Երևանում եմ:
Երկու ննջասենյակ, հյուրասենյակ, պատշգամբ, փոքրիկ խոհանոց ու խոհանոցից դեպի անհրապույր բակ նայող մի լուսամուտ, որից դուրս չնայել չես կարող՝ մետաղյա պահեստի վերածված ավտոտնակ, հաստաբուն մի քանի ծառ, կարկատված ասֆալտապատ մի տարածք, որը ծառայում է որպես ավտոկայանատեղի:
Առաջին օրը, վաղ առավոտյան, աչքս դիպավ տարեց մի կնոջ: Հագուկապից ենթադրեցի, որ այդ տանն աշխատող կին է, հավանաբար, ինչպես վերջերս է ընդունված ասել՝ մաքրուհի: Համոզվեցի, երբ նկատեցի նրա երկնագույն ժիլետն ու մեծ գրպաններով խալաթը, որտեղից հաճախ անձեռոցիկ ու թաշկինակ էր հանում ու քթից ծորացող լորձն էր պահեստավորում: Երեկոյան քամուց և ուժեղ անձրևից կարկատված ասֆալտը սպիտակել էր: Սաղարթախիտ ծառի մանր ծաղիկները ծածկել էին ավտոկայանատեղին, ու տարեց կինը` մի ձեռքին՝ ավելը, մյուսին՝ թաշկինակը, շատ դանդաղ, համբերատար, կասեի՝ ծուլորեն, տարածքը ազատում էր մանրածաղիկներից:
Սիգարետը՝ ձախ, սուրճը՝ աջ ձեռքիս, մտա պատշգամբ: Լազուր երկնքի ներքո մկրատաձև պոչիկներով անթիվ-անհամար սրընթաց ծիծեռնակներ, աջուձախ, վերիվար, զիգզագ ասուպահարում էին թարմ օդը: Աչքերս փակ՝ այնպիսի ագահորեն այդ երանելին հավաքեցի թոքերիս մեջ, որ քիչ էր մնում՝ մոռանայի այն թարմացնել:
Այդ պատշգամբից Երևանը շա՜տ տխուր էր, մռայլ: Ծուռտիկ-մուռտիկ, անկանոն կառուցված բազմահարկ բնակելի շենքեր, անճաշակ ու անմխիթար պատշգամբներ, պարաններին փռած լվացք, առանձնատների ջարդուփշուր եղած տանիքներ ու նրանց վրա կուտակված տարբեր տեսակի հնացած, փտած շինանյութ, ավերված լուսամուտներ, գերաններ, տախտակներ, մետաղյա թիթեղներ, կուտակված հրդեհավտանգ չոր խոտ, խմիչքի շշեր, տարաներ… Փլատակված սովետական կարգեր…
Այնպիսի տպավորություն էր, որ երբեմնի քաղաքի աղբանոցում էին վեր հառնել որոշ առանձնատներն ու հատուկենտ երկնաքերերը:
Թերևս ծիծեռնակները դա չէին նկատում:
Սուրճի դատարկ գավաթով ու սիգարետից ազատագրված ձեռքով վերադարձա խոհանոց: Ուզած-չուզած՝ հայացքս ընկավ լուսամուտից դուրս: Կինը դեռ ավլում ու մանրածաղիկները կուտակում էր պատի տակ: Դանդաղ էր շարժվում, ոչ մի շտապողականություն, մեկընդմեջ, ձախ ձեռքը մեջքին՝ վեր էր նայում ու անշարժանում: Թե ի՞նչ էր փնտրում ծառի սաղարթների մեջ, չէի հասկանում:
* * *
Գիշերն անձրև չէր տեղացել, բայց չափավոր քամուց նորից կարկատված ասֆալտը ծածկվել էր սպիտակ մանրածաղիկներով, ու կինը դեռ ավլում էր: Այնպիսի տպավորություն էր, որ նա գիշերը ևս չի դադարել աշխատելուց:
Պատշգամբում նորից ինձ դիմավորեցին մկրատաձև պոչիկավորները: Այս անգամ թվաց, թե ավելի ջերմ են՝ մի քանի օր առաջ ծանոթացած հարևանի պես: Բայց թե ինչո՞ւ այն տպավորությունն ստացա, որ նրանք կապույտի վրա խզբզում են, չհասկացա:
Նախաճաշ էի պատրաստում: Չէի կարողանում լուսամուտից դուրս չնայել: Կռացած կինը ձեռքի ավելը վար դրեց ու նայեց վեր: Գուցե մտային ինչ-որ խնդիրներով էր տառապում, եթե ոչ, ապա մերթընդմերթ ի՞նչ էր փնտրում ծառերի սաղարթների ու ասֆալտե կարկատանների ճեղքերում: Ուշադրություն չգրավելու համար վարագույրով ծածկեցի լուսամուտն ու ակամայից սկսեցի դնդնալ…
Ինչ-որ բան հարվածեց լուսամուտիս: Վարագույրս ետ տարա՝ ծիծեռնակ էր, դիպել էր ապակուն ու մնացել էր նրա քիվին: Օգնել չէի կարող, ցանցը պատնեշի դեր էր կատարում: Հայացքս չպոկեցի: Երկար չտևեց: Ծիծեռնակը թևերը բացեց, հավասարակշռությունը պահեց ու նայեց ինձ:
Ցնցվեցի:
– Անունդ ի՞նչ է,- լեզու առավ ծիծեռնակը:
– Խորեն,- կարկամած պատասխանեցի ես:
– Կարո՞ղ եմ քեզ Խորիկ ասել:
– Իհարկե, իսկ ես քեզ կդիմեմ Ծիտիկով:
– Լա՛վ, Խորի՛կ ջան, բայց ինչո՞ւ ես այդպես զարմացած, ի՞նչ է, ծիծեռնակ չե՞ս տեսել, վիրավոր եմ, բայց ոչինչ, լուրջ բան չի, կանցնի:
– Տեսել եմ, Ծիտիկ ջան, բայց քառասուն տարի առաջ միայն: Ամերիկա մեկնելուց հետո չեմ տեսել:
– Ամերիկա՞,- զարմացավ թռչնակը:
– Հա՛:
– Շա՞տ է հեռու:
– Հա, շա՜տ: Ցավո՞ւմ ա, կուզե՞ս՝ օգնեմ:
– Չէ, մի քիչ հանգստանամ, կթռչեմ: Շնորհակալ եմ: Բայց հիմա էստեղ ի՞նչ ես անում:
– Ապրում եմ, ժամանակավոր: Դո՞ւ որտեղ ես ապրում:
– Ես էլ եմ էստեղ ապրում:
– Իսկ ձմեռը ցուրտ չի՞:
– Ես մենակ չեմ: Ձմեռը չվում ենք ավելի տաք վայրեր, բայց ոչ շատ հեռու: Ամերիկան ինչքա՞ն հեռու է,- ծվծվաց ծիծեռնակն ու թևերը թափ տվեց: Ըստ երևույթին փորձեց թռչել, բայց ապարդյուն:
– Օգնե՞մ:
– Չէ, Խորիկ ջան, չես կարող օգնել: Ձանձրանո՞ւմ ես:
– Օ՜, ոչ, ի՞նչ ես ասում, հաճելի է, տարիներ է՝ ինչ ծիծեռնակ չեմ տեսել: Ջուր կուզե՞ս:
– Շնորհակալ կլինեմ,- ծվծվաց նա:
Շտապ սրճեփի մեջ ջուր լցրի, մոտեցա լուսամուտին, բայց… Ստիպված թեթևակի լցրեցի լուսամուտի քիվին: Ծիծեռնակը ևս թրջվեց, գլուխը թափ տվեց, ապա կտուցը մի քանի անգամ բացուխուփ արեց, մկրատաձև պոչիկը բացեց ու երախտագիտությամբ նայեց ինձ:
– Շնորհակալ եմ: Բայց չասացիր՝ Ամերիկան ինչքա՞ն հեռու է: Կարո՞ղ եմ թռչելով հասնել:
– Ո՛չ, շա՜տ հեռու է, շա՜տ, պատկերացնել չես կարող:
– Դե որ այդպես է, ինչո՞ւ ես գնացել:
– Մենք էլ ենք չվել, միայն եղանակի պատճառով չէ, որ մարդը ստիպված է լինում չվել:
– Հապա՞…
– Դա քո խելքի բանը չէ:
Այս խոսքից կարծես թե ծիծեռնակը վիրավորվեց, այս անգամ ոչ թե ֆիզիկապես, այլ՝ ուղղակի արժանապատվությամբ, իրեն անգետի պիտակ կպցնելու համար:
Զղջացի:
– Ծիտի՛կ, մի՛ նեղվիր, ձեր չուն բնազդ է, մերը՝ մտածված, մենք չվում, գնում ու, հավանական է, տարիներ չվերադառնանք, իսկ դուք ամեն տարի գալիս, նոր բույն եք շինում, ձագուկներ ունենում, մենք էլ ձեր մասին երգ ենք հորինում.
Ծիծեռնակը բույն է շինում,
Եվ շինում է, և երգում,
Ամեն մի շյուղ կպցնելիս,
Առաջվա բույնն է հիշում:
Իրո՞ք դու ամեն տարի վերադառնում ես նույն տեղը, որտեղից չվել ես: Չկա՞ն ավելի տաք ու ապահով երկրներ, որտեղ կարող ես մշտական ապրել:
– Որ խնդրեմ՝ նորից ջուր կտա՞ս:
– Կուզե՞ս՝ ցանցը հանեմ ու տուն բերեմ:
– Չէ՛, շնորհակալ եմ, միայն ջուր, կտուցս չորանում է:
Այդ պահին հարյուրավոր կամ հազարավոր ծիծեռնակներ թարս ու շիտակ, արագ սլացան լուսամուտիս կողքով: Ակամայից ետ քաշվեցի. այնքան ուժեղ էր նրանց ծլվլոցը:
Բակում, հայացքը՝ ծառերի սաղարթներին կանգնած կինը իմի եկավ ու ձեռքի ավելով փորձեց մաքրել կապույտ երկինքը խզբզող ծիծեռնակներից: Հավանորեն դա սովորություն էր դարձել նրա համար:
– Մի՛ վախեցիր, Խորի՛կ, ես նրանց զգուշացրի, որ դու բարի ես: Ջո՛ւր, խնդրում եմ:
– Գուցե ո՞տքդ է վնասվել կամ թև՞դ:
– Ջո՛ւր, խնդրում եմ:
Նորից ջուր տարա, լցրի լուսամուտի քիվին: Երբեք թռչնակի այդպիսի հայացք չէի տեսել:
Ես էլ, ծիծեռնակն էլ տուն էինք վերադարձել: Շուտով աշունն էր գալու, նա էլ, ես էլ նորից պիտի չվեինք տաք երկրներ, նա՝ իր բույնը կառուցելու և ամեն մի շյուղ կպցնելիս առաջվա բույնը հիշելու, իսկ ես՝ ավելի ամրացնելու իմ հեռավոր բնի հիմքերը:
Մտքովս անցավ գնալ բակ, այդ տիկնոջը խնդրել, որ եթե ծիծեռնակը վայր է ընկնի, չավլի, բարի լինի նրա նկատմամբ, խնամի նրան: Բայց հենց այն էր՝ պիտի թռչնակին հայտնեի մտադրությանս մասին, թռավ: Ես ինձ միայնակ զգացի:
Կինը կռացավ, գետնից մի փոքրիկ փետուր վերցրեց: Վազեցի ներքև, շրջանցեցի շենքը, մտա բակ, մոտեցա կնոջն ու խնդրեցի, որ փետուրն ինձ տա: Չհավատաց: Առանց բարևիս պատասխանելու, անհասկանալի հայացքը վրաս սևեռած՝ ձախ ձեռքով թեթև ինձ հրեց ու աջ ձեռքի ավելով սկսեց սրբել թաց ասֆալտը:
Մոտեցա աղբի տոպրակին, սկսեցի քջջել: Նա ավելը գցեց ու վազեց դեպի ինձ, տոպրակը ձեռքիցս վերցրեց ու առանց ինձ նայելու՝ նորից ձախ ձեռքով ինձ ետ հրեց, հետո վերցրեց ավելն ու ուզեց ինձ քշել: Ավելով մի քանի անգամ հարվածեց ոտքերիս ու ձեռքի շարժումով հասկացրեց, որ թողնեմ տարածքը:
Բակ դուրս եկավ միջին տարիքի, կոկիկ հագնված ու համեստ շպարված, անթել ականջակալներով մի կին: Բարևեցի: Բարևեց: Զարմացավ, որ մուտք եմ գործել «արգելված» տարածք: Հայտնեցի մտադրությունս: Ենթադրեցի՝ չլսեց: Ավելի բարձր ձայնով ասացի, որ նույն շենքի երկրորդ հարկի ժամանակավոր բնակիչն եմ: Ըստ երևույթին՝ ինձ հիվանդի, խևի, կամ մուրացկանի տեղ դրեց, հանեց ականջակալները, հավաքարարի ձեռքից վերցրեց աղբի տոպրակը, գրպանից հանեց մի մետաղադրամ ու աղբի տոպրակի հետ մեկնեց ինձ. «Փողոցում աղբարկղեր կան, տարե՛ք գցեք այնտեղ ու այլևս այստեղ ոտք չդնեք»:
Մետաղադրամն ու աղբի տոպրակը ձեռքիս՝ դուրս եկա փողոց: Մինչև աղբարկղերին հասնելը մի բան անցավ մտքովս՝ ինչպե՞ս կարողացա թռչնակի հետ երկխոսության մեջ մտնել, բայց հարևաններիս հետ՝ ոչ:
Կանգնեցի մի քանի մեծ աղբարկղերի մոտ, բացեցի տոպրակն ու նորից սկսեցի քջջել: Անցորդները նկատելով հագուկապս՝ զարմանքով նայում էին: Գուցե մտածում էին այն, ինչ մտածում էր ինձ երկու հարյուր դրամ նվիրած հարևանուհիս:
Գտա: Փետուրը գտա, մի քիչ թաց ու աղտոտված, բայց գտա:
Վերադարձա խոհանոց՝ լուսամուտիս մոտ:
* * *
Ցեմենտի պարկերով բարձված մի բեռնատար մտավ բակ: Երկու երիտասարդ՝ սիգարետները ձեռքերին, բեռնատարի թափքից թռան ներքև, հետո վարորդը իջավ: Նրանցից մեկը սիգարետը շպրտեց, կինը դանդաղ մոտեցավ, վերցրեց քնթուկը: Վարորդը կպցրեց իր սիգարետն ու նստեց ծառի տակ: Բանվորներն անցան գործի, սկսեցին մեկ առ մեկ իջեցնել ցեմենտի պարկերը: Կինը գետնից վերցրեց նաև երկրորդ բանվորի՝ գետնին գցած սիգարետի մնացորդը, ապա մոտեցավ վարորդին, վերցրեց նաև նրա ոտքի տակ տրորված սիգարետն ու սպասեց…
Օրերն անցնում էին, թութը քաղցրանում, թափվում էր, հավաքարարն ամբողջ օրը հավաքում, հավաքում էր… Վերջ չուներ:
Մի օր էլ տեսա՝ կինը կարկատան ասֆալտն է լվանում: Դույլերով ջուր է բերում, թափված թութն ավլում ու ասֆալտն է փայլեցնում. չլինի՞ թե շիրան գետնին մնա:
Այս երևույթը երկար շարունակվեց: Կամաց-կամաց թթենին բեռնաթափվում, ու կինն էլ քիչ թե շատ հանգիստ էր առնում, մինչև որ մի օր նկատեցի՝ կինը ջրի դույլը շրջել, նստել է վրան, աջ ձեռքը՝ ծնոտի տակ, Ռոդենի «Մտածողը» քանդակի դերի մեջ, ավելը՝ կողքին, հայացքը՝ թթենուն՝ սպասում է: Ես էլ նստեցի լուսամուտիս մոտ ու համբերատար սպասեցի:
Համբերությունս հատավ: Հայացքս չկտրելով դրսից՝ սուրճ եփեցի, սիգարետս կպցրի ու հետևեցի դրսի մի կադրանոց կինոյին: Ավելի քան քառասուն րոպե էր անցել, հանկարծ կինը տեղից ցատկեց ու վազեց դեպի «որսը», վերցրեց ընկած մեկ հատիկ թութն ու շտապ գցեց բերանը, ապա սկսեց ավլել, թե ի՞նչ՝ հավանաբար ինքն էլ չիմացավ:
* * *
Այս տողերս ավարտելուց հետո դրամապանակիս մեջ տեղավորած մկրատաձև պոչիկովի փետուրն Ամերիկայում նվիրեցի կնոջս:
Մեկ տարի անց, երբ Լոս Անջելոսում, բնակարանիս կապիտալ վերանորոգման աշխատանքներն էի սկսել, Հայաստանի կացարանիս սեփականատեր ընկերս զանգահարեց. «Խորեն ջան, ե՞րբ ես գալիս, պատուհանի գոգին ծիծեռնակ է բույն դնում…»:
