Ներս մտավ, դուռը փակեց: Դռնից այն կողմ փողոցն էր, քաղաքը, Հրապարակը` վերջին օրերին իրենից օտարված: Այս կողմում տունն էր` սեփականը, իր ձեռքերով, միայն իր իմացած տանջանքով ստեղծածը: Նախասրահում կիսախավար էր: Հենվեց դռանը, խոր շնչեց տան, ի՛ր տան յուրահատուկ հոտը` մոմած հատակի, սենյակային ծաղիկների, խոհանոցի, հազիվ զգացվող օծանելիքի, կախիչի ու պատի արանքը խցկած որդու սպորտային կոշիկների քրտինքի ու էլի շատ հոտերի խառնուրդը: Սովորականի պես լույսը չվառեց, գիտեր, որ դեմքը համարյա անճանաչելի էր` լարվածությունից, նյարդերի անմարդկային պրկումից, չարության հասնող անզորությունից: Մի կարճ ժամանակ էր պետք` ներքուստ հավաքվելու, դեմքի մշտական հանդարտ ինքնավստահությունը վերագտնելու համար… Նախասենյակից սենյակները տանող դռների ետևում տնեցիների սովորական կյանքն էր: Կինը խոհանոցում է, ըհը՛, կաթսայի կափարիչը ձեռքից սահեց, բայց հասցրեց բռնել, ու միայն խուլ թմփոց լսվեց: Տղայի սենյակում երաժշտության ձայնն էր. էլի մտել է համակարգիչի մեջ, իսկ բիթլզները երգում են երեկվա մասին: Ինքն էր որդուն տվել ձայներիզը, այդ օրվանից նա միայն «Բիթլզ» է լսում: Ժպտաց, կամ ժպիտի նման մի բան դեմքին երևաց` վերջին օրերի մեջ առաջին անգամ: Այդ կիսատ ժպիտից դեմքը ցավեց: Ձեռքը տարավ, շոշափեց… հա՛, մկանները լարված են, դրանից է:
Աղջկա սենյակում լռություն է, նա, բերանքսիվայր պառկած բազմոցին, կարդում է:
Սա է իրենը, այս փոքրիկ աշխարհի համար է ապրում, իսկ մի քանի ժամից նորից կգնա Հրապարակ, կկանգնի նրանց դեմ դիմաց ու… Թուլացրեց փողկապը, լույսը վառեց: Հայելու միջից նայողին ստիպեց սրված դիմագծերը հարթել ու մտավ խոհանոց:
– Եկա՞ր… հիմա կճաշենք,- կինը մոտեցավ, հարցական նայեց:- Ինչպե՞ս անցավ օրդ:
– Սովորականի պես,- դիմացավ կնոջ հայացքին:
– Հա…- այնքան դժգույն հնչեց կնոջ «հա»-ն, որ տասնութ տարվա մեջ առաջին անգամ չհասկացավ. դա հա՞րց էր, հաստատո՞ւմ, թե՞ դատապարտված իմացություն:- Հիմա կճաշենք:
Հովսեփը մտավ ննջասենյակ, բաճկոնը խնամքով կախեց աթոռի թիկնակից, սովորության համաձայն ափը սահեցրեց ուսադիրների վրայով` կարծես մեկ-մեկ հաշվելով աստղերը: Գնաց լոգարան: Լվացվեց` առանց հայելուն նայելու, դուրս եկավ պատշգամբ` երեխաների ծնվելուց հետո սենյակում չէր ծխել: Մայրամուտ էր, վաղը լավ օր է լինելու… Լսողությունը լարեց` ո՛չ, Հրապարակը հեռու է, ձայները չեն հասնում: Խտացող մշուշի մեջ հեռվում ուրվագծվող Հրապարակը ասես կղզի էր` առանձնացած, ինքն իրենով, անիրական… Կիսատ ծխախոտը շպրտեց, ներս մտավ:
Սեղանին տատից մնացած անգլիական ճենապակե սկուտեղն էր, հատուկ տոլմայի համար, կողքը` մորից հիշատակ մնացած բյուրեղապակյա երկարվիզ գրաֆինը: Սա իրենն է. այս սեղանը, գրաֆինը, որ սեղանին է դրվում միայն շաբաթամուտին ու մեկ էլ, երբ հյուր են ունենում: Այս կարգն էլ տատից է` սկուտեղի ու գրաֆինի հետ ժառանգած: Սա՛ է իրականը` գերդաստանի ավանդական օրենքներով ապրող իր տունն ու ընտանիքը:
– Պա՞… էդ ե՞րբ եկար,-տասնվեցամյա որդու զարմանքի մեջ մանկական ուրախություն կար:
– Տանկով էլ տուն մտնեմ` համակարգիչն ու բիթլերը կթողնե՞ն, որ գալս իմանաս:
– Ի՞նչ տանկ, տանկի անուն չտաս,- չգիտես ինչու վախեցավ կինը` աղամանը ձեռքին անճարակ քարանալով սենյակի մեջտեղում:
– Քե՞զ ինչ եղավ,- չթաքցնելով սրտնեղությունը՝ Հովսեփը նստեց, իրեն մոտեցրեց գրաֆինն ու սահուն անցավ կեղծ բարկության:- Ու չհամարձակվե՛ս աղամանը խոհանոց տանել, հազիվ էս մի անգամը, առանց մեր հիշեցման, աղամանը սեղանին էր լինելու:
– Ի՞նչ… էս մի անգա՞մը…- անկեղծ վիրավորվեց կինը:
– Արա՛մ, ես չէ` դու…
– Դե լավ, մա՛մ, պապան չափազանցրեց,- Արամը սպասեց, մինչև մայրը աղամանը ձեռքից բաց չթողնելով նստեր, հետո անմեղ-անմեղ շարունակեց:- Սա երկրորդ անգամն է:
– Դե, գիտեք ինչ… էլի՞ սկսեցիք…- մայրը անզոր հերսոտեց, աղամանը հատուկ շեշտով դրեց սեղանի կենտրոնում:- Իրականում սա երրո՛րդ անգամն է:
Նրանց ծիծաղից Հովսեփի սիրտը ջերմացավ:
– Լուսինե՞ս ուր է…
– Եկա՜…- աղջիկը սրընթաց ներս մտավ, մոտեցավ, գրկեց հորը, չլմփոցով համբուրեց:- Պա՛պ ջան, թե իմանաս…
– Ո՜նց եմ կարոտել,- նրա ձայնով շարունակեց եղբայրը, հետո չորեց:- Օրիգինալ չե՛ս:
– Սերը օրիգինալ լինելու կարիք չունի… Լավ ասի, չէ՞, պա՛պ ջան: Մա՜մ, սոված մեռա:
Հովսեփը վերցրեց բաժակը, երեք զույգ աչքեր սպասեցին սովորական կենացին` «Փա՛ռք քեզ, Աստված»: Իսկ նա հապաղում էր, կարծես առաջին անգամ էր տեսնում հյուրասենյակը, որտեղ իր հարսանիքն էին նշել ու ծնողներին վերջին հրաժեշտը տվել, անծանոթ լինելու աստիճան աչքին նոր էին թվում հարյուր քանի տարվա պատի ժամացույցն ու հոր կաղնեփայտ ճոճաթոռը: Հերթով նայեց` կինը, որդին, աղջիկը… իրենը, ամենահարազատը, թանկը: Վերջին օրերի դառնությունից կոկորդը քերծվեց, աչքերը խոնավացան, բաժակ բռնած ձեռքն աննկատ դողաց:
– Աստված պահի մեզ… բոլորիս,- ու խմեց: Ու չզարմացավ, որ տնեցիները հասկացան: Ծանր լռությունը խախտեց Հովսեփը:
– Լուսինե, էսօ՞ր ինչ էիր կարդում,- չէր էլ թաքցնում, որ ուշքը գնում է դստեր համար:
– Չէի կարդում, գրում էի:
– Բանաստեղծությո՞ւն,- իր մասին հիշեցրեց Արամը:
– Ռեֆերա՛տ,- միաժամանակ հասցրեց լեզու ցույց տալ, դեմքը ծամածռել ու պատասխանել եղբորը:
– Թեմա՞ն… ինչի՞մասին է,- Հովսեփը հիացավ նրա` արդեն երևակվող գեղեցկությամբ:
– Պատասխանատվության: Վերջապես խելքը գլխին գրականության ուսուցիչ ունեցան, գրողների ծնված-մեռած թվերն անգիր անելու փոխարեն մտածել է սովորեցնում:- Կինը խոսելու ընթացքում երկու տոլմա էլ դրեց որդու ափսեի մեջ` աճող օրգանիզմ է:
– Այսի՞նքն…- մտովի նշելով, որ կինը ամեն ինչ կամ համարյա ամեն ինչ գիտե զավակների մասին, Հովսեփը ուշադիր նայեց աղջկան:
– Դե՜… ինչ է նշանակում… գրական ո՞ր կերպարը կարելի է էդ լույսի տակ քննարկել… տուֆտայությո՛ւն,- Լուսինեն մանկական հապշտապությամբ մի քանի խոշոր կումով խմեց ծիրանի հյութը, շունչը ետ բերեց:- Բայց ինձ ուրիշ բան ա հետաքրքրում… Ես ուզում եմ իմանալ…- աստիճանաբար ոգևորվելով՝ ճաշը մոռացած, սովոր շարժումով քաշքշում էր մազափունջը:- Ե՞րբ է պատասխանատվությունը վերածվում…- փնտրեց բառը, չգտավ:- Մի ուրիշ բան ա դառնում,- ի պատասխան երեք զույգ հարցական հայացքների` անցավ շուտասելուկի:- Դե… ասենք, դու անում ես` ինչ պիտի անես… ճիշտ, տեղը տեղին…
– Արհեստավարժ կերպով,- իբր քթի տակ ասաց Արամը:
– Թեկուզ… բայց մինչև ո՞ւր, ե՞րբ, ո՞րն է սահմանը…
– Հանգի՜ստ, քանի անգամ եմ ասել, վրա մի՛ տուր,- մայրը հյութ լցրեց նրա բաժակը:- Շունչ քաշիր:
– Ինչպես թե… հենց բառը չի՞ նշում սահմանը…- Հովսեփը զարմացավ, որ անհամբեր սպասում է աղջկա պատասխանին:
– Քիչ առաջ Աստվածաշունչ էի կարդում, փնտրում էի…
– Էդ ո՞ր օրվա հավատացյալն է,- Արամը հարցն ավելի շատ ուղղեց մորը:
– Թող խոսի,- Հովսեփը ձեռքը դրեց որդու ձեռքին: Դարձավ աղջկան:- Ի՞նչ էիր փնտրում:
– Պա՛, գիտե՞ս ինչ էր հյուսնի անունը… ո՞վ Քրիստոսի խաչը սարքեց:
– Անո՞ւնը… իսկ դա կարևո՞ր է:
– Չգիտեմ… Ուզում էի իմանալ…
– Ճիշտն ասած, երբևէ մտքովս չի անցել,- մայրը մտախոհ, պատառաքաղով քչփորում էր կաղամբն ու միսը:- Ասենք` Սիմոն, Դավիթ… Ղուկաս կամ Եսայի…
– Կայեն ու Աբել,- Արամն էր:
– Մաթևոս կամ Հովսեփ…- ուսուցչուհու մասնագիտական բծախնդրությունը ստիպում էր հիշել, մտաբերել աստվածաշնչյան անուններ: Հանկարծակիի եկավ համերաշխ ծիծաղից:- Ի՞նչ է…
– Մա՛մ, ինչ ասի՞ր… Հովսե՞փ,- չարաճճի ժպտաց Լուսինեն:
– Հա՛, ինչ է՞ որ…- ու լռվեց, մեղավոր նայելով ամուսնուն:- Ներիր…
– Ինչ ասի՞ր որ…- Հովսեփն զգաց, որ ժպիտը չստացվեց:- Նախ` ասածդ միայն վարկած է, իսկ եթե նույնիսկ հյուսնի անունը Հովսեփ էր… Դա ինչ-որ բա՞ն է նշանակում:- Լռությունը հարթելու համար նորից փորձեց ժպտալ:- Լուսինե, վերջապես ավարտելո՞ւ ես միտքդ…
– Եթե նրան պատվիրել են, ու նա էլ ամուր, շատ լավ խաչ է սարքել, մտքով չի՞ անցել, թե ինչի համար է այդ խաչը…
– Այո՜… չէի կարծում, որ քույրիկիս գեղեցիկ գլուխը լուրջ հարցերով է զբաղված…
– Գուցե լռե՞ս,- ավելի շատ հոր հայացքից, քան խոսքից Արամը վերջնակապես սսկվեց:- Իսկ դու շարունակիր,- էլ չփորձեց ժպտալ աղջկան:
– …Կամ` ի՞նչ մտածեց, երբ իմացավ, որ ի՛ր սարքած խաչի վրա են Քրիստոսին խաչել:
– Դու պատասխան ունե՞ս,- Հովսեփը շեղ նայեց Արամին:
– Միայն մեկը,- Արամի ձայնը կոպիտ էր, կռվարար:- Ոչ մի նշանակություն չունի` կոնկրետ ում համար էր սարքել խաչը: Խաչ էր սարքել, որի վրա մարդ էին խաչելու, պարզապես մարդ, իրեն էլ` անծանոթ:
– Դո՞ւ ինչ կասես, քո դաստիարակությունն է, չէ՞…- դարձավ կնոջը և հազիվ նկատելի ժպտաց: Հազիվ, այսինքն` նկատելի միայն կնոջ համար:
– Ասածդ կոմպլիմե՞նտ է…
– Միա՛յն կոմպլիմենտ,- հայացքով շոյեց կնոջ դեմքը:- Անանուն հյուսնը… Իսկ ինչո՞ւ անանուն, համարենք, որ նրա անունը Հովսեփ էր…- սպասեց: Լռում էին:- Ուրեմն Հովսեփը, որ սեղան էր սարքում, գդալ ու դագաղ, խաչափայտ էլ պիտի սարքեր: Ու միայն ի՛նքը, որովհետև դարբին Մովսեսը կամ քարտաշ Եսային չէին կարող: Իրենից բացի, էդ խաչը սարքելու իրավունք ոչ ոք չուներ: Ինքը դա գիտեր, ու դա է ասածդ պատասխանատվությունը: Հարցեր կա՞ն…
– Սուրճը դնեմ,- լռությունը խզեց կինը:- Լուսինե, սեղանը հավաքիր:
Հովսեփը պատշգամբ ելավ: Մթնել էր, անսովոր լռություն էր: Մտածեց, որ գուցե Հրապարակն էլ է լռել կամ գուցե Հրապարակը այն կղզիներից է, որոնք մշտական տեղ չունեն, թափառում են ծովից օվկիանոս, ու քիչ հետո, երբ ինքը գնա, կպարզվի, որ արդեն չկա…
– Պա՛… պա՛պ ջան,- Լուսինեի մոտենալը չէր զգացել,- էսօր էլ ես գնալո՞ւ…
– Էսօր էլ, վաղն էլ… ինչքան պահանջվի, – ձայնը չոր հնչեց:
Աղջիկն ինչ-որ բան էր ասելու, բայց հոր հայացքն ստիպեց ներս գնալ:
– Սուրճը սեղանին է,- կնոջ ձայնը հասավ պատշգամբ:
Համը չզգալով կում արեց: Արամը հեռուստացույցի ալիքներն էր պտտում, ձայնն անջատել էր, – իրար հաջորդող պատկերները աբսուրդ ֆիլմ էին հիշեցնում:
– Ի՞նչ ես մտածում,- Հովսեփը մտածեց, որ առաջին անգամ է այդ հարցը տալիս որդուն: Մեծացել է: Հենց նոր զգաց, որ տղան մեծացել է:
– Բայց դեմք է, չէ՞, մեր Լուսոն,- եղբոր ինքնագոհությամբ ժպտաց:- Ոնց էլ մտքով անցել է… Բայց ես ուրիշ հարց կտայի…- բառերը խնամքով էր ընտրում:- Ինչ-որ մեկը հրամայել էր, չէ՞, որ նա խաչը սարքեր: Էդ հրաման տվողը չի՞ մտածել, թե Հովսեփը ոնց է ապրելու… դրանից հետո…
– Արա՛մ, գուցե լռե՞ս,- կինը, որ լվացած սկուտեղը դնում էր պահարանը, որդու վերջին խոսքերից ուժահատ նստեց Հովսեփի դիմաց:
– Չէ՛, ինչի՞…- Հովսեփը հայացքը չէր կտրում սուրճի բաժակից:- Հարց-պատասխանի լավ երեկո է: Մնում է` դու էլ հարցդ տաս, ու…- շեշտակի նայեց կնոջը:
– Երբ Հովսեփը խաչը սարքելուց հետո տուն եկավ ու կինը հարցրեց` ինչպե՞ս անցավ օրդ, նա ի՞նչ պատասխանեց,- կինը կարողացավ դիմադարձել նրա հայացքը:
– Ասաց` սովորականի պես,- այդպես էլ չխմած սուրճով բաժակը հրեց մի կողմ, տեղից ելավ:- Տնից դուրս չգաք: Դուռը փակեք: Ինձ չսպասեք, բանալին մոտս է:
Մտավ ննջարան, հագավ բաճկոնը, ուսադիրների աստղերը չարագույժ փայլեցին հայելու մեջ:
– Զգույշ կլինես:
Միշտ զարմացել, երբեմն էլ հիացել է, երբ կինն անլսելի հայտնվել է կողքին: Հիմա տհաճ էր: Խոսել չէր ուզում:
– Երազ եմ տեսել…- գիտեր` ամուսինը տանել չէր կարող հենց այդ նախադասությունը: Ջահել օրերին մի երկու անգամ փորձել էր պատմել տեսած երազը: Անխնա ծաղրի էր ենթարկվել, իսկ հետո պայմանավորվեցին, որ երբևէ այդ տխմար նախադասությունը չի հնչելու իրենց տանը: Հովսեփը երազների չէր հավատում:
– Հետո՞,- ձայնը նախազգուշացնող էր` կանգ առ:
– Իսկ ես կպատմե՛մ:- Կինը մոտեցավ, ուղիղ նայեց: Հովսեփը հայացքը չփախցրեց:- Երազում տեսել եմ դրանց: Դրանք ոչ մի բանի նման չեն: Շուտով քաղաքում կլինեն:
– Հետո՞ ինչ:
– Մի՛ գնա… գոնե այս գիշեր չգնաս: Հրապարակում այս գիշեր…
– Էդ է՞լ երազումդ ես տեսել,- իրենից հրեց, հեռացրեց կնոջը, դառը քմծիծաղեց:- Հո չէ՞ի մեռել… երազումդ:
– Չէ՛,- հազիվ լսվեց ձայնը:- Դու դրանց հետ էիր…- վերջին բառի համար շունչը չհերիքեց:
Նախասենյակում Լուսինեն սպասում էր:
– Պա՛, ասի` հիշեցնեմ…- հայրը գլխի չընկավ:- Վաղը գարնան առաջին օրն է, մամայի մանուշակները չմոռանաս:
– Ապրե՛ս, մոռացել էի…- դավադիր աչքով արեց:- Մաղարիչը վրաս:
Շրջվեց` շեմին կանգնած կնոջ աչքերում, սեղմված շուրթերում զսպված ճիչ էր: Դուրս գնաց:
***
Ներս մտավ, դուռը փակեց: Դռնից այն կողմ մնաց Հրապարակը` շրջափակված, հալածված, ոչնչացված, արյունլվիկ… Հենվեց դռանը, թեև գիտեր, որ երբևէ չի մոռանալու տեսածն ու եղածը` փորձեց զսպել ձեռքերի դողը: Լույսը վառվեց` կինն էր…
Եվ հյուսնի կինը հարցրեց.
– Օրդ ինչպե՞ս անցավ:
Եվ հյուսնը պատասխանեց.
– Սովորականի պես…
2008 թ.
