Փայտե տաշածոն, փողոցի փոշիների մեջ տշտշվելով, գլորվեց դեպի ճամփեզր ու դիպավ զինվորական կոշիկների. թաղի տասը-տասներկու տարեկան տղեկները «չլիկ դաստա» էին խաղում: Դավիթը նայեց փայտի կտորին, նայեց տղաներին` զգալով, որ նրանցից երկուսն իր որդիներն են: Ու մինչ կհասցներ որևէ խոսք ասել կամ քայլ անել, օդը պատռեցին կնոջ ու մոր ճիչն ու կանչը:
– Դավի՜թը, մա՜մ…
– Դավի՜թ,- ճչոցով տնից դուրս նետվեց կինը:
– Վա՜խ, մեռնեմ ջանին, ա՜խ, մեռնեմ եկած ճամփիդ, բալե՞ս…- հուզմունքից դողդողալով` հարսի հետևից դեպի որդին շտապեց մայրը:
Հարսն արդեն փարվել էր ամուսնուն ու արտասվում էր: Եղբայրներն իրենց մոր ու տատի հուզմունքից հասկացան, որ զինվորի հագուստով այդ մարդը էն Դավիթն է, որի մասին օր ու գիշեր խոսում ու տանջվում են տան ու իրենց տուն մտնող բոլոր մյուս կանայք:
Դավիթը խորը ներս քաշեց մոր հարազատ բույրը և մեկ մորը, մեկ կնոջը գիրկն առնելով` աչքը գցեց որդիների զույգ հայացքներին, որոնք հետաքրքրված իրեն էին ուսումնասիրում: Տղաները մի քիչ էլ մոտեցան: Որդիների օտարությունը սարսռեցնում էր Դավթին, մարտադաշտում գրոհած «բարձունքներից» սա ամենաանհաղթահարելին թվաց, ու ծնկներն ակամա ծալվեցին: Նա որդիների ձեռքերն առավ իր կոշտացած ափերի մեջ ու տարավ շուրթերին… Նախորդ գալուց մի պահ հաջողացրել էր երկուսին միաժամանակ նստեցնել ծնկներին, բայց անմիջապես էլ ստիպված էր եղել իջեցնել` գնացող – եկողների հոսքը չէր դադարում: Հետո… Արդեն մարտադաշտում, հենց հենվում էր խրամատի սառը պատին, որդիներն աչքի առաջ էին գալիս ու մտովի նրանց դարձյալ նստեցնում էր ծնկներին, փոքրիկների նման խաղացնում… Երազում էր:
Դավիթն հասկացավ, որ այլևս բաց է թողել այդ հնարավորությունը և մոտ քաշեց տղաներին, մայրն անհամբեր փարվեց նրանց` թևերի մեջ առնելով բոլորին: Որդիներն հասկացան, որ իրենց կյանքում շատ կարևոր մի անկյուն, մի անհուն բաց կամաց – կամաց լցվում է, նրանց սրտում թրթռացող հուզմունքն ահագնացավ ու բարձրացավ մինչև կոկորդները` հույս տալով ծածկել թաղում խրոխտ քայլելուն խանգարող դատարկությունը:
– Տղեքս, իմ առյուծ տղեք,- մրմնջում էր Դավիթը:
Որդիները միանգամից առնականացան ու իրենց աշխարհի ամենաուժեղ տղաները զգացին:
– Դա՛վ ջան, ողջու՜յն, ախպե՜րս, բարով տեսանք: Ապրեք, դրանց լավ դնգսեցիք:
– Մեր զոհվածներին էլ…- խոսողը ցավով կախեց գլուխը,- ախպե՛ր ջան, հավերժ փառք, ես բոլորի ցա՛վը տանեմ…
– Հա՛:
– Բարի հաջողում:
– Բարև ձեզ, բարի վերադարձ…
– Մորդ աչքը լույս: Բարով ես եկել, Դավո՛ ջան:
– Ապրես… Ապրեք, բոլորդ էլ շատ ապրեք…- պատասխանում էր Դավիթը:
Անցնող – դարձողները իրար հերթ չէին տալիս. ազատամարտիկին տեսնելով, անմիջապես ողջագուրվում էին, հարազատներին աչքալուսանք տալիս, հարցուփորձ անում, նոր հեռանում:
– Ա՛յ տղա, էս ի՜նչ…
Մարդը, խոսքը չավարտած, շփոթվեց` տեսնելով Դավթի աչքերից ժայթքող հոգու խռովքը:
Տուն մտան:
– Դավիթն է եկել, մա՛մ ջան, պա՛պ ջան, շուտ արեք, եկեք, Դավոն եկավ, տանն է,- ճչում էր կինն հեռախոսի մեջ ու նորից արտասվում: Արտասվում էր ու ճմռում լսափողը, արտասվում էր ու տեղը չէր գտնում: Իրարով անցած` վազեց խոհանոց, ետ եկավ, գնաց ննջասենյակ, դուրս եկավ, մի անգամ էլ հուզված նայեց ամուսնուն ու որդիներին և նորից հաստատակամ գնաց խոհանոց. ձեռքերը թուլացել էին, բայց և քոր էին գալիս մի լավ բան, մի համով բան եփելու ցանկությունից… Էլի ետ եկավ սենյակ:
– Սոված ես, չէ՞,- հարցրեց: Ինչ – որ անսովոր բան անհանգստություն էր գցել սիրտը և սողոսկում էր հոգին, խառնշտորում:
– Տո չէ՛, ի՞նչ սոված…
Դավթի հայացքում կինն հաստա’տ օտարոտի խստություն նկատեց:
– Բա ո՞նց,- վախվորած հարցրեց,- ո՞նց սոված չես…
– Ես ձեր կարոտից…
Դավիթը, մի քիչ անհարմար զգալով, ասես ամոթխած ժպտաց, աչքերի կապույտը տարածվեց դեպի շեկ քունքերն ու իջավ անխնամ բեղ-մորուսին…
– Դե հա՛, սոված եմ,- ասաց:
«Չէ՛, իր Դավիթն է»:
Կինը փորձեց շունչը տեղը բերել ու նորից ինքն իրեն մտածեց. «Բայց մի բան փոխվել է: Էլ էն Դավիթը չի»…- արդեն տագնապեց և փրկությունը, ի վերջո, գտավ խոհանոցում:
– Գնամ, ճաշ տաքացնեմ,- ասաց ու փախավ, որ իր երկյուղը չնկատեն:
Տունը լցվում էր հարազատներով: Հարևաններից էլ եկան: Բոլորն էլ նկատում էին Դավթի հայացքում հայտնված անծանոթ կայծը և բոլորն էլ հասկանում էին, որ պատերազմի բերանում լինելը խաղ ու պար չի: Հարազատներն անվերջ Աստծուն էին հիշատակում ու շնորհակալություն հայտնում, որ իրենց զինվորը ողջ ու առողջ տուն է դարձել: Իրենց էլ ուրիշ բան պետք չէր:
– Դավիթ ջան, իմ հերոս բալա, ոտներիդ մեռնեմ, ասում են` վերջ, հա՞, էլ չես գնալու, չէ՞,- հարցնում էր մայրը…
– Առայժմ չէ, մամ ջան, զինադադար է…
– Բա որ…
– Բա որ, ուրեմն նորից կկռվենք…
– Ու նորից կհաղթեք, չէ՞, Դա՛վ,- մի քիչ պարծենկոտ, բայց և հպարտությամբ ասաց ավագ որդին:
– Անպայման, չկասկածե՛ս,- հպարտացավ Դավիթն ու թմփացրեց որդու թիկունքին: Հպարտացավ, բայց և սրտին ցավ եղավ, որ որդին մյուսների նման իրեն անունով դիմեց, հոգում ինչ – որ բան տակնուվրա եղավ, սակայն զսպեց իրեն, ցույց չտվեց, որ նեղացավ, երեխան էլ, բանից անտեղյակ, միամիտ – միամիտ շարունակեց.
– Հա՞, Դավ ջան: Չէ՞:
– Մենք միշտ էլ հաղթել ենք թուրքերին, բալե՛ս:
– Գիտեմ, մաման պատմել է: Էս Կարոն չի հավատում, որ մինչև Բաքու էիք հասնելու, ուղղակի թուրքերին խղճացիք, չգնացիք… Թե չէ կարող էիք, չէ՞: Դավ:
– Թուրքը մեզ խղճացե՞լ է, որ մենք թուրքին խղճանք: Պիտի գնային,- հակաճառեց Կարոն:
– Չգնացինք, որովհետև մենք մեր հողն էինք ազատագրում, մենք զավթելու չէինք ելել: Մենք մեզնից խլածը ետ բերելու էինք ելել, մենք մեր Արցախի մարդկանց ազատագրելու համար էինք կռվում: Հիշե՛ք:
Որդիները լայնացող բիբերով էին նայում հորը:
– Հասկանում եք, չէ՞, տարբերությունը,- հարցրեց Դավիթը:
Որդիները մի մարդու նման համերաշխ գլխով արեցին:
– Դավ ջան, մեկ էլ որ գնաս, ես էլ եմ գալու հետդ,- մեծավարի ասաց ավագ որդին` Վանը:
– Ես էլ,- ետ չմնալու մղումով կրկնեց Կարոն` կրտսերը:
– Դու սուս, դու պիտի մնաս` տունը պահես,- փոքրին սաստեց մեծը:
– Վան, վերջ տուր: Դու դեռ փոքր ես կռվելու համար, եղբորդ էլ մի՛ հեղափոխի,- անհանգստացած միջամտեց մայրը:
– Փոքր եմ, կմեծանամ: Դու չէի՞ր ասում` Արցախի երեխեքը մեծերի հետ հավասար կռվում են:
– Մեծ երեխեքի մասին էի ասում, իսկ դու դեռ փոքր ես: Եվ հետո հիմա զինադադար է: Կռիվ չկա:
– Բա ինչու՞ Դավոն շորերը չի փոխում,- հարցրեց փոքրը:
– Այ քեզ բան: Կարո՞,- պատասխան չգտավ մայրը:
– Այ թուլեք, գնացեք դուրսը խաղացեք, էդ ինչե՞ր եք խոսում,- անտեղի մեջ ընկավ հարևան Սմբոն:
– Չէ, թող մնան, տղամարդու խոսք են ասում: Ապրե’ք: Հետս սեղան պիտի նստեն,- հարևանի կոպիտ միջամտությունից դժգոհությունը չթաքցնելով` իր տան մեջ իր խոսքը հաստատեց Դավիթը:
– Տեսնեմ ոնց եք ուտում: Գիտեք, չէ՞, մարդ ինչպես որ հաց է ուտում, այնպես էլ գործ է անում,- ասաց որդիներին:
Հարևանը նեղացած ձևացավ:
– Դե, ես գնամ,- ասաց ու տեղից չշարժվեց:
– Սեղան ենք գցում, մնա հաց ուտենք, հետո կգնաս:
– Չէ՜, կերել եմ, ասի` գամ տեսնեմ ոնց ես…
– Լավ եմ,- չոր պատասխանեց Դավիթը:
Եվ հարևան Սմբոն ոտքի ելավ, զգույշ դուրս գնաց` զգալով, որ եթե մի սխալ բան ասի, Դավիթը վիզը կթռցնի:
– Մամային լսող եք եղել, չէ՞: Ապրեք:
Ասաց Դավիթը` իր հարցին ինքը պատասխանելով:
– Կոշիկներդ չե՞ս ուզում հանել, չուստ բերե՞մ,- հարցրեց կինը:
– Բեր:
– Առ հագի, Դա՛վ:
Փոքր տղան էր: Նորից Դավթի ներսում մի լար նվաց, բայց նորից ոչինչ չասաց. հավատալը չէր գալիս, որ տանն է, ընտանիքում… Երկու կորյուն որդի ուներ, փոխարենը մի «դավ»-ն ինչ էր, որ չտաներ:
ԴԱՎԻԹԸ / ԱՆԱՀԻՏ ԱՐՓԵՆ
