ՆԱԽ ՄԱ՛ՐԴ ԼԻՆԵԼՈՒ ԿԱՆԽԱՎԱՐԿԱԾՈՎ / Գոհար ԳԱԼՍՏՅԱՆ

Հոգևոր աջակցության պակասից չէ՞, որ յուրաքանչյուր մարդ ինչ-որ պահի սկսում է ճանաչել անտարբերությունը՝ մարդուն թուլացնող, աղճատող, քայքայիչ անտարբերությունը, և հոգևոր աջակցություն ասվածը չէ՞, որ հակակշիռն է սրա ու չի սահմանակարգվում նյութի կամ շահավետության գործակցով… Մարդ արարածը բնական պահանջը չունի՞ գթասրտության, ազնիվ ու անկեղծ խոսքի՝ որքան որ ասելու, այնպես էլ լսելու, չունի՞ կարիքը հարազատ հոգիների, գոնե մեկն ու մեկի՛, գոնե մասնակցությա՛ն… Իսկ վերջինս հատկապես մարդու բարի կամքն է որ կա,- ընկալունակ ու պատրաստակամ, ազնիվ հոգու ներկայություն՝ իր առավել կամ պակաս հանձնառու լինելու կարողությամբ…
Ցավն ու հոգսն աշխարհում ամենուր են, փորձանքն ու դժբախտությունը՝ ամենքին հետամուտ, և միամիտ կլիներ կարծել, թե բարի կամք դրսևորելու համար մարդը պակաս հոգս կամ քիչ սեփական խնդիրներ պիտի ունենա… Սա պարզապես այլասիրության հարց է… Իսկ գթասրտության ամենից մեծ պակասն այնտեղ է, որտեղ անհուսությունն է, և անհուսություն բառիս կազմությունը բոլորովին էլ Հավատի ու Սիրո հետ երրորդություն կազմող Հույսի ժխտական բառածանցումը չէ… «Ես զրուցում եմ քեզ հետ, Մարդ» – այսպիսի վերնագրով գիրք գրելու պահանջը պիտի ունենար հենց նա, ով զրկված է կենդանի զրույցից, ում կյանքի բնականոն ընթացքն ինչ-որ կետում խզվել է ու ճակատագիրն արգելափակվել… Անհուսության մեջ հայտնվածի Հույսն իրականում շատ ավելի մեծ է, թեև անհուսությունը տեսանելի և զգայելի միլիոնավոր շոշափուկներով պարտադրվող վիճակ է, որի պատճառած զրկանքներին դիմադիր է կանգնում բացառապես մարդու ոգին՝ անգամ այն դեպքում, երբ տեղի է տալիս բանականությունը…
Չկա մեկ մարդու հանդեպ անտարբերության տեսակ, որ չվերադառնա անտարբեր մարդկանց հանրությանը£ Չկա մի անարդարություն, մի ստորություն կամ բռնություն, որ հանրության մեջ ապրող մեկի նկատմամբ գործել է, ու մյուսներին չի վերաբերում… Անարդարության ու բռնության միջև հատուկ ստորություն բառն եմ շեշտում, որովհետև հատկապես ստորությունն է կամուրջ դառնում անարդար մի բան բռնությամբ հանգուցելու համար… Ես խոսում եմ նաև մեղքի, չարագործության, բռնարարքի, հանցանքի մասին, որոնց գործակցում են նենգությունը, դավադիր միտքը, սթափ հաշվարկը, սառնասրտությունն ու անսրտությունը…
Եվ ամենևին չփորձելով փաստաբան կամ դատավոր կարգվել, ընդամենը անտարբերության վարագույրը մի քիչ ետ տանելով մեր հոգիներից, սպանվածի համար մարդկային կորստի ցավս հայտնելով ու թեկուզ ուշացումով՝ նրա հոգու աղոթարարը լինելու ներքին պահանջով, անկասկած հաջորդ քայլը, որ պիտի ուզենամ անել՝ փորձել, իրավիճակը վերականգնել-հասկանալն է, ճշմարտությունը վեր հանելը, ինչը՝ ձեռքի տակ մնացած սուղ փաստարկների կամ կանխապես կորսված ապացույցների միջոցով, միշտ չէ, որ հնար է տալիս օրենքի աստվածուհու՝ մարդու ձեռքով աչքերը կապած, փաստորեն կույր Ֆեմիդայի կշեռքի նժարներին չափաբերելով տարբերակել հանցանքը փորձանքից…
Հանրության միջից առաջին քար նետողները, հաճախ միայն ու միայն իրենք իրենց օրինապահ քաղաքացի ճանաչողներ, Պապից էլ Պապ են ուզում երևալ. օրենքը վկայակոչելով, նրանք իբր ավելի մեծ հարգանք են ցուցաբերում զոհի հանդեպ, եռանդագին խոսում են նրա հարազատների անունից, իհարկե, չմոռանալով վկայակոչել իրենց անձի անվտանգության անհերքելի իրավունքը, բարձրագոչ խոսքերով նրանք հանրությունից պահանջում են հեռու վանել պատուհասված մեկին, բայց երբեք ու երբեք ջանք չեն գործադրում մտքի ծայրով անգամ տեղ տալու՝ պատկերացնելու փակուղու մեջ հայտնված մարդու վիճակի անելանելիությունը… և գուցե մի չնչին չափով փորձ անել՝ ընդամենը հասկանալ ու հարգել՝ օրենքի ծառաներից բարե­խղճություն, մեզնից՝ հոգևոր տեղաշարժ ակնկալելու դատապարտվածի իրավունքը…
Կարդացեք Մհեր Ենոքյանի գիրքը, ուշադրություն դարձրեք այն լույսի ու կենսական էներգիայի վրա, որ դուրս է հորդում՝ իր խոսքով ասած՝ «կլոր քարե դագաղում» փակված տաղանդավոր երիտասարդի տողերից, բայցև փորձեք մի ակնթարթ իսկ վերապրել մոռացության բաց տիեզերքում կորսվող հոգու ամբողջ մղձավանջը…
Անազատության մեջ՝ ստեղծագործ ազատատենչը՝ զարմանալի չէ, որ 29-ում կամ 33-ը բոլորելուց հետո պիտի ուզեր կեղևը պատռել, դուրս մղվել ու գոնե մի քանի օր իր կարոտն առներ ծննդավայր քաղաքից, հարազատ ու սիրելի այն քաղաքից, որի ուղեղի ու հիշողության հետ արվում է ամեն բան, որպեսզի նորակոչ քաղաքացին Պապից էլ Պապ լինի…, իսկ հնաբնակն ու քաղաքի տերը՝ օտարից էլ օտար…
«Ժամանակի փոշու տակ ծածկված հինավուրց քարերի վարդագույն լույսը անձրևից հետո նորից շողշողաց£ Քաղաքի բնակիչների հիշողության վարդագույն երազանքներն արթնացրին հարազատ քաղաքի ամեն մի քարի, առվակի, նստարանի մեջ, տարբեր ծակուծուկերում թաքնված ու ննջած փոքրիկ, սիրունիկ հրեշտակների£ Նրանք իրենց մեծ աչուկները բացեցին, նուրբ թևերը թափահարեցին, բարձրացան, ու այժմ թռչում էին քաղաքով մեկ, նստում մարդկանց ուսերին կամ նրանց ափերի մեջ£ Նրանք ժպտում էին քաղաքի մարդկանց£» Մհերը սիրում է իր քաղաքը, սիրում է իր քաղաքի մարդկանց, ունի հիշողություն, և այն քչերից է, ում ներքին լույսն այնքան ճշգրիտ անկյան տակ է ուղղորդված, որ կարողանում է վեր հանել ամենաէական…
Մի պատմվածքում Մհերի հերոսը հետևում է ձորի պռնկին կանգնած տղային, որ էլի հենց ինքն է ու որսորդական իր շան հետ խաղ է խաղում. նետում է քարն ու սպասում, որ շունը գտնի-բերի… «Միգուցե այս քարն ինչ-որ մոլորակ է կամ մի ամբողջ տիեզերք… Գցեցի քարը ու փոփոխությունների պատճառ դարձա տիեզերքում£ Իսկ ինչ-որ մեկը ինչ-որ մի տեղ նույնպես նետել է մեր տիեզերքը, որ իր շունը գտնի այդ «քարը» բազմաթիվ այլ «քարերի» մեջ…»£
Հաճախ սիմվոլիկ ուղերձներ ունեն գրքի էջերին զետեղված Մհերի գծանկարները, երբեմն` պարզ նկարազարդումներ են, սակայն հիվանդագին կամ ագրեսիվ ոչ մի գիծ չկա, հույզ է ու կարոտ, միտք է ու մտածում, երազ ու անրջանք, ապրելու ծարավ, սե՛ր և ինքն իրեն ապրեցնելու կարողություն…
Պատահական չէ, որ նրա տեքստում վերահսկումն ու կամքը, մեքենան ու մարդը, գինն ու արժեքը զուգադրվում են, և գերակայում է Մարդը՝ որպես արժեք, կամքը՝ իբրև որոշիչ…
Գիշերը, շատ ուշ վերջացրի Մհեր Ենոքյանի «Ես զրուցում եմ քեզ հետ, Մարդ» գրքի ընթերցումը. այն նույն օրվա մեջ, որ գիրքը ստացել էի… կամ ավելի ճիշտ` հաջորդ օրվա լուսածեգին… Փաստորեն, մի ամբողջ գիշեր զրուցում էի Մհերի հետ… Հոգիս մի քիչ ծանրացած, միաժամանակ՝ մարդու և գրողի հանդեպ հավատս զորացած, սիրտս` լեցուն կարեկցանքով, խորապես տպավորված՝ սահմաններն ու շրջանակները մերժող ազատատենչ հոգու՝ կալանքի մեջ անգամ ճառագող այդօրինակ կենսասիրությունից, նրա ոգու ուժից ազդված, ես արդարության մեծ ծարավով խոհերս ի մի բերելու համար քիչ անց գիրքը նորից թերթեցի… Մհերի լուսանկարներում նրա հայացքը հենց իր տողերի նման էր. ինքն իր հայելին… Իր խոսքերով, գուցե, հայելային ջրի մի բաժին, միայն թե ինքն իր ընդերքից, նա խմում ու ինքն իր մեջ առժամանակ մնում է ինքը՝ իրեն նման, չի փոխվում, չի արատավորվում, չի խեղվում… ու ա՛յդ կերպ է հագեցնում ազատության ծարավը£ Առժամանակ…
«Եթե ես մեռնեի այնտեղ՝ այն վանդակում, հինգերորդ հարկի անիծյալ այն խցում, ուր կյանքիս 40 տարիներն անցկացրի, ապա հաջորդ կյանքում ես ծառ կլինեի… Ես դա չեմ ուզում…». ռուսերենից թարգմանած՝ մոտավորապես այսպես է հնչում Մհեր Ենոքյանի «Կյանքի ծարավ» պատմվածքի ծերունու խոստովանությունը, ցմահ բանտարկյալի, որ մահվան վերջին ժամին՝ փախուստով, հոգին դուրս էր բերել անազատությունից… Սա համոզմունք է, բայց ես մերժում եմ սա մարգարեություն համարել, մանավանդ, որ անկեղծորեն տագնապել եմ Մհերի ինքնասպանության փորձի համար£ Ես առավել հակված եմ նրա ծիծեռնակի թռիչքը մարգարեական համարել, և հավատալ, որ ծիծեռնակն ինքն է, ու ես հիմա ջուր եմ տալիս այդ ծիծեռնակին…
Առանձնապես ուշադիր պետք չէր լինել, անմիջապես համադրելու համար, որ Մհեր Դավթի Ենոքյանի հոր անունը Դավիթ է, ինքը՝ Մհեր…
Բայց մի՞թե ցմահ էր Ագռավաքարում փակված մնալու պայմանը…
14.07.2012