ԱՆԵԾՔԻ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ՝ ԳԻՏԵՑԱԾԻ ԱՆԳԻՏԱՑՄԱՆ ՆԱԽԱՀԻՄՔԵՐՈՎ / ­Գո­հար ԳԱԼՍՏՅԱՆ

«Եր­կի՜ր իմ, այս մարտն էլ որ­պես ա­միս ան­ցիր…»

Հա­մա­ճա­րա­կը պա­տե­րազ­մի ագ­ռավն էր. անց­յալ մար­տի հետ ներ­խու­ժեց մեր եր­կիր ու մնաց։ Չղ­ջիկ էր, թերևս ագ­ռա՛վ էլ չէր։ Ար­տա­քուստ կրծող­նե­րին ցե­ղա­կից՝ ար­յու­նա­ծուծ մի գի­շա­տիչ, որ գի­շե­րա­յին թռչնա­կերպ որ­պես՝ երբ­ևէ չի խորհր­դան­շել թռիչ­քի վե­հութ­յու­նը։ ­Սա ան­գամ հա­նի­րա­վի վար­կա­բեկ­ված ագ­ռա­վի կեր­պա­րին չի ձգում. ագ­ռա­վը գո­նե տա­պա­նից էր, հե­տո՜ ինչ, որ՝ սև­ ու իր հան­դեպ վստա­հութ­յու­նը չար­դա­րաց­րած։ Իսկ սրա ժահ­րոտ մռու­թից ար­յան հոտ է բու­րում, և ­ժո­ղովր­դա­կան ա­ռաս­պե­լա­բա­նութ­յան մեջ, ինչ­պես որ ար­վես­տում՝ վամ­պիր­նե­րի ու մահ­վան խորհր­դա­նիշն է, վայ թե, հե՛նց քա­րան­ձա­վից։
­Դեռ ե­րե­խա, յոթ-ութ տա­րե­կան էի, սնա­հա­վա­տութ­յա­նը կամ ա­ռաս­պե­լին դեռ չէի ա­ռե­րես­վել, ա­մա­ռա­յին մի տաք ե­րե­կո, երբ բո­լորս բա­կում էինք, ան­սո­վոր մի բան կա­տար­վեց։ ­Խուլ փռփռո­ցով օ­դում, սրըն­թաց, գի­շե­րա­յին մի ա­րա­րած հայտն­վեց, պտտվեց գլխնե­րիս վեր­ևով, շրջան­ցեց խա­ղո­ղա­թար­մերն, ու չհասց­րինք տես­նել՝ ո՛նց, բա­կի բաց դռնե­րից մե­կով մեր հար­ևա­նի տուն մտավ։ ­Կա­նայք աղմ­կե­ցին, տա­րեց­ներն ան­հանգս­տա­ցան։ ­Մեկ շա­բաթ չան­ցած՝ այդ տա­նը բնակ­վող մեր ա­ռույգ հար­ևա­նու­հին հան­կար­ծա­հաս մա­հա­ցավ…
Երբ թա­գա­վա­րա­կի «չղջի­կը» ­Չի­նա­կան պա­տը նոր էր ան­ցել, այս պատ­մութ­յու­նը իս­կույն հի­շե­ցի։ ­Սարս­ռա­ցի։ Եվ քա­նի որ ող­նա­շա­րով զգա­ցի, որ տագ­նա­պին տագ­նապ հա­վե­լե­լով ըն­դա­մե­նը շղթա­յա­կան ռեակ­ցիան կու­ժե­ղաց­նեմ՝ միայն ա­ղոթ­քով ու օրհ­նա­բա­նութ­յամբ ջա­նա­ցի դրա­կան է­ներ­գիա­յով ճեղ­քել բա­ցա­սա­կան դաշ­տի կու­տա­կու­մը՝ քայ­քա­յիչ ու ա­վե­րող, որն այդ օ­րե­րին դեռ նոր-նոր սաղմ­նա­վոր­վում էր ու գնա­լով՝ թանձ­րա­ցավ։ Ա­նեծ­քի, զազ­րա­խո­սութ­յան ու թունդ հայ­հո­յան­քի՝ սո­վո­րա­կան ու վա­րա­կիչ դար­ձած ա­լիքն ա­րա­գո­րեն այ­լան­դա­կութ­յան էր հաս­նում՝ իր մեջ առ­նե­լով ան­գամ թվաց­յալ բա­րե­կիրթ­նե­րին…
­Մեր կեն­ցա­ղում ան­մի­ջա­պես մո­ռաց­վող ի­րո­ղութ­յուն­ներ կան, ո­րոնց նույ­նիսկ ներ­կա ժա­մա­նա­կով հա­ճախ ու­շադ­րութ­յան չենք ար­ժա­նաց­նում, ո՜ւր մնաց հե­տո հի­շենք, բայց դրանք այն­քան էլ ան­մեղ բա­ներ չեն։ Այս հա­մա­տեքս­տում ես, բո­լո­րո­վին էլ ո՛չ պա­տա­հա­կան, մի պահ պի­տի շեղ­վեմ՝ պա­տե­րազ­մի ու դրան նա­խոր­դող հա­մա­վա­րա­կի ժա­մա­նակ­նե­րից մի քա­նի քայլ ետ ու դրա­նից էլ ա­վե­լի վաղ՝ մեր երկ­րում սո­վո­րա­կան հա­մար­ված մեկ-եր­կու ան­կար­ևոր կար­ևո­րութ­յուն­նե­րի մա­սին խո­սե­լու։
Ան­կա­խութ­յան տա­րի­նե­րի մեր ի­րա­կան ցնծութ­յան ա­լի­քի վրա, երբ նպա­տակն ու ազ­գա­յին իղ­ձը վեր­ջա­պես ող­ջա­գուր­վում էին, նույ­նիսկ 88-ի երկ­րա­շար­ժի ցա­վից դեռ տնքա­ցող երկ­րում, ուր ա­մեն մեկս մեր փայ­փա­յած հույսն ու հա­վա­տը՝ հնա­րա­վոր ու անհ­նա­րին բո­լոր ջան­քե­րի հետ, ի սպաս դրե­ցինք Ար­ցախ­յան ա­ռա­ջին պա­տե­րազ­մի ա­վեր­ներն ու դառ­նութ­յու­նը հաղ­թա­հա­րե­լու, չգի­տես՝ ոնց, մեր ան­կա­խաց­ման ա­ռա­ջին տե­սա­նե­լի «նվա­ճում­նե­րը», արդ­յու­նա­բե­րութ­յան կազ­մա­լուծ­մա­նը զու­գա­հեռ, ե­ղան ար­դեն գրանց­ված խա­ղատ­ներն ու պոռն­կատ­նե­րը, և դ­րանց սպա­սար­կող բան­կա­յին ու վար­կա­յին, հե­տա­գա­յում՝ նաև վաշ­խա­ռո­ւա­կան, մի շարք կա­ռույց­ներ: ­Մեր ժո­ղովր­դի ստեղ­ծած նյու­թա­կան բա­րիք­նե­րի՝ տա­րի­նե­րով ներդ­րած ա­վանդ­նե­րի զրո­յաց­ման հետ մեկ­տեղ, ա­րա­գո­րեն հալ­վում էր նաև հան­րա­յին տնտե­սութ­յու­նը, ո­րը մի ժա­մա­նակ արդ­յու­նա­բե­րութ­յան և ­գի­տութ­յան հիմ­քով ստեղ­ծա­րար նե­րուժ ու­ներ՝ այլևս ար­տա­գաղ­թով կամ տե­ղում մե­ծա­պես կա­սեց­ված…
­Մեր դռներն ար­դեն թա­կել էր կա­րիքն, ու ան­նա­խա­դեպ չա­փե­րով արթ­նա­ցել էր վա­ճա­ռա­կա­նութ­յան նիր­հող ջի­ղը, երբ մեր հնա­րա­միտ ու շնոր­հա­շատ ազ­գը իր ստեղ­ծա­րար տա­ղան­դով նո­րո­վի եր­ևաց՝ ար­հեստ­նե­րի ու ար­վեստ­նե­րի մեջ տա­րե­րայ­նո­րեն ի­րաց­նե­լով ինքն ի­րեն, բայց ո՜չ թե, կամ ո՛չ այն­քան մեծ թռիչք­նե­րի ու հա­մա­կարգ­ված գոր­ծակ­ցութ­յան, տնտե­սութ­յա­նը զարկ տվող հա­վակ­նոտ ձեռ­նար­կում­նե­րով, այլ ա­վե­լի հա­ճախ մաս­նա­վոր, շատ հա­մեստ ու պա­կաս կեն­սու­նակ, ուս­տիև՝ ան­հե­ռան­կար ի­րա­ցում­նե­րով։ Այս­տեղ միայն ակ­նար­կե­լով ընդ­հա­նուր ի­րա­վի­ճա­կը, ո­րից սկիզբ ա­ռավ ու հե­տա­գա­յում տաս­նամ­յակ­նե­րով ե­րիցս մամ­լի­չի տակ մնաց իշ­խա­նա­կան հո­վա­նա­վոր­չութ­յան կտու­րից դուրս որ­ևէ նա­խա­ձեռ­նութ­յուն (թեև ե­ղան մեկ-եր­կու բա­ցա­ռութ­յուն­ներ), այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, պի­տի շեշ­տեմ կար­միր թե­լը, ո­րով բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րում խա­ղատ­ներն ու պոռն­կատ­նե­րը (հյու­րա­նոց-սաու­նա-ա­կումբ ան­վան տակ) ան­շեղ բար­գա­վա­ճե­ցին, ինչն, ի դեպ, չէր կա­րող նաև երկ­րի հոգ­ևոր-բա­րո­յա­կան ներ­քին մթնո­լոր­տի վրա չանդ­րա­դառ­նալ…
Այս բո­լոր տա­րի­նե­րին ձեռն­տու բիզ­նե­սի ան­վան տակ, որ­պես օգ­նութ­յուն­նե­րից վատ սո­վո­րութ­յուն մնա­ցած փոր­ձի արդ­յունք, կաս­կա­ծե­լի սնուն­դի հետ մեկ­տեղ մեր եր­կիր ա­ռա­տո­րեն ներ­մուծ­վող «երկ­րորդ ձեռք» չու­լու­փա­լա­սին հա­վել­վեց աշ­խար­հի բո­լոր երկր­նե­րից՝ բո­լոր ավ­տով­թար­նե­րից մնա­ցած մե­քե­նա­յա­կերպ ջար­դո­նի ներ­մու­ծու­մը, ո­րը մեր բազ­մաշ­նորհ դզող-փչող­նե­րի ջան­քե­րով նո­րի տեղ դեռ հի­մա էլ վա­ճառ­վում է հենց մեր պար­զա­միտ կամ քիչ գու­մա­րով «շա­տին» ձգտող հայ­րե­նա­կից­նե­րին՝ ներ­կ­րող տե­րե­րին ֆան­տաս­տիկ շա­հույթ ա­պա­հո­վե­լով… Ու թքա՛ծ, թե ու­րի­շի աղ­բը վեր­ջում մնա­լու է մեր երկ­րին… Այ­նինչ, թշնա­մի երկ­րից ներկր­ված սննդի ան­չա­փե­լի վնաս­նե­րին հա­մա­զոր, ան­գամ դա՛ էլ ա­մե­նաէա­կան վնա­սը չէ, ո­րի մա­սին այս­քա­նը խո­սե­ցի, այլ այն, որ ինչ­պես մեզ ան­ծա­նոթ մար­դու հա­գուստն է պահ­պա­նում տի­րոջ է­ներ­գե­տիկ դաշ­տը, և կ­րե­լիս՝ է­ներ­գե­տիկ մա­կար­դա­կում ան­բա­րեն­պաստ կա­րող է լի­նել մեզ հա­մար (չէ՞ որ մենք չգի­տենք այդ մար­դու հի­վան­դութ­յուն­նե­րը կամ մահ­վան պատ­ճա­ռը), ա­ռա­վել ևս վ­թա­րի են­թարկ­ված մե­քե­նան՝ մե­տա­ղի մեջ մխրճված ողջ նե­գա­տի­վով, ինք­նին ա­ղե­տա­բեր է՝ դժբախտ պա­տա­հա­րից տու­ժած­նե­րի ցա­վի կամ զո­հե­րի մահ­վան հի­շո­ղութ­յամբ… ­Դե, ու­րեմն, պատ­կե­րաց­րեք, թե բա­ցա­սա­կան է­ներ­գիա­յի ի՜նչ ծանր դաշ­տեր են տևա­կա­նո­րեն ներ­մուծ­վում մեր եր­կիր, և ի՜նչ կա­րող էր բե­րել այդ ա­մե­նը դե­պի մեզ…
­Հա­մա­ճա­րա­կի ի հայտ գա­լուց դեռ ա­միս­ներ ա­ռաջ, Ար­շա­կուն­յաց պո­ղո­տա­յի մեր ծա­ռու­ղով ա­մե­նօր­յա ե­րե­կո­յան քայլ­քի ժա­մա­նակ՝ օ­րեր, շա­բաթ­ներ ու ա­միս­ներ շա­րու­նակ, ես հար­յուր­նե­րով ու հա­զար­նե­րով այդ­պի­սի կի­սա­ջախ­ջախ­ված մե­քե­նա­նե­րի ներկր­ման ա­կա­նա­տեսն եմ ե­ղել։ Դ­րանք միշտ ե­րե­կո­յան ժա­մե­րին էին գա­լիս՝ շա­րաս­յու­նե­րով, ինչ­պես որ կպատ­շա­ճեր մեր եր­կիր ներկ­րել զենքն ու զի­նամ­թեր­քը՝ քաջ գի­տակ­ցե­լով, որ մեր պա­տե­րազ­մը ո՛չ միայն երբ­ևէ չի ա­վարտ­վել, այլև նոր բռնկու­մի նա­խա­շե­մին է։
­Պի­տի խոս­տո­վա­նեմ, որ ջարդ­ված մե­քե­նա­նե­րի շա­րաս­յու­նը տես­նե­լիս հստա­կո­րեն զգում էի այդ բա­ցա­սա­կան դաշ­տը՝ ո՜վ գի­տի քա­նի­սի հան­կար­ծա­հաս մահ­վան, տա­ռա­պան­քի դրոշմ­նե­րով, ա­նեծ­քով ու ցա­վով, ո­րը մեր ի­րա­կա­նութ­յան խառ­նի­ճա­ղանջ հա­մա­պատ­կե­րին՝ մեզ­նից յու­րա­քանչ­յու­րի բա­րո­յա­կան ու հոգ­ևոր ան­կա­տա­րութ­յա­նը, չա­րա­կամ խոս­քին ու ախ­տա­բեր գոր­ծե­րին ան­տե­սա­նե­լիորեն հա­վե­լում էր հոգ­ևո­րի ու ֆի­զիկա­կա­նի սահ­մա­նա­գի­ծը խախ­տող, ու­րիշ աշ­խարհ­նե­րից դե­պի մեզ բեր­ված մահ­վան հա­զա­րու­մի հա­րու­ցիչ­ներ։
­Հա­մա­տես հա­մա­ճա­րա­կի հա­րու­ցիչն ար­դեն այն­քան ա­րագ էր տա­րած­վել հա­մա­ցան­ցում և ­հան­րա­յին խոս­քում՝ Ազ­գա­յին ժո­ղո­վից մինչև հե­ռուս­տա­տա­ղա­վար­նե­րը, մինչև լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րի է­ջերն ու ար­դեն՝ հրա­պա­րակ­նե­րը, որ էլ ո՛չ դի­մակ, ո՛չ ախ­տա­հա­նող մի­ջոց­ներ, ո՛չ էլ ան­գամ զեն­քուզ­րահ, չպի­տի կա­րո­ղա­նա­յին ետ մղել այն մե­զա­նից կամ ինչ-որ կերպ վե­րա­դարձ­նեին մեզ հա­մա­վա­րա­կից ա­ռաջ դեռևս փրկագ­նե­լի մեր ու­նե­ցա­ծին…
­Մե­ծա­խո­սե­լով, ի­րա­րու չա­րա­բա­նե­լով՝ վեր­ևից ներքև, ա­նի­ծե­լով, հայ­հո­յե­լով աղ­տե­ղի՝ տղա­մարդ թե՛ կին, մեր խոս­քի տա­րած­քում օ­րե­ցօր վատն­վում էր ազ­գա­յին ի­մու­նի­տե­տը, ո­րով նախ՝ թա­գա­վա­րակին, և­ ա­ռաջ՝ թշնա­մու հո­խոր­տանք­նե­րին հնա­րա­վոր կլի­ներ հա­մար­ժեք հա­կազդել… ­Բայց ժա­մա­նակն աշ­խա­տեց մեզ հա­մար ակն­հայ­տո­րեն անն­պաստ։
Ինչ­պես որ հի­մա, մար­տին դարձ­յալ ­Մեծ ­Պահ­քի օ­րեր էին՝ ե­թե կհիշեք… Իսկ այդ շրջա­նում աշ­խար­հով մեկ չարն ակ­տի­վա­նում է։
­Պի­տի վկա­յեմ, որ այդ ժա­մա­նակ ինքս էլ անձ­նա­կան փոր­ձութ­յան մեջ էի՝ ոտքս կոտ­րած, ֆի­զի­կա­պես պա­սիվ վի­ճա­կում, ու դա էլ ա­սես քիչ էր, ա­նուղ­ղա­կի սլաք­նե­րով փորձ­վում էի՝ արդ­յո՞ք մարդ կմնամ ու ինձ վնա­սե­լու գնով կպաշտ­պա­նե՞մ փոր­ձան­քի մեջ հայտն­ված ըն­կե­րոջս -­ ըն­կեր­նե­րիս։ ­Սա իբրև հի­շե­ցում, նախ՝ ինքս ինձ… Եվ այս փոր­ձա­ռութ­յամբ, հա­մա­վա­րա­կի հետ հաղ­թա­հա­րե­լով նաև այդ օ­րե­րի ինտ­րի­գը, բա­րո­յա­կա­նութ­յան հիմ­քե­րի վրա փնտրե­լով խնդրա­հա­րույց բո­լոր հար­ցե­րի պա­տաս­խան­նե­րը, ես, ա­վա՜ղ, այն տե­սա վեր­ջի­նիս ծայ­րաս­տի­ճան սղութ­յան ու հա­կա­ռա­կի տի­րա­ժա­վոր­ման չքմեղ ու ամ­բար­տա­վան գոր­ծե­լա­կեր­պի մեջ։
Ընդ­հան­րա­պես բա­րո­յա­կա­նութ­յան ու խղճմտան­քի թե­ման այն­քան անձ­նա­կան է ա­մեն մար­դու հա­մար, որ քննար­կե­լու չէ… Այ­սու­հան­դերձ, ինքն իր հետ թե­կուզև հա­մա­վա­րա­կի օ­րե­րին հար­կա­դիր փակ­ված՝ կյան­քի հան­դեպ ա­ռա­վել սրդո­ղած՝ մեզ­նից յու­րա­քանչ­յու­րը կա­րող էր, չէ՞, իր ներ­սում մի պահ ինքն ի­րեն հարց ուղ­ղել, թե ինքն այդ ծանր փոր­ձութ­յան մեջ ին­չո՞ւ է, ա­սենք, հատ­կա­պես սնում ո՛չ թե փո­խըմբռն­ման հա­տի­կը, այլ պա­ռակտ­ման, կաս­կա­ծի կամ ներ­քին դա­վադ­րութ­յան որ­դը, գի­տակց­վա՞ծ, թե՞ ան­գի­տա­ցած է ա­նում մի բան, ո­րը ո՛չ միայն հի­վան­դութ­յան ճի­րան­նե­րում հայտն­ված կամ վտան­գի են­թարկ­վող որ­ևէ մե­կի ցա­վը չի թեթ­ևաց­նում, այլև բար­դաց­նում է ակն­հայտ պայ­քա­րի մի­ջոց­նե­րով արդ­յու­նա­վետ պաշտ­պան­վե­լու հնա­րա­վո­րութ­յու­նը, ին­չո՞ւ է, ա­սենք, ակն­հայ­տո­րեն առ­կա վա­րա­կի դեմ պայ­քա­րող բժիշկ­նե­րի ազ­նիվ ջան­քը զրո­յաց­նե­լով՝ տագ­նա­պի մեջ պա­հող լու­րեր տա­րա­ծում, ին­չո՞ւ է ա­ջու­ձախ զազ­րա­խո­սում… Ին­չո՞ւ սկսել է ա­նի­ծել, ին­չո՞ւ ար­դեն չի ա­մա­չում բա­ցա­հայտ հայ­հո­յանք­ներ գրե­լուց… Ա­տե­լութ­յուն ու չա­րիք սնե­լով՝ մի՞­թե հա­վա­տում է, որ վա­ղը բա­րիք է ստա­նա­լու. ինչ­պե՞ս, ու­մի՞ց… ­Մար­դո՞ւց, սա­տա­նա­յի՞ց… Լ­սե՞լ է արդ­յոք Աստ­ծու մա­սին… Իսկ ե­թե նաև Աստ­ծու ա­նու­նո՞վ է ա­նի­ծում ու հայ­հո­յում՝ հաս­կա­նո՞ւմ է իր պղծութ­յան ու մեղ­քի ծան­րութ­յան չա­փը:
Ու­շադ­րութ­յուն դարձ­նենք, որ սա հա­մա­վա­րա­կի պիկն էր, և­ այդ ա­լի­քի վրա սոց­ցան­ցե­րում ար­դեն ակն­հայտ էր վարժ հայ­հո­յե­լու, չա­րա­միտ զազ­րա­խո­սե­լու, պի­տա­կա­վո­րե­լու և, ա­մե­նա­սոս­կա­լին, ա­նի­ծե­լու հա­մախ­տա­նի­շը։
Ա­նեծ­քի հա­կա­ռա­կը օրհ­նանքն է։ Օրհ­նան­քը բա­րի կամք է են­թադ­րում – ­բա­րի կա­մե­ցո­ղութ­յուն՝ մեր­ձա­վո­րիդ, հե­ռա­վո­րիդ, երկ­րիդ, մարդ­կութ­յա­նը։ Որ­տե՞ղ մո­լոր­վեց մեր վի­րա­վոր ու պա­ռակտ­ված ­Հայ­րե­նի­քի տիե­զե­րա­կան օրհ­նութ­յու­նը…
­Պա­տե­րազ­մի կո­րուստ­նե­րից ա­մա­յա­ցած մեր հո­գի­նե­րում ա­ռա­ջի­նը ա­ղոթ­քը խեղդ­վեց, երբ, ան­գամ վշտից սեղմ­ված, դեռ ա­ղո­թե­լով, ծանր քա­րա­ցանք խաբ­վա­ծի ցա­վից։ Ա­նեծ­քը դարձ­յալ շա­տա­ցավ, ու մեր մեջ պա­կա­սեց ա­ղոթ­քը՝ մեր երկ­րի, մեր ազ­գի նո­րոգ­ման հա­վա­տով, ո­րի մաք­րա­գոր­ծող է­ներ­գիան միաս­նա­կա­նութ­յան դեպ­քում հրաշք­ներ կգոր­ծեր…
­Ձեռք­բե­րո­վի կամ ներ­մուծ­ված, ժա­ռան­գա­կան կամ վա­րա­կիչ, ախ­տի, հի­վան­դութ­յան, ա­պա­կա­նութ­յան, ներ­քին թշնա­մութ­յան, պա­ռակտ­ման՝ բո­լոր վի­ճակ­նե­րում հայ­հո­յան­քի այս­չափ կու­տա­կու­մը մի՞­թե կո­րուստ­նե­րի նոր պար­պում չէր են­թադ­րե­լու. գու­ցե վեր­ջին երկ­րա­շար­ժը հենց դրա նշա՞նն էր… ­Հո չե՞նք պատ­րաստ­վում պա­տե­րազ­մի ան­չա­փե­լի կո­րուստ­նե­րին նո­րե­րը հա­վե­լել…
Երբ պա­տե­րազ­մի ­Տա­վուշ­յան օ­րե­րից շա­բաթ­ներ անց մեր գլխա­վեր­ևում՝ ա­սես թշնա­մա­կան ա­նօ­դա­չու, պտտվում էր մեզ պար­տադր­վող կրթա­կան չա­փո­րո­շիչ­նե­րի խայ­տա­ռակ ձևա­չա­փը՝ ա­սես հա­տուկ թշնա­մու կեղ­ծա­րա­րութ­յուն­նե­րի նպա­տա­կա­յին հար­մա­րե­ցում­նե­րով, մեր պատ­մութ­յունն ու ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րը խե­ղաթ­յու­րող-նսե­մաց­նող, մենք մեր ա­մե­նա­զուսպ ցաս­ման մեջ ան­գամ, թեև միան­գա­մայն տե­ղին, բա­ցա­սա­կան դաշ­տի շղթա­յա­կան ռեակ­ցիան սնե­ցինք զայ­րույ­թով, որն իր հեր­թին թափ­վեց մեզ վրա…
Ար­ցախ­յան հար­ցի տևա­կա­նո­րեն խա­փան­ման և­ ոչ մի կերպ չկանխ­ված նոր պա­տե­րազ­մի նա­խա­շե­մին մեր ազ­գա­յին ինք­նութ­յան ի­մու­նի­տետն ար­դեն հիմ­նա­վո­րա­պես վատն­վել էր պո­ռո­տա­խո­սութ­յան, ան­դի­մութ­յան ու ընդ­դի­մութ­յան, կլա­նա­յին շա­հե­րի ու դա­տա­կան հա­մա­կար­գի ան­զո­րութ­յան, հա­մա­վա­րա­կի ու ազ­գա­հու­դա չա­փո­րո­շիչ­նե­րի ա­րան­քում գե­նե­րաց­վող հայ­հո­յան­քի ու ա­նեծ­քի մեջ։
88-ին ոտ­քի ե­լած­նե­րիս «միա­ցո՜ւմ» պա­հան­ջին այդ­պես էլ ա­կան­ջա­խուլ՝ մինչև վերջ մայր ­Հա­յաս­տա­նին Ար­ցա­խը չմիա­վո­րած, այ­սօր մեր Ար­ցախ­յան հայ­րե­նի­քի մեծ հատ­վա­ծի ան­չա­փե­լի կորս­տի հան­դի­ման, մեր ան­մա­հա­ցած ­Զին­վոր­նե­րից ա­մեն մե­կի ճա­կա­տագ­րի դրվագ­նե­րով, ինչ­պես որ նրան­ցից շա­տե­րի սրբա­ցած մա­սունք­նե­րի դրվագ­նե­րը վշտից խեն­թա­ցած ի մի բե­րե­լով՝ մեզ­նից յու­րա­քանչ­յուրն ան­տա­նե­լի ցա­վի ու ա­կա­մա մեղ­քի գի­տակ­ցութ­յամբ ա­մե­նադժ­նի խոս­քե­րով ու­զում է եր­կին­քը պատ­ռել, և­ ի­րա­կան մե­ղա­վոր­նե­րի հաս­ցեին թե՛ ա­նեծքն է տե­ղին, թե՛ հայ­հո­յան­քը… ­Բայց ա­հա այս­տե՛ղ է, որ պի­տի հի­շենք խո­սե­լու և ­գոր­ծե­լու ի­րա­կան ի­մաստ­նե­րի կար­ևո­րութ­յան մա­սին։
Ն­զով­քը եր­կինք ու­ղար­կե­լով՝ նզովք ստա­ցանք։ ­Հի­մա խո­սել և ­գոր­ծել է պետք ո՛չ թե ընդ­դեմ, այլ՝ հա­նո՛ւն։ ­Հա­նուն երկ­րի, հա­նուն ար­ժեք­նե­րի, հա­նուն ազ­գա­յին ինք­նութ­յան՝ ազ­գա­յին միակ շա­հի, հա­նուն միա­բա­նութ­յան, ո­րը երբ պա­տա­հել է, հաղ­թել ենք ա­ներկ­բա…
Օրհ­նութ­յուն­ներ են պետք նոր հաղ­թա­նակ­նե­րի հա­մար՝ նույ­նիսկ թվաց­յալ փոքր հար­ցե­րում։ Այդ փոքր ձեռք­բե­րում­նե­րից է նոր ի­մու­նի­տետ ձևա­վոր­վում։ ­Մեր մաղ­թանք­նե­րը մեզ են հաս­նում՝ չար թե բա­րի, չկաս­կա­ծենք… Այս­քան տա­ռա­պան­քից հե­տո գի­տակ­ցենք մի բան. ու­րի­շը մեր ցա­վի մեջ՝ մեր ար­ցունք­նե­րով իր չա­րի­քի ծառն է ջրում, երբ մենք ներ­քին ցնցում­նե­րի մեջ ենք ի­րա­րու դեմ։ Արդ­յո՞ք միաս­նա­բար չենք տու­ժե­լու հրահ­րու­մի կամ չա­րութ­յան սան­ձա­զերծ­ման, նոր ա­ղետ­նե­րի հրահր­ման, վրե­ժի ծա­րա­վով։
Սկզ­բի հա­մար խո­րա­գետ լի­նենք, ինչ­պես օ­ձը, և սրբ­վենք հո­գով, ինչ­պես ճեր­մակ ա­ղավ­նին։ ­Հայ­հո­յան­քի հա­կա­ռա­կը ա­ղոթքն է. նույ­նիսկ ե­թե ա­թեիստ եք, ձեզ դա հաս­տատ չի վնա­սի։ Այն բա­րի մղում­նե­րի, դրա­կան է­ներ­գիա­յի ա­պա­քի­նող ու մաք­րա­գոր­ծող դաշ­տե­րի հոսք է, տիե­զեր­քի միջ­նոր­դութ­յամբ՝ մեզ­նից դե­պի մեզ…
Ա­նեծ­քի հա­մախ­տա­նի­շը մեր երկ­րում հա­մա­վա­րակ էր ու պա­տե­րազմ. իսկ գու­ցե օրհ­նան­քո՞վ փրկա­գոր­ծենք մեր եր­կի­րը: Առն­վազն փոր­ձե՛նք, և ­գու­ցե տիե­զեր­քի ար­ձա­գանքն այս ան­գամ էլ դրա­կա­նո­րեն չու­շա­նա: