Ամեն օր լուրեր են շրջանառվում Ադրբեջանի ռազմական վերահսկողության տակ անցած Արցախի տարածքներում գտնվող պատմամշակութային և կրոնական հուշարձանների ոչնչացման մասին: Արդեն իսկ անարգվել ու ոչնչացվել են Մեխակավանի Սուրբ Մարիամ եկեղեցին, Շուշիի Կանաչ ժամը, Մատաղիսում վանդալիզմի ենթարկված Սուրբ Եղիշեն: Ոչնչացվում են այլ հուշարձաններ ու եկեղեցիներ և դատելով ազերիների հռետորաբանությունից՝ վանդալիզմն ու մշակութային ցեղասպանությունը քաղցկեղի մետաստազների պես շարունակելու են տարածվել: Ադրբեջանի ճարտարապետների միության տնօրենը հույս է հայտնել, որ «Արցախի բոլոր եկեղեցիները կավերվեն», իսկ նախագահ Ալիևը կոչ է արել եկեղեցիներից հեռացնել հայկական արձանագրությունները, խեղաթյուրելով պատմությունն ու հայտարարելով, թե դրանք Կովկասի ալբանացիների շենքեր են: Որ ազերիները, ինքնահաստատման այլ աղբյուրներ չունենալու պարագայում, ուրիշի մշակութային ժառանգության համակարգված ոչնչացումը պետական քաղաքականության են վերածել, արդեն իսկ վկայությունն է այդ երկրի ահաբեկչական նկրտումների, որի պարագայում անգամ միջազգային իրավունքներն այլ բան չեն, քան ավազին գրված անպտուղ հայտարարություններ: Ազերիները վաղուց են իրենք իրենց համոզել, որ տարածքներն առանց մշակութային վկայությունների անդեմ են, և այդ պայմաններում է միայն հնարավոր իրենց սեփական պատմությունը ստեղծել, թեկուզ հորինված ու կեղծ: Թքա՛ծ, որ հողը, առավել ևս այդ հողի վրա ապրած ժողովուրդները հիշողություն ունեն և անգամ եթե ժողովուրդները չկան, հիշողությունը շարունակվում է, մշտապես հուշելով, թե ովքեր են տարածքի բնիկները եղել: Ամերիկաբնակ մի թուրք պատմաբան գրառել է, նշելով, որ ազերիները վաղուց են հայերին պարտվել, պարտվել են Արամ Խաչատրյանին, Վիկտոր Համբարձումյանին, Մարտիրոս Սարյանին, Տիգրան Պետրոսյանին: Թերևս հավերժորեն պարտված լինելու հոգեբանությունն էլ ազերիների ներսում մշտապես լիցքավորում է ոչնչացնելու, կեղծելու, աղավաղելու և սադրելու ջիղը՝ արյան փոխարեն նրանց երակներում շրջանառելով թշնամությունն ու ատելությունը, անլիարժեքության բարդույթից ազատվելու միակ ելքը ձևավորելով բռի ուժի մեջ: Սրանով պիտի պայմանավորել, որ ազերիների ու թուրքերի քաղաքական ռազմավարությունը խարսխված է ոչ միայն էթնիկ զտման, այլև մշակութային ժառանգության ոչնչացման հենքի վրա: Ցավալի է, բայց անքննելի, որ նման վարքագիծը ոչ թե իրավիճակի թելադրանք է, այլ՝ ազգային կենսակերպ, որն առաջնորդվում է մեկ հավերժական կարգախոսով՝ մինչև վերջին հայն ու վերջին հուշարձանը, ինչի փաստացի վկայությունը Նախիջևանի հարուստ հայկական մշակութային ժառանգության՝ շուրջ 28 000 հուշարձանների ոչնչացումն էր: Ձեռագիրը նույնն է, ինչ Իսլամական պետության ահաբեկիչներինը: Սակայն, երբ ԻՊ-ի գրոհայինները հատուկ տեխնիկայի միջոցով հողին էին հավասարեցնում Քալախ (բիբլիական անվանումը՝ Նեմրութ) հինավուրց քաղաքի ավերակները, Իրաքի հյուսիսում ոչնչացնում էին հազարամյակների վաղեմության արձանների ու քանդակների հավաքածուն և այլ արժեքավոր հուշարձաններ, ՄԱԿ-ը, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն և միջազգային հանրությունը շտապեցին հայտարարել, որ ահաբեկիչների գործողությունները «ռազմական հանցագործություն են և հարձակում ողջ մարդկության դեմ», մինչդեռ չարիքին ընդդիմանալու այդ ոգևորությունը մարած էր, երբ ահաբեկիչները գնդակոծեցին Հալեպի Ալ Թիլալ թաղամասում գտնվող Սուրբ Ռիտայի հայ կաթողիկե եկեղեցին, ոչնչացրին Դեր Զորի Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված հուշահամալիրը, պղծեցին Ռաքքայի կաթողիկե եկեղեցին, տուժեց Քեսաբի հայկական եկեղեցին և հայերի մշակութային այլ օջախներ: Նույն անկրակ բողոքն է ազերի ահաբեկիչների՝ Արցախի և Հայաստանի նկատմամբ ներկայիս ագրեսիայի պարագայում՝ փաթեթավորված վտիտ ու դժգույն և գործնական քայլերից հեռու հայտարարություններով: Հատկանշական է, որ իսլամիստներն իրենց գործողություններն արդարացնում էին նրանով, իբր «Մարգարեն պատգամել է ձերբազատվել քանդակներից ու հուշարձաններից»: Հավանաբար Ալիևն էլ իրեն է մարգարե հռչակել՝ պատգամելով ոչնչացնել ամեն հայկականը, երազելով մարդկությանը միջնադար տեղափոխել: Եթե մարդկությունը, ինչ-ինչ շահերով պայմանավորված, իր աշխարհաքաղաքական մոտեցումները չխմբագրի, առավել սթափ չգնահատի առկա իրողությունները, պայծառատես պետք չէ լինել՝ պատկերացնելու, որ հենց միջնադարյան իրականությանն էլ ձգտում է արմատական իսլամը, որի առաջամարտիկի դերը փորձում են ստանձնել Թուրքիան և նրա խամաճիկ Ադրբեջանը: Իրենց հավակնությունների իրականացման օջախներից մեկը համարելով Արցախն ու Հայաստանը՝ ոգևորված նրանց նկատմամբ իրենց անփառունակ հաղթանակով, ազերիներն ու թուրքերը, կորցնելով իրականության զգացողությունը և ոգևորված աշխարհի ժամանակավոր լռությունից, չեն էլ փորձում քողարկել իրենց ահաբեկչական էությունը, մոռանալով, որ իրենց վանդալիզմի արդյունքում կործանված հուշարձանները, որոնք տարածաշրջանում հայ ժողովրդի գոյության իրեղեն ապացույցն են, անգնահատելի արժեք են նաև համաշխարհային մշակութային գանձարանում, և որ մի օր պատասխանատվության են ենթարկվելու ոչ միայն հայերի, այլև համաշխարհային հանրության կողմից: Սակայն առայժմ, ինչպես նշում է Եվրախորհրդարանի պատգամավոր Լուազոն. «Այս իրավիճակում միջազգային հանրությունը, փոխանակ անի առավելագույնը մշակութային ժառանգության պահպանման համար, անտարբերություն է դրսևորում: Մինչդեռ ժողովրդի մշակութային ժառանգության վրա հարձակումը էթնիկ զտման մաս է», ապա հավելելով, որ «Այս տարածքի ճակատագիրը չի կարելի թողնել Ադրբեջանի, Ռուսաստանի և Թուրքիայի ձեռքերում, որը վերջին հակամարտությունում ցույց տվեց, որ կողմնակից չէ խնդրի հավասարակշռված ու խաղաղ կարգավորման: Անշուշտ, այս ամենի կարգավորումը ժամանակ կխլի, սակայն Արցախի մշակութային ժառանգության հարցը չի կարող սպասել»: Արցախի գրավյալ տարածքներից եկող տեղեկատվությունը հուշում է, որ զուր չեն Եվրախորհրդարանի պատգամավորի մտահոգություններն ու անհանգստությունը: Աշխարհն աշխարհով, սակայն առաջինը մեր պարտավորությունն է ամեն ժամ ու ամեն պահի տագնապի ազդանշաններ հաղորդել աշխարհի կարող ու իմաստուն ուժերին, քանզի յուրաքանչյուր հապաղում և ուշացում գույժ է մի նոր հուշարձանի կործանման: Կարևորելով մեր սահմանային անվտանգությունը՝ չպիտի մոռանանք, որ մշակութային ժառանգությունը նույնքան սահման է, մեր հոգևոր սահմանը, որի անվտանգության ապահովումը գոյության պայքարի գինն ունի:
Կարդալ նաեւ․․․
Երիտասարդ գրողների 14-րդ համաժողովը. Ծաղկաձոր 2016
Հունիսի 17-ին Գրողների միության Ծաղկաձորի ստեղծագործական տանը մեկնարկեց երիտասարդ գրողների…
Իմանտ Զիեդոնիս / «Էպիֆանիաներ» ժողովածուից
Մի անգամ շեշտերն անհետացան: Շեշտված վանկերն ու բառերը չշեշտվելով՝ խոսակցությունը…
Ղուկաս ՍԻՐՈՒՆՅԱՆ / ՀՐԵՇՏԱԿ ՄԱՐԴԸ
6-րդ դասարանի աշակերտ էի, մորս հետ գնացի Լենինական: Մեր գործերը…