Մեզ շատ կարևոր մի բան է պակասում / Հրանտ ԳՅՈՒԼԱՍԱՐՅԱՆ

Սա երևի հենց այն պահն է, երբ չգիտես` ինչից սկսել: Մտքերն այնքան հախուռն են վրա տվել, որ գլխումս միայն գվվոց է, և դա անհանգստացնող է: Նոր եմ վերադարձել Գերմանիայից, որտեղ որդիս` Հրայրն է: Այնտեղ հինգ տարի առաջ եմ եղել և տպավորություններս տպագրել եմ մամուլում: Այն ժամանակ այնպիսի վիճակում էի, որ թվում էր` հեքիաթից միանգամից դառն իրականու­թյուն եմ վերադարձել, ու մենք սրընթաց ետ ենք գլորվել: Մինչդեռ հույսն էր, որ դեռևս ինձ գամում էր տեղում: Նա վերջինն է, չէ՞, մեռնում: Հավատում էի, թե մեր կյանքում ինչ-որ տեղաշարժ կլինի: Հավատն է, որ առաջնորդում է մեզ: Բայց գիտեք, կասկածը միշտ էլ կրծում է հոգին, ու մենք ամենալավ պահերին անգամ անհանգիստ ենք: Անհանգստացնում են վաղվա անորոշությունն ու ճանապարհը, որ գնում ենք: Դրա համար էր երևի, որ գրեցի` ձևափոխելով Լերմոնտովի հանրահայտ տողը. «Ողջույն, անլվա Հայաստան» («Մնաս բարով, անլվա Ռուսաստան»): Տպագրված այդ նյութից օրեր անց էր, որ անանուն հեռախոսազանգ ստացա` «Ընկեր ջան, գլուխդ քոր ա ՞ գալիս…»: Այն ժամանակ դրան այնքան էլ ուշադրություն չդարձրի, մանավանդ, որ գիշերային այդ կարգի սպառնալիքից հետո դադարեցրին:
Սակայն մի՞թե դա է խնդիրը: Մենք իրո՞ք ետ-ետ ենք գնում, թե՞ մեր մեջ այնքան մեծ է տրամադրվածությունը, որ ամեն ինչ սև ենք տեսնում:
Երանի այդպես լիներ: Երբ այս անգամ Գերմանիայից վերադարձա և շուրջ մեկ ամիս անց նստել եմ ճերմակ թղթի առջև, ինչպես մեծն Հրանտ Մաթևոսյանն է ասում, իմ գլխում դարձյալ պտտվում է Լերմոնտովի շրջված-խմբագրված տողը` Ողջույն, անլվա Հայաստան:
Բան չի փոխվել, եթե չասենք ընդհակառակը: Ո՛չ, ո՛չ, այս անգամ չեմ ասելու` այս չկա, այն չկա… Ամեն ինչ էլ կա: Պարզապես մեզ մոտ ողջը գլխիվայր է: Ինչ անում ենք, ինչ-որ հակառակ բան է ստացվում: Մեր իշխանավորներն այնպիսի վերամբարձ տոնով (և հումորով) են խոսում իրենց արած-չարած գործերից, որ մնում ես զարմացած: Վատն այն է, որ իրենք հավատում են իրենց ասածներին: Բայց, սիրելինե՛րս, ինչ որ անում եք, ստացվում է, որ ձեզ համար եք անում, ձեր ընչաքաղցությանը հագուրդ տալու, ձեր գրպաններն ավելի ուռճացնելու համար, քանզի մեր` հասարակ մահկանացուներիս վիճակը մնում է նույնը:
Ետ ենք գնում:
Արտագաղթն ուժգնանում է, և բանկիրները դրա կողմնակիցն են, վարչապետն էլ, գլխավոր ֆինանսիստն էլ: Որքան շատ գնան, այնքան շատ կուղարկեն:
Մեր գլխավոր դատախազը պաշտոնաթող եղավ: Հուզիչ տեսարան էր: Դուռը կողպեց, պիջակը գցեց ուսով ու գնաց… Հեռուստալրագրողի հարցին պատասխանեց.
– Երկիրը թունավորված է: Հակաթույն է պետք:
Գնում է հակաթույն բերելու:
Հեքիաթի նման եղավ: Բայց Աստված տա, հրաշքներ լինում են, թեև հրաշքների այլևս չենք հավատում:
Մի քիչ Գերմանիայից խոսեմ:
Կլևեն մինչ պատերազմը առողջարանային քաղաք էր համարվում: Այնտեղ հանգստանալու էր գալիս Գերմանիայի կայսերական ընտանիքը, նրանց շքախումբը: Այնտեղ նրանց պալատն էր` անտառով, զբոսայգիներով, կանաչ գազոններով, շատրվաններով, և այդ նախշազարդ գորգը ձգվում էր մինչև Ռայնը: Այն տպավորությունն է, թե դու պալատից շատրվանների, կանաչ զարդանախշերի ու ջրավազան-ջրանցքների վրայով մի ակնթարթում կսահես-կգնաս մինչև անսահմանություն, գուցեև` մինչև անցյալ, երբ այստեղ ճեմում էին կայսրը, ընտանիքը, պալատականները: Պատերազմի ժամանակ ամերիկացիները հիմնովին ավերել են Կլևեն, պալատը` զույգ թևերով, զբոսայգին` շատրվաններով, կանաչ գորգով:
Պատերազմից հետո ամեն ինչ վերականգնել են: Չի հաջողվել միայն վերակառուցել պալատի զույգ թևերը: Դրանց փոխարեն ծառերի ճյուղերից հյուսել են երկհարկանի շինության պես մի բան, որ կանաչ լուսամուտներ ու ճեմասրահներ ունի, որոնք ասես անտառի շարունակությունն են: Բարձունքից ողջ տեսարանը երևում է` ինչպես ափիդ մեջ: Ձախ կողմում հաստաբուն, բարձրագնա ծառեր են, որոնք, ինչպես որդիս էր ասում, կայսերական ժամանակներից են: Ընդհանրապես, այստեղ ձգտել են ամեն ինչ պահպանել այնպես, ինչպես այն ժամանակ: Պալատում փոքրիկ ռեստորան կա, ուր սպասարկումը ևս այն ժամանակների հանգույն է: Զբոսայգում ամեն ինչ անվճար է, նվագախումբը նվագում է, ունկնդիրները ամենօրյա համերգները վայելում են անվճար, խաղահրապարակները երեխաներին տրվում են ան­վճար: Այստեղ հանգստանալու են գալիս ամենքը և հանգստավետ երեկոն վայելում կայսերաբար: Ես մտովի պատկերացնում էի, թե ինչպես է բարձրաստիճան շքախումբը ճեմում ծառուղիներով` վայելելով երեկոյան անդորրը:
Ոչ մեկի մտքով չի անցնում հրաշագեղ այդ տարածքում ռեստորանային ու հյուրանոցային համալիր կառուցել:
Օրենքը թույլ չի տալիս, օրենքը գործում է: Ու ես նախանձով լցվեցի: Ամեն ինչի համար: Նաև նրա համար, որ մեզ մոտ կա՛մ օրենք չկա, կա՛մ էլ եղածը չի գործում: Հիշեցի մեր Խոսրովի արգելոցը: Հիշեցի, ու սիրտս մղկտաց: Մերոնք, մեր ամենազոր փողատերերն ու իշխանավորներն ամեն ինչ անում են այդ տեղից ինչ-որ բան հափշտակելու համար: Համոզված եմ, որ շուտով ականատես կլինենք վատթարին: Խոսակցություններ են պտտվում, թե արգելոցի ինչ-որ հատվածում կասկածելի համբավ վայելող շինություն կա: Աստված տա, որ սխալված լինենք ամենքս… Բայց դե, ախր, այնքա՜ն արտառոց բան ենք լսել ու ականատես եղել, որ արդեն ամեն ինչի էլ հավատում ենք:
Ուզում եմ հիշել, թե մեր իշխանավորները երբ են ինչ-որ բան արել սեփական ժողովրդի կյանքը քիչ թե շատ տանելի դարձնելու համար: Օրերս հայտարարեցին, թե կենսաթոշակները 2014 թվականի հունվարի 1-ից բարձրացնելու են 15 տոկոսով:
Ո՞ւմ է պետք այդ ցուցադրանքը: Մոտավոր հաշվումներով իմ կենսաթոշակը դրանից հետո կհասնի 40 հազարի: Կարո՞ղ եմ գոյատևել այս համատարած ու անկասելի գնաճի պայմաններում: Փորձե՞լ եք հասկանալ, թե որտեղից է գալիս այս ահագնացող արտագաղթը: Ինչո՞ւ են մարդիկ այսպես շուտափույթ չվում երկրից: Հարգելի՛ հարուստներ և իշխանավորներ, այդ խնդիրը ձեզ չի՞ հուզում: Ինչի՞ց է, որ ավելի ու ավելի է խորանում մեր և ձեր միջև անդունդը: Այնքան ոգևորված եք խոսում մի չնչին բանի մասին, աշխատատեղերի ստեղծման, գործազրկության նվազման մասին, այնքան եք դա աշխարհի ականջին թմբկահարում, ասես հրաշք է կատարվել, ու մենք ձեր շնորհիվ հայտնվելու ենք դրախտում:
Ազատամարտիկները փողոց են դուրս եկել, հացադուլի են նստել: Վատ են ապրում, տուն չունեն, աշխատավարձ չեն ստանում, թոշակը չնչին է: Բա ամոթ չէ՞: Չէ՞ որ դուք նրանց ու զոհվածների արյան գնով հայտնվեցիք թամբին: Նրանք որ չլինեին, դուք էլ չէիք լինի:
Գերմանիայի Կլևե և Օբերհաուզեն քաղաքները լիքն են Ռուսաստանից ու Ղազախստանից ներգաղթած ռուսներով: Նրանք Եկատերինայի ժամանակներից հրավիրված ու Հայրենական պատերազմի գերմանացի աքսորված ռազմագերիների ժառանգներն են, որոնց գրկաբաց, առանց քաշքշուկների ու պայմանների ընդունել է Գերմանիան, բերել ու իր հողին է հանձնել անգամ մահացած կամ զոհված գերմանացիների ոսկորները: Նրանք, ասում են, մեր զավակներն էին:
Չգիտեմ ինչու, ինձ թվում է, թե իշխանության ամենավերևներում մենք թշնամիներ ունենք: Այլապես ինչո՞վ բացատրել, որ մի լավ առաջարկ, թեկուզ չնչին, որ այս ժողովրդի վիճակը քիչ թե շատ կբարելավի, մերժվում է: Մտածենք` ընչաքաղց ենք, անկուշտ: Էս սարը իմն է, էս ծառը իմն է… Մինչև կգա հատուցման պահը:
Մի՞թե այսպես չենք կործանվել. Կիլիկիան… Ծովից ծով… դարասկիզբ… և հիմա:
Անհամեստություն չթվա, հիշեցի իմ քառատողը.
– Այս ահալի քաոսում
Մեզ մի Քուռկիկ Ջալալի,
Նաև մի Թուր կեծակի
Ու Դավիթ են պակասում…
Էպոսագետը վայ թե ճիշտ էր…