– Տա՛տ, ինչո՞ւ են մազերդ ճեփ-ճերմակ,- հարցնում էի ես` հետաքրքրությամբ սպասելով նրա պատասխանին:
– Իմ տեսած սև օրերից են մազերս վաղաժամ սպիտակել, ցավդ տանի տատը:
Ես երկար էի մտածում, թե ինչպես են սև օրերից մազերը հանկարծ սպիտակում, այլ ոչ թե սևանում… Տատս մշտապես ինձ պարուրում էր անսահման սիրով ու հոգատարությամբ: Դժվար է ասել` ինքը երբևէ այդպիսի սիրո արժանացե՞լ էր: Տատս ձյունաճերմակ մազեր ուներ, երկար էի փնտրում գեթ մեկ հատիկ սև մազ նրա գլխին, բայց այդպես էլ չէի գտնում: Ես սիրում էի նրա հոտը` տատիկի հոտը, գոգնոցի գրպանում միշտ ինձ համար պահած ընկույզն ու չիրը…
Տատիս տան հինավուրց, արևոտ պատշգամբից բացվում էր անզուգական տեսարան դեպի ընդարձակ խաղողի այգիները, որոնք ձգվում էին հեկտարներով: Աշնանը վազերը, ծանրությունից կքած, սպասում էին մոտալուտ բերքահավաքին, որից հետո բեռնատար մեքենաները սպիտակ, քաղցր շիրայով խաղողի տոննաները տեղափոխում էին գինու գործարան:
Ձմռանն այդ այգիներում ամեն ինչ ճերմակում էր, և տպավորություն էր ստեղծվում, թե տատս ապրում է անծայրածիր անապատում:
– Աշխարհից մեկուսացած էս ձորում մեն-մենակ մնացի, հաճախ արի ինձ այցի, իմ սիրուն աղջիկ,- ասում էր տատս` քնքշանքով շոյելով իմ գանգուրները:
Փայտե ընդարձակ պատշգամբում վառելով երկաթե վառարանը` տատս կարտոֆիլը շարում էր բոցկլտացող կրակից շիկացած մակերեսին, խնամքով աղ ցանում, այնուհետ դասավորում նաև իր թխած հացի կտորները: Տնով մեկ տարածվում էր հացի անուշ բույրը: Մենք նստում էինք հին, մեծ զսպանակներով բազմոցին, զսպանակներն իջնում էին հնազանդորեն, ես հայտնվում էի հարմարավետ մի փոսիկում:
Երբ ձմռան բուքին քամու հետևանքով հանկարծ լույսերն անջատվում էին, տատս վառում էր նավթե պատրույգով լամպը, դեղին լույսը տարածվում էր սենյակում, և լռության մեջ ես ավելի մոտ էի լինում նրան: Նրա տված տաք հացը, կարտոֆիլն ու պանիրն աշխարհի ամենահամեղ ուտելիքն էին ինձ համար: Տատիս տան սպիտակ անկողինն ու հաստ վերմակը բուրում էին մաքրությամբ: Տատս անհատույց ինձ էր նվիրում իր անկեղծ սերն ու հոգատարությունը, նրա ժպիտը պարուրում էր ինձ ջերմությամբ, սիրված լինելու երանելի զգացողությամբ:
Տատս երկու պատերազմ էր տեսել` Մեծ հայրենականը և հայ-ադրբեջանականը:
– Պատերազմի տարիներին,- պատմում էր,- սովի, զրկանքի օրեր շատ ենք տեսել: Մենք հինգ երեխա էինք: Թաղի աղջիկներով գնում էինք հանդը, ցորենի, գարու հասկերը քաղում, բերում տուն: Հասկից հացահատիկները ջոկում էինք, էրկանքով ալյուր աղում, հաց թխում, յոլա գնում: Պակաս տարիներ էին, հիմիկվա նման ամեն ինչ չկար, ցավդ տանեմ:
Տասնվեցը չբոլորած` իմ դեռատի տատին նշանել էին իրենից տարիքով մեծ, համագյուղացի մի տղամարդու հետ: Պապս, որին տատիկիս տան սերվանտին դրված դժգույն դիմանկարով եմ միայն տեսել, Երկրորդ աշխարհամարտի մասնակից է եղել: Պատերազմից տուն է դարձել, ամուսնացրել են փարթամ հյուսերով, գեղեցկուհի տատիկիս հետ: Սակայն ամուսնական կյանքում տատիս միակ ուրախությունը եղել են հինգ զավակները: Հետպատերազմյան` լճացման տարիներին հրատարակվող տեղական թերթերի գլխադիրներում մշտապես փառաբանվող, բարձր առաջադիմությամբ աչքի ընկնող անասնապահական ֆերմայի վարիչ, համակրելի արտաքինով պապս մի սիրուհի է ունեցել ողջ կյանքում: Դա ցավոտ է եղել տատիս համար: Տատս և իր քույրերը պայքարի բոլոր ձևերը կիրառել են այդ մեղսալից կապը խզելու համար, սակայն սերն ու կիրքն ավելի զորեղ են գտնվել, քան նույնիսկ այն ժամանակվա բարոյական նորմերի ուժը:
Հայրս ու եղբայրները տակավին պատանիներ էին, երբ երիտասարդ տարիքում մահկանացուն է կնքել պատերազմի դառնությունն ու անմար կրքի քաղցրությունը ճաշակած իմ պապը: Ամուսնական կյանքում սիրո երջանկությունը լիովին չճաշակած իմ սիրելի տատն այրիացել էր վաղ հասակում:
– Չորս` սարի պես իգիթ տղա ունեմ,- կրկնում էր հաճախ,- նրանց նամուսը գետնով չտալու համար երկրորդ անգամ չեմ ամուսնացել:
Տատս մինչև կյանքի վերջին օրերն ապրեց զուսպ, ճակատագրի բաժին հանած ցավի ու տրտմության հետ համակերպված: Ու չնայած, ինչպես ինքն էր ասում, ճակատին գրված դառը գրին` անսահման բարություն ու լույս էր ճառագում. կենդանիների հետ խոսում էր խանդաղատանքով, նրա հետ, պոչը թափահարելով, խաղում էր անգամ ամենակատաղի շունը, բույսերը խնամում էր առանձնահատուկ սիրով: Տատիկիս փոքրիկ պարտեզում աշխարհի ամենագեղեցիկ վարդերն էին բացվում: Իսկ երբ ամեն տարի, եղանակը տաքանալուն պես, տան խոհանոցի արևոտ պատուհանագոգին հայտնվում էր մի երկար օձ, տատս ժպտալով հարցնում էր. «Էլի եկա՞ր, ա՛յ կտրված…»:
Զարմանքով նայում էի ու հարցնում.
– Տա՛տ, չե՞ս վախենում օձից:
Պատասխանում էր.
– Չէ՛, ցավդ տանեմ, տան օձը չի վնասում…
Ես այդպես էլ չէի ընկալում, թե որն է տան օձը: Տարիներ հետո միայն հասկացա, որ տատիս բարությունից էր, որ օձն անգամ վնասատու չէր… Երբ ժպտում էր տատս, աչքերի տակ գոյացած ծալքերում ակոսներ էին հայտնվում, հայացքում` կյանքը լիարժեք ապրած չլինելու ափսոսանք:
Իմ ժպտերես, արագաշարժ տատին քաղցկեղը մի օր գամեց անկողնուն: Երբ տեսա նրան դժգույն պառկած, ներարկիչները թևերին միացրած, բժշկուհի դառնալու, տատիկիս բուժելու սաստիկ փափագ ունեցա: Բայց չհասցրի: Աշնան մի տխուր օր տատս, վերջին անգամ ժպտալով մահճի շուրջ հավաքված որդիներին ու թոռներին, փակեց աչքերը հավերժի քնով…
Նրա վաղաժամ մահը իմ կյանքի առաջին և անսփոփ վիշտը մնաց, մեծ ափսոսանքը` կիսատված նրա կյանքի համար…
Երազում հաճախ է ինձ այցելում լուսահոգի տատս, հեռվում կանգնած` լուռ նայում ինձ ու ժպտում…
Ողջ կյանքում այլևս ոչ ոք ինձ այդպիսի սիրով և գորովանքով չժպտաց:
Ես բժշկուհի չդարձա, այլևս խթան չկար: Լրագրող դարձա և ուզում էի երկար գրել տատիս մասին, բայց ամեն անգամ արցունքները խեղդում էին կոկորդս, և գրիչս անկարող էր շարունակել…
Իմ գրածն էլ ահա կիսատ է նրա կիսատված կյանքի նման…
