ՄԱՔՍԻՄ ԻՎԱՆԻՉԸ

Նարինե Կռոյան

Ասացին՝ ուշիմ երեխա եմ, դրա համար էլ մանկապարտեզում «փոքրերի» փոխարեն միջին տարիքային խմբում ընդգրկեցին, ու դա էր պատճառը, որ իմ նախադպրոցական կյանքը տևեց ոչ թե երեք, այլ ընդամենը երկու տարի:
Ավարտական հանդեսի ժամանակ իմ, հավանաբար, փայլուն ելույթը երկար ծափահարեցին, իսկ ներկա հարազատներս՝ պապս ու մորաքույրս, աջուձախ նայելով պարծեցան իրենց սերնդի աննախադեպ ունակություններով և, որ ամենակարևորն է, միջոցառման հերոսուհու հետ արնակցական կապով:
Այդքանը:

Հա, մեկ էլ՝ ընկեր Ժենյան համբուրեց այտերս ու հրաժեշտ տվեց:
Ընկերներս գնացին դպրոց, իսկ ես մնացի տանը: Այն ժամանակ չէին կարող ինձ մի տարի էլ մանկապարտեզում թողնել, ասացին, թե կառավարության որոշումն է: Դպրոց չընդունեցին մեկ այլ որոշման պատճառով՝ վեց տարեկաններին չի թույլատրվում:
Դուռը կողպելով վրաս՝ ծնողներս առավոտյան շտապում էին աշխատանքի: Ես նստում էի դիմացի այգուն նայող մեր տան երրորդ հարկի պատուհանագոգին, գրկում էի ու լպստում, չգիտես ինչու, միշտ աղի ծնկներս՝ նայելով այգուն ու կյանքին:
Պատուհանի հենց դիմաց կինոյի հայերեն ու ռուսերեն ազդագրերն էին, և ես սկսեցի ռուսերեն հասկանալ: Հետո անգիր արեցի միշտ նույն ժամին մեր սևուսպիտակ «Ռուբին»-ով ցուցադրվող և հաճախակի կրկնվող մուլտերն ու քիչ-քիչ խոսել սովորեցի:
Վերջապես իմ բանտարկությունն ավարտվեց:
Հայրս պարզապես խղճաց ինձ ու որոշեց հետը աշխատանքի տանել, ու ես հայտնվեցի մեծ-մեծ ու երբեմն ուժգին դղրդացող տրանսֆորմատորներով դրախտում: Այդ դրախտը, ուր աշխատում էր հայրս, ենթակայան էին անվանում: Ենթակայանն ընդարձակ բակ ուներ՝ անսահման կանաչ, ծառ ու ծաղիկներով լի:
Ինձ մենակ չէի զգում, կարող էի ամբողջ օրը խաղալ խոտերի մեջ, պեղել մրջյունների ու երփներանգ բզեզների բները և երևակայական պատմություններ հորինել նրանց մասին:
Վարդուշը, որ հորս մոտ էր աշխատում, ինձ կերակրում էր: Երբ հերթական անգամ հողից կոտլետներ պատրաստելիս ցեխոտվում էի՝ լոգասենյակի հսկայական ցնցուղի տակ լողացնում էր ու պառկեցնում քնելու:
Երեկոյան, երկաթգծի փայտակոճերի միջով թռչկոտելով, հորս հետ ապրած մի ամբողջ օր էի տուն տանում և սպասում հաջորդ օրվան:
Ես երջանիկ էի ու գիտեի, թե դա ինչ է նշանակում:
Մի օր էլ Վարդուշի դպրոցական աղջիկն սկսեց գալ ենթակայան, ու ես խաղընկեր ունեցա:
Չգիտես ինչու, Վերգինեի մոտ դասերը չէին ստացվում. նա երկար էր նստում «տնայինների» վրա, ու ես ստիպված էի լինում սպասել: Նայելով Վերգինեի տառապող դեմքին՝ մտածում էի՝ երբ մեծանա, երևի նրան էլ մոր նման Վերգուշ կանվանեն:
Վարդուշը նրա համար կարդում էր հանձնարարված ոտանավորներն ու ստիպում, որ խեղճն անգիր արտասանի: Մի օր էլ չհամբերեցի: Երբ Վարդուշը ավարտեց հերթական «անգիրի» ընթերցանությունը, Վերգինեին օգնելու համար անմիջապես արտասանեցի այն: Պարզվեց, որ Վերգինեին չեմ օգնել. մայրը բարկացավ և նույնիսկ ապտակեց աղջկան:
Վերգինեն այլևս ինձ հետ չխաղաց: Փորձում էի նրան կաշառել տնից բերած հերթական խաղալիքով, բայց նա արհամարհում էր ինձ: Եվ նորից սկսվեցին իմ մենապտույտները բակի կանաչի մեջ:
Ենթակայանի վանդակապատ դարպասները շուտով մի ուրիշ բանտ դարձան ինձ համար: Ես կանգնում էի դարպասների մոտ, երկու ձեռքով բռնում էի ճաղերն ու դեմքս մտցնում դրանց մեջ: Այնտեղ՝ դրսում, ոչ այնքան հեռու, տներ կային: Խոտերի անթափանց պատը փակում էր տեսադաշտը, բայց խաղացող երեխաների աղմուկն այնքա՜ն լսելի էր: Լարում էի ականջներս ու փորձում էի գուշակել՝ հիմա ի՞նչ են խաղում:
– Դու ո՞վ ես, փոքրիկ,- ռուսերեն ինձ դիմեց լայնեզր, ցանցառ գլխարկով մի մարդ ու հակառակ կողմից բացեց դարպասը:
Զարմանալի էր, բայց ես նրան չէի նկատել:
– Իմ անունը Շահանե է, իսկ դու ո՞վ ես,- ասացի ես՝ ոլորելով շրջազգեստիս կարճլիկ փեշերը:
– Արի ծանոթանանք,- ժպտաց մարդը,- ես Մաքսիմ Իվանիչն եմ՝ այստեղի վարպետը:
Նա բռնեց ձեռքս, ու գնացինք դեպի ենթակայանի շենքը:
Մեզ տեսնելով՝ հայրս ելավ տեղից ու ընդառաջ եկավ:
– Հը՞, լավ հանգստացա՞ր, Մաքսիմ Իվանիչ,- հայրս ևս ժպտաց:
Այդ օրվանից ենթակայանի դռներն ինձ համար բացվեցին. Մաքսիմ Իվանիչի ընտանիքը հեռու չէր ապրում:
Ինձ շատ էին դուր գալիս նոր ծանոթներս, մանավանդ Մաքսիմ Իվանիչի երեխաները՝ Վանյան, Միշան ու Տոսյան: Նրանք դպրոց էին գնում, ու ես անհամբերությամբ սպասում էի նրանց վերադարձին:
Մաքսիմ Իվանիչը ուրախ ու հյուրասեր մարդ էր: Հայրս, փայտյա բաց պատշգամբում նստած, ժամերով կարող էր զրուցել նրա հետ, թեյ խմել ու չձանձրանալ:
Լյուսյան՝ Մաքսիմ Իվանիչի կինը, աշխույժ, ջանասեր կին էր: Ամբողջ օրն աշխատում էր կա՛մ տանը, կա՛մ տնամերձ հողամասում:
Ես այդքան համերաշխ և ուրախ ընտանիք չէի տեսել, կարծես բոլորը միշտ տանն էին ու ոչ ոք մենակ չէր: Միայն մի անգամ նրանց ընտանիքում վեճի ականատես եղա:
Տոսյային դպրոցում հանձնարարել էին տետրում գրել իրենց ունեցած բոլոր ընտանի կենդանիների անունները: Տոսյան հորը խնդրեց, որ օգնի տնային աշխատանքը կատարել: Ես դեռ այնքան ռուսերեն չգիտեի, որ թվարկեի իմ իմացած կենդանիներին: Նստեցի Տոսյայի կողքին ու լարեցի լսողությունս:
Մաքսիմ Իվանիչն ինձ աչքով արեց ու սկսեց տարօրինակ բաներ թելադրել: Տոսյան արագ վերջացրեց, ուրախ փակեց տետրը, ու մենք գնացինք խաղալու:
Հաջորդ օրը Տոսյայի լացը, Լյուսյայի գոռգոռոցն ու Մաքսիմ Իվանիչի բարձրաձայն ծիծաղն ինձ ստիպեցին ընդհատել անձրևաորդի հուղարկավորության արարողությունն ու վազել նրանց տուն:
– Ախր, ի՛նչ ասեի,- արդարանում էր Մաքսիմ Իվանիչը,- երկու հավից բացի էլ ի՞նչ ընտանի կենդանի ունենք, իսկ Տոսյան պիտի ահագին բան գրեր, դրա համար էլ էդպես արեցի: – Իսկ դու, հիմար աղջիկ,- շարունակեց Մաքսիմ Իվանիչը,- ինչո՞ւ էիր գրում: Քեզ տեղն է, ճիշտ էլ արել են, որ «երկուս» են նշանակել:
Տոսյան վերսկսեց մի պահ ընդհատված հեծկլտոցն ու վազեց դստերը պաշտպանող մոր գիրկը:
Ես հիշեցի, թե երեկ Մաքսիմ Իվանիչը ինչպես էր «օգնում» աղջկան.
«Գրիր, Տոսյա, մեր ընտանի կենդանիներն են Վանյան, Միշան, Տոսյան և մամա Լյուսյան, քանի որ մեզ բոլորիս պահում և կերակրում է իմ հայրիկը՝ Մաքսիմ Իվանիչ… » (ազգանունը չհիշեցի):
Նայեցի Մաքսիմ Իվանիչին ու սկսեցի բարձրաձայն ծիծաղել:
Այդպես կորցրի իմ երկրորդ ընկերուհուն՝ Տոսյային: Բայց ես ուրիշ, ավելի լավ ընկեր ունեի՝ Մաքսիմ Իվանիչը:
Ենթակայանում գործը շատ չէր, ու նա ժամերով, ռուսերենը հայերենի հետ խառնած, զրուցում էր ինձ հետ, հետաքրքիր պատմություններ ու հեքիաթներ էր պատմում, ազնվամորի ու ելակ էր բերում իրենց հողամասից, ասելով՝ Լյուսյայից թաքուն:
Դարպասի մոտ կանգնած՝ ամեն օր անհամբեր սպասում էի նրան, նրա մոխրագույն աչքերի ժպիտին և մեծ ու փոքր ընծաներին:
Մի օր էլ երեկոյան, երբ պառկել էի քնելու, ականջիս հասավ ծնողներիս կիսաձայն, բայց անհանգիստ խոսակցությունը: Զգուշությամբ դուրս եկա անկողնուց և թաթերիս վրա քայլելով՝ հասա ննջասենյակի կիսաբաց դռանն ու սպասեցի.
– Երևի լավ հարբած էր, ասաց, որ պատերազմի ժամանակ «պոլիցայ» է եղել, չեմ հիշում՝ Ուկրաինայո՞ւմ, թե՞ Բելոռուսիայում… Ո՞վ կարող էր պատկերացնել, որ Մաքսիմ Իվանիչը…
– Վե՛րջ, էլ Շահանեին էնտեղ չտանես,- մայրս հուզված էր ու զայրացած:- Դու էլ գովում էիր:
– Ինչո՞ւ ես միանգամից դատապարտում,- հայրս համառում էր, ու ես ուզում էի նրա կողքին լինել,- հորս էլ քսան տարի աքսորում պահեցին… և ինչի՞ համար… Ի՞նչ գիտենք՝ էդ մարդու գլուխն ի՞նչ է եկել…
– Այլևս էդ մասին չենք խոսում: Շահանեն կմնա տանը,- եզրափակեց մայրս ու գնաց խոհանոց:
Ես նորից հայտնվեցի բանտում՝ իմ պատուհանագոգին, ռուսերենից հայերեն սխալներով թարգմանված, կարծես չփոխվող ազդագրերի հետ: Անգամ այգու կանաչն էր ուրիշ, այն դժգույն էր ու խամրած:
Մի օր էլ իմացա, որ Մաքսիմ Իվանիչն ընտանիքով մեկնել է, հրաժեշտ է տվել հորս ու մեկնել՝ անհասցե ու անժամկետ:
Այդպես ես կորցրի իմ կյանքի երրորդ՝ լավագույն ընկերոջս: Ես չգիտեի՝ ինչ է «պոլիցայը» և ինչո՞ւ այդ բառն այդքան զայրացրեց մորս: Բայց մի բան հաստատ գիտեի՝ «պոլիցայներն» աշխարհի ամենաբարի ու ամենաուրախ մարդիկ են, և նրանց հետ երբեք մենակ չես լինի: