Տնից դուրս եկա մտախռով, թերևս մտաթափառ: Դրսում կանգնեցի, սովորույթի ուժով շուռ եկա և հին օրերի կարոտով նայեցի չորրորդ հարկում գտնվող մեր տան պատուհանին` մտածելով, թե կտեսնեմ մորս` ճանապարհ դնողի իր սովորական կեցվածքով: Ընտանիքի անդամներից ով դուրս էր գալիս տնից, մայրս պատուհանից հայացքով ուղեկցում էր այնքան, մինչև տեսադաշտից անհետանար: Նայեցի… պատուհանից իմ կողմ էր նայում փոքրիկ թոռնիկս՝ Հակոբիկը… Հիրավի, կյանքը շարունակվում է: Տանս պատուհաններն աչքեր ունեն, ու այդ աչքերի մեջ տոհմիս տրոփող սիրտն է, որ համակ հետևում է այս պահին ինձ ու չի նկատում զարմանքս: Թոռնիկս թմբլիկ թաթերով ձեռքով է անում, ես նույնկերպ պատասխանում եմ ու երեխայի նման ուրախացած` սկսում կանչել՝ Հակոբի՜կ, Հակոբի՜կ… Նա ափով ապակուն է խփում: Միանգամից լրջանում եմ, վախենում, որ հնարավոր է՝ ապակին կոտրվի:
Մինչ տնեցիներին հեռախոսով կահազանգեի, տեսա Հակոբիկի ետևում հայտնված քրոջս: Հանդարտվեցի ու կյանքով լցված, թեթև քայլերով շարժվեցի խանդավառ: Նոր նկատեցի, որ օրն արևոտ է ու, Աստվա՜ծ իմ, անսովոր պայծառ, ինձ թվաց, որ դա աշխարհին նայող մեր տան պատուհանը գրկած տոհմիս չմարող լույսից է, և թոռնիկս, որ Ղասաբյանների հետեղեռնյա չորրորդ սերունդն է, պատմություն կերտող իրականությունն է, որ կա:
Ես կարծես չտեսա ո՛չ հորս, ո՛չ էլ զավակներիս մեծանալը, հավանաբար շատ էի տարված ինձնով և չէի հասկանում ժամանակի անհետադարձ ընթացքը, որ հետ է գալիս միայն հուշի` ափսոսանքով համեմված հույզերի տեսքով, ինչը հաստատում է մենությանդ աննախանձելի վիճակը, ու անցյալի չնկատված մանրուքները որտեղից որտեղ գալիս, շարվում են խորհրդավոր իմաստությամբ, իբրև ուշացած ճշմարիտի այբուբեն, իսկ ճիշտն ընդամենն այն է, երբ հորս խնամող էի կարգված ու չպիտի քնով անցնեի հիվանդանոցում, քանի որ հարկավոր էր աչալուրջ լինել ու չթողնել, որ ոտքի կանգնի… բայց ես քնեցի…
Աչքերս բացում եմ` ի՞նչ տեսնեմ. հայրս նստած ծխում է (որտեղից էր սիգարետ գտել՝ հիմա էլ չեմ պատկերացնում), ես էլ աթոռին` հորս հիվանդանոցային ծածկոցը վրաս: Վախեցած վեր թռա, հորս պառկեցրի: Ինքս ինձնից ամաչեցի: Հայրս ոչինչ չասաց: Երբ մերոնք եկան, տեսան, որ աչքերս անսովոր կարմրած են, մտածեցին, թե գիշերը չեմ քնել, ու զոռով տուն ուղարկեցին… Իսկ հայրս շարունակում էր լռել, նա այդպես էլ չխոսեց…
Գլխապատառ վազքի մեջ մեծանալս չզգացի, էլ չեմ ասում, որ ինձ թվում է` երեկվա տղան եմ, չնայած ամենուր սկսել են ինձ տեղ զիջել. ցավալին այն է, որ երիտասարդ կանայք էլ են ինձ շնորհ անում: Երևի մեծացել եմ, ու դա կողքից ավելի լավ է երևում: Է՛հ, ո՞ւմ բացատրես, որ դեռ մեծ երեխա եմ: Հա՛, կարող է մտածում են` երեխա եմ, ու գորովանք են ցույց տալիս, բայց այսպիսի փորով երեխա կլինի՞… չէ՛, մի բան այն չէ… և ուրիշների նման ես էլ ինձ խորհուրդ եմ տալիս, մի ծամծմված խորհուրդ, որից միշտ խորշել եմ. «Ամեն ինչ քո մեջ փնտրիր»:
…Քայլում եմ ու բաներ փնտրում իմ մեջ, ես էլ չգիտեմ` ինչ, հայացքս թափառում է չորս կողմ, որ ծանոթ գտնի՝ ուրախությունս կիսելու համար. թոռնիկս` շարունակվող տոհմիս հերթական սերնդի ավագը, պատուհանից է նայում, ասել է թե՝ աշխարհին է նայում, որով անցնում է իր պապը (ականջդ կանչի, Սայաթ-Նովա` աշխարըս մե փանջարա է):
Անցնում եմ… ինչպե՞ս անցա… մինչ այսօր ինձ թվում էր, թե պարտված եմ, բայց թոռնիկս վերևից այնպե՜ս ինձ ժպտաց, այնպե՜ս ինձ ժպտաց… Այդպես միայն հաղթողներին են ժպտում:
Վերջին հաշվով, աշխարհ եկողի առաքելությունս թոռնիկովս է արդարացվում, որ հաղթանակի տանող բերկրանք է: Տեսնում եմ, թե վայրկյան առ վայրկյան ոնց է մեծանում ներսումս զսպված խնդությունը, ու Հակոբի սանդուղքի նման ինձ համար հյուսվում է մի սանդուղք, որի աստիճաններն իմ երկնքի ճանապարհն իմաստավորող Հակոբիկի անմեղ թոթովաթավալ ժպիտներն են:
Անկախության օր է, տոն, ու ես մենակ եմ արևի հետ: Միշտ սիրել եմ լուսնի հետ զրուցել, բայց այսօր արևի հետ եմ երկխոսում: Ասում է.
– Առաջին անգամ եմ զգում ոսկորներդ:
Ես էլ թե՝ ջերմդ թուլացել է, չի տաքացնում:
Արևը ժպտում է.
– Սիրելի՛ս, ոչ ոք չի ընդունում իր տարիքը:
Ես սրտնեղում եմ:
– Տարի՜ք, տարի՜ք… տարիքը պարզապես անելիքի գիտակցաչափն է:
Պայծառ օր է, ու վրաս իջել է պայծառ տխրություն: Ապարդյուն անցնող ժամանակ է իմ բաժին գոյությունն այլևս, քանի որ ավելի մեծ բան-գործ, քան թոռս է, իմ համեստ կարողություններով ու ունակությամբ չեմ կարողանում պատկերացնել: Կարևորը եղածը պահելն է, չար աչքը փշով ծածկելը:
Մտքովս անցավ Վիլյամ Սարոյանի պատմությունը. երբ նրան հարցնում են, թե ո՞վ է իր համար ամենահանճարեղ մարդը, միանգամից ասում է. «Մեր թաղի կոշկակարը,- ու ավելացնում,- երբ փոքր էի, կոշկակարը, ինձ մատնացույց անելով, ասել է՝ այս տղան մեծ մարդ է դառնալու»:
Հիմա էլ թլոլ թոռնիկս, որ սիրահարված է կոշիկներիս ու հագնում, ման է գալիս, հանճարեղ կերպով հասկացել է ինձ. ասում է՝ էշի մեկը: Ի՞նչ իմանա փոքրիկս, որ ես նրա բնութագրածի իմաստությանը հասել եմ երկարուձիգ ցավ ու ուրախության մեջ եփվելով, իսկ ինքը` մեկ, երկու… խնդրեմ, ամեն ինչ գիտի: Զարմանալիորեն, երբ նա այդ խոսքն ասում է, իմ մեջ բուռն ցանկություն է առաջանում նմանակել էշին՝ մոռանալով, որ արդեն կյանքն ինձ նույնացրել է այդ հալածյալ կենդանուն, որին նստած` Քրիստոս մտավ Երուսաղեմ: Այնպես կուզեմ ես լինել Քրիստոսի էշը, ու թոռնիկս էլ վրաս նստած` արքայանա Հայոց աշխարհում:
Այս ինքնափառավորված, զավեշտալի պահին հիշեցի փոքր որդուս՝ Մանուկի միամիտ, բայց դիպուկ ասված խոսքը. «Պա՛պ, որ դու այդքան բան գիտես, ինչո՞ւ ենք մենք այս օրի»:
Պարբերաբար հիշում եմ նրա միտքը. այն ինձ համար դարձել է թևանցուկ սթափություն: Չգիտեմ, տղա՛ս, հավանաբար խելք չունեցա ճիշտ ուղիով տանելու Աստծո բարի կամքը այնպես, ինչպես իմ սերունդը չկարողացավ շիտակ ընթանալ, ու խնդրահարույց դարձավ ազգիս իրական ազատությունը:
Թոռնի՛կս, հավատում եմ, որ դու կբարձրացնես նորից բաց ճակատս արևի հանդեպ, որպես հավաստում ազգիդ հարատևության, ու քո թոռ Հակոբիկին չես թողնի այն Հայաստանը, որ ես քեզ թողեցի:
ՇՈՒՆՉԸ ՊԱՏՈՒՀԱՆԻ ՇՐՋԱՆԱԿՈՒՄ / Հակոբ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
