Թուրքական պետական հեռուստաընկերությունը հրապարակել է քարտեզներ, որում մինչև 2050 թվականը մի շարք երկրներ՝ ՌԴ-ի հարավը, Հյուսիսային Աֆրիկան, Մերձավոր Արևելքը, Հյուսիսային Կովկասի և Անդրկովկասի հանրապետությունները հայտնվելու են թուրքական ազդեցության գոտում՝ որպես Մեծ Թուրանի մաս: Թուրքերից ետ չի մնում ազերի առաջնորդը, ում կարծիքով, պետք է ավելի ուժեղ պայքար մղեն Հայաստանի դեմ և ավելացնեն պայքարի կշիռը: Ավելին, ազերի բռնապետը գտնում է, որ հայերը չպետք է վերականգնեն իրենց բանակը, հակառակ դեպքում սպառնալով նոր պատերազմով: Այսքանից հետո մտածել, որ ազերիները կամ թուրքերը ցանկանում են խաղաղ ապրել հայերի հետ, պարզապես ֆանտաստիկայի ժանրից է: Երեսուն տարուց ավելի Ադրբեջանում՝ մանկապարտեզի սաներից մինչև վերջին պաշտոնյային, հայերի նկատմամբ ատելության այնպիսի դոզաներ են ներարկվել, որ գոնե մոտակա տասնամյակներում հնարավոր չէ դրա ազդեցությունը մեղմել: Թուրքիայում լրագրողների հարցին, թե ինչ կաներ, եթե իմանար, որ դրա համար իրեն որևէ բան չի սպառնում, երիտասարդ ադրբեջանուհիներից մեկը պատասխանել է, որ 20 հայի գլուխ կկտրեր: Իրականությունն այն է, որ եթե հնարավորություն ունենար, այդպես էլ կաներ, բնավ չմտածելով հետևանքների մասին, քանի որ հազիվ թե պատասխանատվության ենթարկվեր, հակառակը, միանգամից ազգային հերոսի դափնեպսակի կարժանանար: Ազերիների միջավայրում հայ սպանելը հայրենասիրության և հերոսության բացարձակ դրսևորում է, այլապես ադրբեջանցի լրագրողը ի լուր աշխարհի չէր համարձակվի ասել, թե պիտի սպանենք բոլոր հայերին, այդ թվում՝ նորածին երեխաներին…
Առնվազն ցինիզմ է ազերիների ու թուրքերի բարեկամություն ենթադրող հայտարարությունները և այն հայերի դիրքորոշումը, ովքեր ոչ միայն ձայնակցում են թշնամիներին, այլև փորձում են ապացուցել, թե այդ բարեկամությունից տնտեսական և անվտանգության ինչ առավելություններ են սպասվում հայերին ու Հայաստանին: Դիվանագիտական անհեռատեսության արդյունք պիտի դիտարկել նաև Ազգային ժողովում ՀՀ արտգործնախարար Արա Այվազյանի ելույթը, երբ ասում էր, որ «Թուրքիայի համար այլևս պատճառ չկա փակելու Հայաստանի հետ սահմանը: Թուրքիան այն արգելափակել էր, պահանջելով Արցախյան հակամարտության ստատուս քվոյի փոփոխություն, որն այլևս փոխվել է ուժի կիրառման միջոցով»: Իսկապե՞ս Թուրքիան հրաժարվել է նախապայմաններ առաջադրելուց: Եթե միայն այդպես լիներ… Ի պատասխան հայ արտգործնախարարի, Թուրքիայի նախագահն ու արտգործնախարարը շտապեցին հայտարարել, որ իրենք պատրաստակամ են բացել սահմանը, եթե Հայաստանը որոշակի պայմաններ բավարարի, այն է՝ հրաժարվի Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման իր հետապնդումից և ճանաչի Թուրքիայի ներկայիս սահմանները, մի բան, որի հետ հայկական կողմը չի կարող համաձայնել, թեկուզ այն պատճառով, որ դրա ընդունումը հավասարազոր է ինքնասպանության: Առանց դրա էլ, այն տպավորությունն է, որ հայերը պատերազմից հետո կարծես ինքնակամ զրկվել են իրենց ձայնի իրավունքից, թելադրողի՝ պայմաններ առաջադրելու բոլոր իրավունքները զիջելով հակառակորդին: Զորօրինակ՝ Սյունիքի գյուղերի նկատմամբ ադրբեջանական սադրանքները… Պատերազմից անմիջապես հետո Հայաստանը թույլ է տվել, որ Ադրբեջանը սահմանի որոշման և սահմանազատման հապշտապ աշխատանքներ տանի, ինչը կատարվում է առանց համապատասխան պայմանագրերի և սահմանի մասին օրենքի ընդունման: Չի կարելի GPS-ով սահմաններ որոշել, գործարքը վերածելով զավեշտի, երբ սահմանագիծը անցնում է գոմի միջով, բաժանելով այն մեր և ձեր կողմերի: Բայց կարծես ազերիների համար այլևս էական չէ՝ Հայաստանը թույլ կտա՞, թե՞ չի տա, ի՞նչն է կարելի ու ինչը՝ չէ: Փաստացի նման իրավիճակում դժվար է հարց չտալ՝ Հայաստանը կա՞, թե՞ չկա, ինքնիշխա՞ն է, թե՞ համակերպվել է զիջել իր իրավունքները թշնամուն: Նման իրավիճակ է նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև երկաթուղային հաղորդակցության վերականգնման շուրջ: Ադրբեջանը, անտեսելով պայմանագրի հիմնական դրույթներից մեկը, այն է՝ գերիների հանձնումը՝ բոլորը բոլորի դիմաց, շտապել է հայտարարել 100կմ երկարությամբ Հորադիզ-Աղբենդ երկաթուղու առաջին հատվածի շինարարության մասին, ինչը Ադրբեջանը կապելու է Նախիջևանի հետ: Ալիևը հայտարարել է նաև Ռուսաստանից Հայաստան երկաթուղու բացման մասին, ինչը կարող է անցնել միայն Ադրբեջանի տարածքով: Անհասկանալին այն շտապողականությունն է, որով ազերիները փորձում են իրենց ծրագրերն իրականացնել: Եվ կրկին հայկական կողմը լուռ է, թեև քննարկելու դեպքում կարելի է Հայաստանի համար առավել նպաստավոր այլընտրանքներ առաջարկել: Թե ինչպես են հայկական բեռները ազերիների տարածքով անցնելու, երևակայություն պետք չէ պատկերացնելու համար: Զարմանալի կլինի, եթե ինչ-որ բան տեղ հասնի, եթե իսկապես հնարավոր է, որ տեղ հասնի: Թուրքերն ու ազերիները ոչ միայն չեն փոխվել, այլև ավելի են լկտիացել, իրենց ցինիկ վարքով ասես հասկացնելով, որ իրենց համար Հայաստանը գոյություն չունի, և որևէ խնդրի շուրջ պատրաստ են բանակցել ռուսների ու թուրքերի հետ, այլ ոչ՝ Հայաստանի: Եթե ազերիները հավատարիմ են իրենց նկարագրին, տարօրինակը հայկական կողմի հակադարձման բացակայությունն է: Ո՛չ մի արձագանք, թույլ տալով ադրբեջանական կողմին ավելի ագրեսիվ դարձնելու Հայաստանի նկատմամբ իր հռետորաբանությունն ու հարաբերությունների դաշտից ջնջելու միջպետական բոլոր ընդունված և միջազգայնորեն հաստատագրված նորմերը: Թուրքերն ու ազերիները, պատերազմի արդյունքում ստանալով ավելին, քան կարող էին երևակայել, ամենակարևորը, միմյանց հետ ՀՀ տարածքով ցամաքային կապ ստեղծելով, այլևս ոչ մի խոչընդոտ չեն ունենա ընդհանուր բանակ ստեղծելու և ավելի ծավալելու իրենց պանթուրքիստական նկրտումները, ինչպես և հայերի վրա ճնշում գործադրելու կորագիծը: Ներկա իրավիճակում, ինչպես Սարոյանը կասեր՝ ինչ-որ բան ինչ-որ տեղ անպայմանորեն սխալ է: Ինչո՞ւ են հայ իշխանությունները լռում, երբ այդ մասին նույնիսկ օտարն է ահազանգում: Գեներալ-գնդապետ Լեոնիդ Իվաշովը գրում է. «Այն հայտարարությունը, որը կնքվել էր նոյեմբերի 9-ին, կոնկրետ Արցախում հրադադարի հաստատման մասին էր: Ինչո՞ւ է այդտեղ ՀՀ-ի տարածքով՝ Ադրբեջանին դեպի Նախիջևան միջանցք տրամադրելու մասին կետ մտցվել: Կամ ինչո՞ւ Հայաստանը չի առարկել: Ամեն մի հայտարարություն տրամաբանություն պետք է ունենա»: Ցավոք, հետպատերազմյան իրականության բոլոր օղակներում, թուրքերի և ազերիների ջանքերով, տրամաբանությանը փոխարինել է անորոշությունը՝ ավելի դրամատիկ դարձնելով ապագայի տեսլականը:
Նույնքան անորոշ է, թե թշնամին հայկականը վերացնելու ինչ նոր սադրանքներ է մոգոնում, իսկ որ նրանք չեն հանդարտվել ու չեն հանդարտվելու, երկու կարծիք լինել չի կարող: Եթե դիմադրություն չկա, ապա ամեն ինչ հնարավոր է: Պատերազմից հետո Բաքվում կայացած ռազմական շքերթի ժամանակ Էրդողանի արտահայտությունը՝ «Էնվեր փաշայի հոգին փառավորվեց», ոչ միայն բառակույտ էր, այլև հայերի նկատմամբ նոր ցեղասպանության ծածկագիր: Թուրքերի համար, ինչպես ընդունված է ասել, ամենալավ հայը մեռած հայն է, ինչին էլ ձգտում են: Բոլոր նրանք, ովքեր իրականությունից կտրված շարունակում են թշնամու հետ հաշտության եզրեր փնտրել, ամեն քայլն անելիս պիտի հազար անգամ մեր պատմության էջերը թերթեն, հազար անգամ չափեն-կտրեն, և ամենակարևորը՝ եթե անգամ ինչ-որ մերձեցում էլ կայանա, փայտը չմոռանան… Քանի որ թուրք-ազերիների հետ անհնար է մարդկերենով երկխոսել: