Բագրատի տունը քաղաքի ծայրամասում էր: Բայց Արամը եթե բան ու գործ չէր ունենում, աշխատում էր մեքենայով ճանապարհը շեղել ու թեկուզ մեծ պտույտ անելով՝ նախ հասնել Բագրատենց փողոց, հետո նոր գործատեղ կամ այնտեղից ետ՝ դեպի տուն դառնար նույն կերպ: Մի խոսքով, առիթով, թե անառիթ, սիրում էր անցնել Բագրատի տան կողքով: Այն ասես քաղաքի տեսարժան վայրերից լիներ: Փոքր քաղաքում տներն այնքան էլ չէին տարբերվում իրարից, բայց դե, իհարկե, տարբերվում էին, միայն կենտրոնի բարձրահարկերից այն կողմ:
Ծայրամասերի հողամասերով տների շարքում վաղուց արդեն կավաշեն շինություններ չկային, բոլորը քարից էին, սակայն ավելի ու ավելի շատ էին երկհարկանի, եռահարկ ավելի գեղեցիկներն ու շքեղները հանդիպում: Չէ՛, Բագրատի տունը դրանց մեջ չէր մտնում. փոքր էր, միահարկ, իր գույներով ու անխնամ տեսքով արդեն ասես բնությանը ձուլված: Ծառերն ու թփերը դրության տերերն էին՝ փարթամ ու ազատորեն լցրել էին Բագրատի տունն ու հարակից տարածքը:
Եվ աշնանը… Աշնան ամենաթունդ մուսան ասես հենց այդտեղ էր բռնում՝ իրար ձեռք ձեռքի, թիկունք թիկունքի ծառ ու թփերը բոսոր ու դեղին գույն և երանգ էին հագնում:
Բայց Արամն ուո՜ւր, աշունն ու իր մուսան, բոսորն ու դեղինն ուուո՜ւր… Նա կարգին, քսանմեկերորդ դարի մարդ էր, ում համար՝ «Որքան թանկ, այնքան գեղեցիկ» կանոնն էր գործում: Իսկ թանկը նյութն էր… Իր կամք-հրահանգով որքան բնության հրաշք պատառիկներ էին ասֆալտի տակ գերեզմանվել, քանի՜ զբոսայգու, անտառափեշի հսկայական սոսիներ ու կաղնիներ էին թաքուն, հատուկ մեթոդաբանությամբ թունավորվել-չորացվել, որ հետո այդ տեղերում շքեղ կառույցներ վեր ձգվեն:
Բայց թե ինչո՞ւ էր Արամը հատուկ ուշադրության տակ առել այդ տունը, ինքն էլ չգիտեր: Անցնում էր կողքով ու անհագ աչքերով նախ դռանը հառվում, որ թե մի ճեղք լինի՝ մի բան որսա բակի կյանքից, եթե այն փակ էր լինում, պատուհաններն էր հայացքով տնտղում:
Այդ օրն էլ տանից ուշ էր դուրս եկել, բայց մեկ է, ամեն օրվա պես՝ ուղիղ ճամփան թողած, մեքենան ուղղեց ծուռումուռ փողոցներով դեպի Բագրատի տունը, հատկապես որ՝ օրը մռայլ, ամպուզամպով էր բացվել, և ինքն էլ՝ աչքը չբացած, իրեն ու իրեն նամռութել, թթվել էր:
Բագրատի տան մոտ ընթացքը դանդաղեցրեց, նայեց պատուհաններին, մտովի ներս խցկեց գլուխը, տնտղեց, բայց երևակայությունը չհերիքեց ինչ-որ բան տեսնելուն, չնայած այդքանն էլ հերիք էր, որ հոգին զովանալու տարօրինակ զգացում ապրի, խորը շունչ քաշեց, ու հոնքերի մեջտեղը վերից վար ակոսած կնճիռներից մեկը մի քիչ բացվեց, հարթվեց… ամեն օրվա պես…
Բագրատի տունը ծեսի նման բան էր…
Մի չորս-հինգ տարի առաջ այդ տանը Կարոն էր ապրում. սովորական, նորմալ մարդ՝ իր կին-երեխաներով, որն իրեն տեսնելիս բոլորի պես կուչուձիգ էր լինում, դեմքին քծնանքի գարշահոտ ծամածռանք նկարում: Ճիշտ է, ինքը զզվում էր բոլորի դեմքի այդ «նկարից», բայց հենց դրա համար էր իր ամբողջ կյանքի ջանք ու տքնանքը. այդ ծամածռանքն էր իր ուժի, ներքին ամրության աղբյուրը: Որովհետև իրեն՝ Արամ Հակոբիչին, միայն քծնանքից ծամածռված ու խոնարհումով պետք է բարևեն, որովհետև ինչ ասես չի արել, ում ասես վատություն չի արել, ինչ ճակատագիր ասես չի խաթարել, ու ավելի շատ հենց դրա՝ այդ քծնանքի համար: Մարդկանց վախն ու իր անվախությունը, մարդկանց խեղճությունն ու իր ամենակարողությունը փառավորում էին հոգին:
Կարոյի գնալուց հետո, չգիտես որտեղից, այս Բագրատը եկավ:
«Բարի լույս»,- ասում էր ու ժպտում: Այնքան արևոտ էր ժպտում՝ աչքերով, հոգով, իր թոռան՝ Արամչոյի պես։ Թե ինչի՞ էր ժպտում… Ու էդ ժպիտն էր երևի պատճառը, որ ինքը կատաղեց: Որովհետև ե՞րբ, ինչպե՞ս, բայց քիչ առ քիչ ժպիտը կորցրել էր: Շատ ուշ դա հասկացավ. մարդիկ ծիծաղում էին, իսկ ինքը հպարտությունից բերանի ծայրն էր միայն հեգնոտ ծռում ՝ իբր ծիծաղեց, մինչև լրիվ մոռացավ, թե ինչպես են ժպտում:
Մի օր թոռը՝ Արամչո՛ն աչքերը բացեց. «Պապի՛, դու ինչի՞ չես ծիծաղում»: Ծիծաղը դեռ հեչ, ժպիիի՜տն էր կորցրել. որքան էլ փորձեց, նստեց հայելու առաջ՝ ո՛չ աչքերով, ո՛չ անգամ շուրթերով էդ անտերը չէր ստացվում:
Ու դրա համար երևի Բագրատի ժպիտը կանչում էր: Բագրատի տունը կապել-կալանել էր միտքը:
Բագրատի ժպիտն էր փնտրում. ասես տունն էլ էր ժպտում բագրատավարի, արևոտ… Ու թե տանից հոնքամիջյան չորս կնճիռով դուրս էր գալիս՝ Բագրատի տան կողքով անցնելուց հետո, երեքով էր հասնում աշխատավայր, երեք կնճիռով էր դուրս գալիս՝ երկուսն էր մնացած լինում: Մոգությո՞ւն էր, ի՞նչ էր, Բագրատը կապ էր գցել իր ժպիտով:
Ու որքան էլ դրա կարիքն ուներ, ազատվելու ճիգն ավելին էր, որքան էլ կնճռոտ ճակատի մի քիչ բացվելը ներսը անուշությամբ էր լցնում, այնքան էլ՝ Բագրատի հանդեպ կատաղությունն էր որդի պես կրծում իրեն. ո՞վ եղավ դա, որ օրը բացվելու հետ և մինչև նրա մթնելն իրեն հանգիստ չէր տալիս, չէ՛, ի՞նչ «մինչև մթնելը», դրանից հետո էլ՝ երազների մեջ էլ (թե իհարկե երազ տեսնում էր), միայն Բագրատը կար ու իրեն կատաղեցնող, իրեն ջերմացնող, տանջող ու մոգող… ժպիտը:
***
Հիմնարկում արդեն մի ողջ բազմություն՝ քծնանքի ու շողոքորթության, կռացած թիկունքների, անժպիտ ժպիտների հսկայական պաշարով իրեն էր սպասում՝ պատրաստ կարմիր գորգի պես փռվելու ոտքերի առաջ: Ու երբ հասավ՝ աշխատանքային եռուզեռն իր առօրյա հունի մեջ ընկավ…
Սովորական օր էր…
– Իմացա՞ր, ինչ բռնվելու տեղ կա, ի՞նչ է շնչում… թե չէ արդեն կոկորդիս է կանգնել,- բարևի տեղ՝ շրթունքների արանքից նետեց սենյակ մտած տեղակալի երեսին:
Դե, տեղակալն ո՞վ է, որ հրամանը՝ հնարավո՞ր, թե անհնարին, խելքին մոտ, թե՝ ոչ, ի կատար չածի: Ու Բագրատին, չնայած բռնվելու տեղ էլ չկար, կարողացան մեկ ուրիշի գործը կպցնել ու…
Բագրատը հայտնվեց ճաղերի ետևում, բայց Արամի գործը բարդացավ: Կարծում էր, սիրտը կրծող, օր օրի իր մեջ ավելի ու ավելի բնավորվող, ճտավորվող, բազմացող որդերը վերջապես հանգիստ կթողնեն իրեն, բայց… Հիմա էլ ժպիտը ճաղերի ետևից էր կանչում: Ի՛նքը գիտեր, թե բանտերում ինչ ամուր թիկունքներ էր ջարդել, կռացրել, ինչ երկաթյա կամք ու ոգի էր փոշի դարձրել, բայց այդ… ժպիտը… Ասես բան չէր փոխվել…
Մի երկու անգամ անձամբ էր հետը հանդիպել, որ աչքերով տեսնի, Բագրատի խեղճությունը, վախը վայելի, բայց անօգուտ՝ ժպիտը նույնն էր:
Ու Արամի վիճակը նախանձելի չէր. հիմա առավոտյան երկար մտորում էր, թե նախ Բագրատի տա՞ն մոտով անցնի, թե՞ բանտ տանող ճանապարհը բռնի: Բայց բանտը հեռու էր, ու էլի Բագրատի տունն էր առաջվա պես կանչողը։ Երբեմն մի ծածուկ տեղում կանգնած երկար նայում էր պատուհաններին ու մտովի ներս մտած թափառում այնտեղ: Բայց տունը լուռ էր: Հարցերն անպատասխան էին մնում…
***
– Խմիչք բեր… օղի,- կտրուկ նետեց իր զանգ-կանչին շտապած տեղակալին. դա այն հատուկ դեպքերից էր, երբ քարտուղարուհին չէ, որ պետք է սպասարկեր, իրեն չէր հասկանա:
Պահարանի դարակում միշտ խմիչք կար՝ բարձրորակ կոնյակների, գինիների մեծ տեսականի՝ մարտինի, չինզանո… բայց.
– Օղի բեր։
Երկար տարիների գործընկեր, ավելի ճիշտ, մութ գործերի ընկեր, տեղակալ Վասակը բերեց օղին, բաժակները (գիտեր, շեֆն ինչ էլ խմի՝ ինքն էլ պետք է ընկերակցի նրան), լցրեց դրանք ու սպասողական նայեց:
– Զզվում եմ հարբեցողներից,- ասաց Արամն ու գլուխը քաշեց օղին:- Ֆո՛ւհ, օղի չեմ սիրում, խմելու բան չի,- ու նորից երկարեց բաժակը,- լցրո՛ւ:
– Կոնյակ կա, շե՛ֆ ջան,- ծոր տվեց Վասակը:
– Չէ՛:
– Գինիիի:
– Չէ՛, էս պիտի խմեմ՝ չսիրա՛ծս: Էսօր չսիրած բաների օր է,- Արամի ձայնը օղո՞ւ, թե ինչ-որ այլ դառնությունից ավելի էր խռպոտել, ու բամբ, հեռվից եկող խռպոտ ձայնով ավելացրեց,- ինքս ինձ էլ չեմ սիրում:
– Յաաա՞,- ապշած գլուխն օրորեց Վասակը:
– Վերջերս մեկ-մեկ լինում է: Քեզ հետ նման բան պատահե՞լ է,- Արամը դարձավ գործընկերոջը:
Վասակն ինքնաբավ փնչացրեց.
– Չէ՛ մի, էլ ո՞ւմ պիտի սիրեմ, որ ինձ չսիրեմ:
– Ա՛յ տղա, բա ե՞ս,- աչքերը ոլորեց Հակոբիչն, ու… Վասակի քծնաձև կծկվելը մեկ եղավ:
– Կներես, շե՛ֆ ջան, քեզնից հետո:
Արամը ծուռ նայեց ու.
– Լցրո՛ւ: Լցրու, Վասա՛կ: Էդ անո՞ւնդ ով ա դրել:
– Ինչի՞, շատ լավ էլ անուն ա, կարևորը՝ այդ տեսակից քիչ կա,- Վասակը հոնքերը վեր ձգեց, մեջքն էլ ուղղեց:
– Հա՞ որ,- հեգնոտ նրան հառվեց Արամը:
– Անունը նկատի ունեմ:
Արամը լավ չէր, անգամ օղու տված թմրությունը չէր օգնում, որ ներքին ինչ-որ լարվածություն թուլանա, Վասակը հո տեսնո՞ւմ էր դա, բայց ոչինչ չէր հասկանում: Վերջերս շատ բան չէր հասկանում: Նախկինում Արամ Հակոբիչն իր համար բաց գիրք էր, կես խոսքից իրար հասկանում էին: Սակայն Վասակին, ով միայն Արամ Հակոբիչի համար էր Վասակ ու լիուլի վայելում էր իրեն «Վասակ Մակարիչով» դիմող ոչ պակաս գետնաքարշների մեծարանքը, դա այնքան էլ կարևոր չէր:
– Բագրատի կենացը,- մեկ էլ բաժակը մեկնեց մշուշոտ աչքերում կարևոր կայծեր կենտրոնացրած Արամը:
– Բագրատն ո՞վ ա,- Վասակը փորձում էր ընդհանուր ծանոթների մեջ գտնել այդ կենացի արժանացածին ու, բնական է, աչքն ու միտքն իրենցից վերիններին էր հառել:
– Չե՞ս հիշում, դզած-փչածդ գործերից ա, էն, որ անմեղ տեղը սարքեցինք:
– Ո՞ր մեկը հիշեմ, շե՛ֆ ջան: Բա ինչի՞ ես կենացը խմում,- Վասակը չզարմանալ չէր կարող:
– Չեմ սիրում իրեն,- դեմքը թթվեցրեց Արամը,- լավ մարդ ա: Ոնց եմ ատում էդ անմեղներին. նրանց պատճառով եմ կոնյակը թողած՝ էս զզվելի օղին խմում: Էն մյուսներին էլ եմ ատում, բոլորին ատում եմ:
– Ինչ էլ կուչուձիգ լինելով են փողը տալիս… մեզ մեղքի մեջ գցում,- ասածի մեջ իբր թե իրենց ընդհանուր դարդը որսաց Վասակը:
– Ճիշտ ես… լցրո՛ւ…
***
Երբ երեք տարի հետո Բագրատը բանտից դուրս եկավ, առաջին միտքը այդ շառուփորձանքոտ քաղաքից, արամհակոբիչներից, վասակմակարիչներից հեռանալն էր: Երկար չսպասեց գործակալների կողմից տան վաճառքը գլուխ բերելուն: Ինչ-որ մեկը, տունն անգամ առանց տեսնելու, իր ասածից էլ շատ ավելի մեծ գին էր առաջարկել: Հետո, իհարկե, իմացավ, որ գնորդը Արամ Հակոբիչն է, բայց լուռումունջ վերցրեց իր գումարն ու… մուռ պահող չէր, ամենօրյա աղոթքն արեց, կողպեց տան դուռն ու բանալին դրեց գործակալի ափի մեջ:
***
Առքուվաճառքից հետո Արամն առաջին անգամ էր իր գնած տան դուռը բացում. բանալին զգույշ, վախվորած պտտեցրեց, ասես աշխարհի ամենամեծ գանձն իր մեջ ամփոփած սնդուկ էր բացում: Ու ներս մտավ:
Պտտվեց գրեթե դատարկ սենյակներով, ետ-առաջ գնաց, ու քիչ-քիչ լարվածությունը թուլացավ, անսովոր, արտառոց ինչ-որ բան տեսնելու համար խոշորացած, մի քիչ անգամ ակնակապիճների սահմաններն անցած աչքերը իրենց տեղը վերադարձան: Տուն էր՝ ամենասովորական, աղքատիկ, խեղճուկրակ տուն, որ միայն դատարկությունից էր մի փոքր խորհրդավոր թվում: Ավելի մռայլվեց, ոտքով հարվածեց պատին, որն ասես իրեն անամոթաբար խաբել էր, մեկ էլ աջուձախ նայեց և որոշեց հենց նույն օրն էլ վաճառել: Առանց երկար-բարակ մտածելու՝ գործակալին զանգեց:
Դուրս գալուց առաջ մեկ էլ պտտվեց տնով մեկ. ամեն դեպքում սիրտը չէր կտրվում, ուզածը չէր գտել, չնայած գաղափար անգամ չուներ, թե ինչ էր ուզածը, բայց հաստատ կարևոր էր, շատ կարևոր: Դատարկ տանը մի երկու ջարդուփշուր, մաշված, գլխակախ աթոռից ու պահարանից բացի, այլ բան չկար, բայց այնպես կամեցավ ինչ-որ մի իր հետը վերցնել, թե ինչո՞ւ՝ ինքն էլ չգիտեր, ու գիրքը միակ բանն էր, որ կարող էր վերցնել, գիրքը, որ մոռացվել էր պահարանի վրա (բայց Բագրատը Կտակարանը մոռացո՞ղ մարդ էր): Արագ, առանց կարգին նայելու կազմին անգամ, այն ձեռքն առավ ու փնթփնթալով դուրս եկավ:
Մեքենայի մեջ տեղավորվելուց հետո, այս անգամ չարությամբ նայեց իրեն երբեմն անգամ քնից զրկած միահարկ շինությանը, գիրքը նետեց կողքի նստատեղին, նույն չարությամբ խեթեց այն (թե ինչո՞ւ վերցրեց), հետո այնուամենայնիվ նորից ձեռքն առավ, բացեց առաջին պատահած էջն, ու աչքն ընկավ առաջին պատահած տողը… «Փնտրիր ու կգտնես, բախիր և կբացվի»…
Բութ մարդ էր Արամ Հակոբիչը. դպրոցն ու համալսարանն էլ հոր փողերով մի կերպ էր ավարտել, բայց կարծես այս մեկը հասկացավ, ավելի ճիշտ, հասկացավ, որ հասկանալու այնքան բան կա այդ բառերի ետևում… Գրպանից Բագրատի տան բանալին հանեց ու նորից ցանկացավ այն դուռը բացել…
Զանգահարեց գործակալին. «Վաճառքի հայտարարությունը հանիր, տունը չի վաճառվում»,- ասաց ու անջատեց հեռախոսը: Հետո թեթևացած շունչ քաշեց, ինչ-որ շաաա՜տ թեթևացած, շոյելու նման ձեռքում շուռումուռ տվեց փոքրիկ, պաղ մետաղը և հանկարծ զարմանքով հասկացավ, որ… ժպտում է, ամենաիսկական, կարգին, տեղը- տեղին ժպիտով, որ ժպտում է, ու ոչ միայն շուրթերով, այլ նաև աչքերով, ամբողջ դեմքով, հոգով, համարյա թե Բագրատի նման…
