Բելվյու, 31 դեկտեմբերի 1926 թ.
Բորի՜ս,
մահացել է Ռայներ Մարիա Ռիլկեն: Ամսաթիվը չգիտեմ, երևի թե երեք օր առաջ: Եկել էին հրավիրելու Նոր տարվա հավաքույթին ու միաժամանակ ասացին: Նրա վերջին նամակն ինձ (սեպտեմբերի վերջին) ավարտվում էր աղաղակով. «Im FrՖhling? Mir ist lang. Eher! Eher1!ե (Խոսում էինք հանդիպման մասին):
Պատասխան չուղարկեցի, բայց հետո արդեն Bellevue2-ից մի տող նամակ գրեցի նրան.«Rainer, was ist Reiner, liebst Du mich noch3?ե
Փոխանցիր Սվետլովին (Երիտասարդ Գվարդիա), որ իր «Գրենադանե իմ սիրելի, քիչ էր մնում ասեի՝ ինձ ամենից շատ դուր եկած բանաստեղծությունն է եղել այս բոլոր տարիներին: Եսենինը ոչ մի այդպիսի գործ չունի: Դա ի միջի այլոց, որևէ մեկին մի՛ ասա, թող Եսենինը խաղաղ ննջի:
Կտեսնվե՞նք արդյոք երբևէ:
– Իր նոր դարով, Բորի՜ս:
Մարինա
* * *
Բելվյու, 1 հունվարի 1927թ.
Դու առաջինն ես, ում գրում եմ այդ ամսաթիվը:
Բորի՛ս, նա մահացել է դեկտեմբերի 30-ին, ոչ 31-ին: Եվս մեկ կենսական բացթողում: Կյանքի վերջին մանր քինոտությունը բանաստեղծին:
Բորի՛ս, մենք էլ երբեք չենք գնա Ռիլկեի մոտ: Այն քաղաքն այլևս չկա:
Բորի՛ս, հիմա մեզ մոտ անձնագրերն ավելի էժան են (նախօրեին եմ կարդացել): Եվ այս գիշեր (Նոր տարվա) երազում տեսա օվկիանոսային նավ (ես նրա վրա էի) և գնացք:
Դա նշանակում է, որ դու կգաս ինձ մոտ, և մենք միասին կգնանք Լոնդոն: Մտածի՛ր Լոնդոնի մասին, մտածի՛ր, ես նրան վաղուց եմ հավատում: Առաստաղային թռչունները, մեձմոսկովյան բուքը, հիշո՞ւմ ես:
Ես քեզ երբեք չեմ կանչել: Հիմա ժամանակն է: Մենք մենակ կլինենք հսկա Լոնդոնում: Քո և իմ քաղաքը: Կգնանք գազանների մոտ: Կգնանք Թաուերի մոտ (այժմ զորամասեր են): Թաուերի առջև փոքրիկ, ուղղաձիգ զբոսայգի է, ամայի մի տեղ, մի կատու՝ նստարանի տակ: Կնստենք այնտեղ: Հրապարակում զինվորները զինավարժություն կանեն:
Տարօրինակ է: Գրեցի այս տողերը Լոնդոնի մասին, հետո գնացի խոհանոց ու հարևանուհիս (ապրում ենք երկու ընտանիքով) ասաց, որ հենց նոր նամակ է ստացել (տալիս է ինձ անծանոթ մարդու անուն): Որտեղի՞ց` հարցնում եմ: Լոնդոնից` ասում է:
Իսկ այսօր Մուրի (Ցվետաևայի տղան է – Կ.Մ.) հետ զբոսնելիս (տարվա առաջին օրն է, քաղաքը դատարկ է) զարմանալի էր. տեսա ծառերի կարմի՜ր կատարները: Ի՞նչ է դա: Մատղաշ շիվեր (անմահություն):
Տեսնո՞ւմ ես, Բորի՛ս, երեքով, այս կյանքում, միևնույն է, ոչնչի չէինք հասնելու: Ես գիտեմ ինձ. ես չէի կարող չհամբուրել նրա ձեռքերը, չէի կարող չհամբուրել դրանք նույնիսկ քո ներկայությամբ, որ գրեթե նույնն է, ինչ մենակ: Ես կնետվեի և ինձ կպատառոտեի, ամեն ինչ կանեի, Բորի՛ս, որովհետև, այնուամենայնիվ, դեռևս այս աշխարհն է: Բորի՜ս, Բորի՜ս: Ինչպե՜ս ես գիտեմ այն աշխարհը: Երազներով, երազների շնչով, կուտակումով, հանապազօրյա երազներով: Ես այնպես չգիտեմ այս աշխարհը, ես այնպես չեմ սիրում այս, այնպես վիրավորված եմ այս աշխարհում: Այն աշխարհը, հասկացի՛ր, լույս է, լուսավորություն, իրերն այլ կերպ են լուսավորված` քո լույսով, իմ լույսով:
Հանդերձյալ կյանք. քանի դեռ այս դարձվածքը կա, կլինի և ժողովուրդը: Բայց հիմա խոսքը ժողովրդի մասին չէ:
Նրա՛ մասին է: Նրա վերջին գիրքը`«Այգիներըե, ֆրանսերեն էր:
Նա հոգնել էր իր մայրենի լեզվից:
(«Հոգնելով ձեզնից, թշնամինե՛ր, ձեզնից, բարեկամնե՛ր,
Եվ ռուսական խոսքի նահանջից…ե 16 թ.4):
Նա հոգնել էր ամենակարող լինելուց, աշակերտել էր ուզում, տարվել էր բանաստեղծի համար անշնորհակալ մի լեզվով` ֆրանսերենով (’’poռsie’’), նորից էր կարողացել, ավելի էր կարողացել ու իսկույն հոգնել էր: Հարցը գերմաներենը չէր, այլ մարդկայինը: Ֆրանսերենի ծարավը, պարզ է, ծարավ է հրեշտակայինի, անդրաշխարհայինի: «Այգիներե գրքույկով նա խոսեց հրեշտակների լեզվով:
Տեսնո՞ւմ ես, նա հրեշտակ է, ես նրան անընդհատ զգում եմ աջ ուսիս (իմ կողմը չէ):
Բորի՛ս, ես ուրախ եմ, որ վերջին բառը, որ նա լսել է ինձնից, եղել է Bellevue-ն:
Չէ՞ որ դա նրա առաջին բառն է այնտեղից` երկրին նայելիս: Անհրաժեշտ է, որ դու գաս:
Այս նամակի հետ Ցվետաևան Պաստեռնակին է ուղարկում Ռիլկեի մահից հետո նրան ուղղված իր նամակը:
«Տարին վերջանում է քո մահո՞վ: Վե՞րջ: Սկի՜զբ: Դու ինքդ քեզ համար բոլոր Նոր տարիներից ամենան ես: (Սիրելի՛ս, ես գիտեմ, Դու ինձ կարդում ես ավելի շուտ, քան ես գրում եմ): Ռա՛յներ, ահա ես լալիս եմ, Դու հեղեղի պես թափվում ես իմ աչքերից:
Սիրելի՛ս, քանի որ դու մահացել ես, ուրեմն ոչ մի մահ էլ չկա (գուցե ո՜չ մի կյա՞նք): Ուրիշ էլ ի՞նչ: Փոքրիկ քաղաք Սավոյայում. ե՞րբ, որտե՞ղ: Ռա՛յներ, իսկ ի՞նչ է լինելու բույնը` քնելու համար: Չէ՞ որ դու հիմա գիտես ռուսերենը և գիտես, որ Nest-ը բույն է նշանակում և շատ ավելին:
Չեմ ուզում կարդալ քո նամակները, այլապես կցանկանամ քեզ մոտ գալ, քեզ մոտ` այդտեղ, իսկ ես չեմ համարձակվում ցանկանալ: Չէ՞ որ դու գիտես` ինչ է կապված այդ «ցանկանալուե հետ:
Ռա՛յներ, ես իմ աջ ուսի հետևում անդավաճանորեն զգում եմ քեզ:
Դու երբևէ մտածե՞լ ես իմ մասին: Այո՛, այո՛, այո՛:
Վաղը Նոր տարի է Ռա՛յներ, 1927 թվականը: 7-ը Քո սիրելի թիվն է: Ուրեմն դու ծնվել ես 1876 թվականի՞ն (թերթերի՞ց), 51 տարեկա՞ն ես:
Ինչքան դժբախտ եմ ես:
Բայց չի կարելի տխրել: Այսօր կեսգիշերին ես կչրխկացնեմ Քեզ հետ (չէ՞ որ դու գիտես իմ հարվածը. շա՜տ կամացուկ):
Սիրելի՛ս, այնպես արա, որ ես հաճախ Քեզ տեսնեմ երազում, ո՛չ, ճիշտ չէ. ապրի՛ր իմ երազում: Հիմա դու իրավունք ունես դա ցանկանալ ու անել:
Երկրային կյանքում մեր հանդիպմանը երկուսս էլ չէինք հավատում, ինչպես և երկրային կյանքին, այդպես չէ՞ արդյոք: Դու ինձ կանխեցիր (և լա՜վը դա էր), և որպեսզի ինձ լավ ընդունեն, պատվիրեցիր ոչ թե սենյակ, ոչ թե տուն, այլ մի ո՜ղջ բնապատկեր: Ես համբուրում եմ քո շուրթե՞րը: Քունքե՞րը: Ճակա՞տը: Սիրելի՛ս, իհարկե շուրթե՛րը, իսկական, ինչպես կենդանի մարդու:
Սիրելի՛ս, սիրի՛ր ինձ ուժգին և այլ ձևով, քան ուրիշները: Մի՛ բարկացիր ինձ վրա. դու պետք է ընտելանաս ինձ, իմ տեսակին: Ուրիշ էլ ի՞նչ:
Ո՛չ, դու դեռ այնքան բարձր ու հեռու չես, դու իմ կողքին ես. քո ճակատն ուսիս է: Դու երբեք հեռու չես լինի, երբեք անհասանելի չես լինի:
Դու՝ իմ սիրելի, մեծ տղա:
Ռա՛յներ, գրի՜ր ինձ: (Շա՞տ հիմար խնդրանք է):
Շնորհավոր Նոր տարիդ և քո սքանչելի՜ երկնային բնապատկերը…
Մարինա
Բելվյու, 31 դեկտեմբերի 1926 թ., երեկոյան ժ. 10
«Ռա՛յներ, Դու դեռ Երկրում ես, դեռ մի օր չի անցելե:
Թարգմանությունը՝
ԿԱՐԻՆԵ ՄԵՍՐՈՊՅԱՆԻ
1 Գարնա՞նը: Ինձ համար ուշ է: Ավելի շո՜ւտ, ավելի շո՜ւտ (գերմ.):
2 Գեղեցիկ տեսարան (ֆր.):
3 Ռա՛յներ, քեզ ի՞նչ է պատահել: Դու դեռ սիրո՞ւմ ես ինձ (գերմ.):
4. Մեջբերումը Ցվետաևայի բանաստեղծություններից է:
