականացված պետությունում, որի մասին մոռացել են մերօրյա պատմաբանները: Վերջերս Արցախի ներկա իրավիճակի մասին Շուշի հիմնադրամը հայտարարություն տարածեց՝ ուղղված Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների նախագահներ Մակրոնին, Պուտինին ու Բայդենին: «The California Courier» թերթի գլխավոր խմբագիր Սասուն Հարությունյանը, հայտարարությունը տպագրելուց առաջ, ինձ զգուշացրեց, որ հազիվ թե Բայդենին հետաքրքրի այդ հարցը: Պատասխանեցի, որ նման գրությունները առաջին հերթին նպատակ ունեն միջազգային հանրության կարծիքին մեր ճշմարտությունը մատուցել, իսկ եթե նախագահների աշխատակիցներին հասնի՝ գոհ կլինեմ: Ես առաջնահերթ ու կարևոր եմ համարում այս կամ այն հարցերում ներքին ու արտաքին հասարակական կարծիքի վրա ներազդման գործը, ուստի և շուրջ երեսուն տարի այս գործին եմ նվիրված, չնայած իշխանությունների համար դա դատարկ ու անիմաստ գործ է, ինչի սրդյունքն արդեն առկա է: Մենք լռում ենք, իսկ թշնամին գործում է:
Ս. Կ. – Ձեր հրապարակախոսական նյութերին, արձակ գործերին զուգահեռ, բազմաթիվ վավերագրական ֆիլմերի հեղինակ եք, միաժամանակ անհատական ցուցադրումներով հանրությանն եք ներկայացել լուսանկարչական և գեղանկարչական աշխատանքներով: Արցախյան վերջին պատերազմը որքանո՞վ է Ձեր ներսում դժգունել կամ հակառակը՝ ակտիվացրել ստեղծագործական եռանդը:
Բ. Կ. – Սկսեմ նրանից, որ ռուս-թուրքական համաձայնագրերում քիչ դեր չունի վարչապետը, այլապես դրանք այդքան դերակատարում չէին ունենա: Իրականության բացահայտման գործում կարևոր խոսք պետք է ասեն Գրողների միությունը, մյուս ստեղծագործական միությունները: 90-ականներին ես նման մի նամակ էի կազմակերպել բոլոր ստեղծագործական միությունների մասնակցությամբ: Հիշում եմ, ամեն ժամ Օսկանյանը շտապեցնում էր՝ ի՞նչ եղավ նամակը: Կարևորություն ունի մեր ստեղծագործությունների տարածումը: «Արցախի խնդրի տասը արմատները» վերնագրով անգլերեն գրքույկը առաջարկեցի ՀՀ արտգործնախարարությանը՝ համապատասխան ատյաններում տարածելու համար, մերժեցին, իրենք նման գործերով չեն զբաղվում: Այդպես մերժվեց «Սումգայիթյան օրագիր» (անգլերեն), «Մարգուշավան-Մարաղա» (ռուսերեն) գրքերը, որոնք կփակեին Բաքվի ու Անկարայի կեղծարարությունները: Կարծում եմ, որ համակարգ պետք է գործի, որպեսզի իշխանական միջակությունները հնարավորություն չունենան խանգարելու մեր առաջընթացին:
ՄԽ համանախագահ երկրների նախագահների առաջնորդներին ուղղված խոսքով հիշեցնում եմ, որ իրենց համատեղ շատ հայտարարություններում քանիցս մերժել են ուժի միջոցով որևէ հարցի լուծումը: Բայց, փաստորեն, նրանք նպաստեցին Թուրքիային ու Ադրբեջանին հենց ուխտադրուժ հարձակումով գրավել Արցախի ¾ տարածքը: Ուստի և առաջարկում եմ իրենց իսկ միջնորդությամբ առաջին հերթին նվաճողներից ազատել ԼՂԻՄ-ի ողջ տարածքը: Անշուշտ, նրանք դա չեն անելու: Սակայն քաղաքակիրթ աշխարհը պետք է իմանա այդ մասին: Առանց ուժեղ Հայաստանի անհնար է Արցախում որևէ հարց լուծել: Մեր գլխավոր թերությունը մեր հանրության մտածելակերպն է: Այն պետականամետ չէ: Երբ ես առաջարկում եմ «Յուրաքանչյուրիս շահը համընդհանուր շահի մեջ է» կարգախոս-գաղափարախոսությունը, այսինքն՝ փրկությունը ուժեղ պետության ստեղծումն է, ոչ ոք լուրջ չի ընդունում: Իսկ ամենի հիմքը մշակույթն է, գրականությունը: Հենց սեփական մշակույթից, գրականությունից կտրվածությունն էլ հանգեցրեց երկրի բարոյահոգևոր անկմանը, ապա և կոռուպցիայի արմատակալմանը, որի հետևանքն էլ բոլոր ոլորտներում՝ կրթություն, տնտեսություն, առողջապահություն, մշակույթ, ճգնաժամն է, ինչպես և՝ դաժան պարտությունը պատերազմում: Միաժամանակ ասեմ, որ այս պարտության հետևանքով ոչ թե ապատիայի մեջ եմ, այլ ավելի ինտենսիվ եմ աշխատում: Հիմա գրում եմ արցախյան ազատագրական պայքարի պատմությունը՝ օրագրի տեսքով: Երևի երկու կամ երեք հատորով: