«Համբերությունը կրակոտ թմրամոլություն է»:
Ակուտագավա Րյունոսկե
Օրերս Սիլվա Կապուտիկյանի տուն-թանգարանում հանդիպում էր Սասուն Պասկևիչյանի և Ռուբեն Մաթևոսյանի հետ: Մեկը մեկից լուսավոր անձնավորություններ, որոնց հետ շփումը միայն ուրախացնում է մարդու էությունը: Ինչպես միշտ, բոլոր հանդիպումներն ավարտվում են հայրենիքի մասին խորհրդածություններով: Ներկա էին նաև սփյուռքահայեր, որոնք մասնակցել էին Հայրենիք-Սփյուռք խորհրդաժողովին: Նրանցից մեկը զրույցի ընթացքում հիշեց հերթական նիստից հետո բացված հյուրասիրության սեղանը: Եվ ցավով արտաբերեց. «Այդ մեկ սեղանի պարունակած բարիքներով քանի՜ աղքատ ընտանիք կունենար օրվա ուտելիք, քանի հիվանդ ու անօգնական երեխայի կարելի էր օգնել, ում և ինչ են ցուցադրում այդ սեղանը բացողները»: Վաղուց ճշմարտություն է. «Ամոթ է աղքատ երկրում հարուստ լինելը և հարուստ երկրում աղքատ լինելը»:
Դրանից մի քանի օր առաջ Հասմիկ Տեր-Կարապետյանը Կամերային թատրոնում ներկայացնում էր 19-րդ դարի հայ դերասանուհի Արուսյակ Փափազյանի կյանքը: Մոնոդրամա: Դժվարագույն արվեստ, որի իրականացումը տրված է միայն տաղանդավորագույններին, իսկ նա Զարեհ Տեր-Կարապետյանի դուստրն է:
«Պատճառ որդու հայրությամբ, այլ ոչ նախադաս լինելով»,- կասեր Նարեկացին:
Բեմում, ծայրահեղ աղքատության մեջ կյանքի հատակում տառապող մեծ արվեստագետի կյանքի դրաման է, կին, որին արվեստի սիրուց՝ զրկել են անգամ հարազատ զավակից… Եվ այդ ողբերգական գոյության մեջ հեծեծում է մեծագույն դերասանուհին: Ավարտվեց ներկայացումը: Կիսադատարկ դահլիճը ծափահարում էր հոտնկայս, արցունքոտ աչքերով, հիացումի բացականչություններով:
Նայում եմ շուրջս: Զուսպ կահավորված ափաչափ դահլիճ, և աչքիս հառնում են ոչ միայն պալատներն ու ապարանքներն այսօրվա, այլ նաև՝ եկեղեցիները, որոնց կառուցողները այդ նույն մարդիկ են, որոնք հանցանք են գործում, աղոթքով կոծկում, և նրանց թվում է, թե Աստված իրենց կհանդիպի իրենց կառուցած եկեղեցիներում: Կասկածում եմ, որ նրանց կների Վերինը, բայց սիրտս կասկած է ընկնում հին եկեղեցիների նկատմամբ, կուչ է գալիս սիրտս, մի՞թե նրանք էլ են կառուցել այսպես, ա՛յս ճանապարհով, ու սրբությունս մնում են միայն աղքատ մատուռները կամ տանս լուսամուտը, որտեղից նայում եմ երկինք…
Պատկերացնում եմ, որ այդ եկեղեցու փոխարեն կառուցվեր Համազգային թատրոնը, ուր ելումուտ էր անում հայոց մեծը՝ Սոս Սարգսյանը: Չէ՞ որ մի տարի առաջ էլ նույն զգացողությունն ունեցա, երբ այնտեղ էի ներկայացման. ճռճռացող հատակ, աղքատիկ լույսեր, հնահոտը տարածած, մաշված արհեստական գորգեր, անշուք վարագուրված բեմ…
Եվ դրա կողքին ամեն օր թերթերում «վերևների» գնումների թվերը… Վարագույր՝ Արտաքին գործերի նախարարության համար, աթոռներ՝ Ներքին գործերի նախարարության համար, մեքենաներ՝ բանակի պաշտոնյաների համար, և ամենը արժեք է, որով կարելի էր կառուցել նոր Համազգային…
Եկեղեցի եք կառուցում… մեղքերի թողությո՞ւն, որ սասանում է աստվածասեր մարդու սուրբ հավատն անգամ: «Արվեստը նման է կնոջ: Որպեսզի ըստ կարելվույն գեղեցիկ երևա՝ պետք է տոգորվի ժամանակի հոգևոր մթնոլորտով կամ նորաձև զգեստ հագնի»: Իսկ արվեստը սկսվում է հենց թատրոնի մուտքից, ուր մտնում ես տխուր, հուսահատ և դուրս ես գալիս հպարտ, հուսահատ:
Այսօր փակման իրական վտանգի առջև է կանգնած Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանը, որը կառուցվել էր այն ժամանակ, երբ Մոսկվան «մխում էր» ռուս-ֆրանսիական պատերազմից հետո, կառուցվել է եղբայրների ջանքերով, որոնց մեջ Մայր երկրին օգնելու, մայրենին պահելու բարձր նպատակն էր: Այնինչ տարիներ առաջ 400 հայ մեկենասների զորակցությամբ կառուցվեց ևս մի շքեղագույն եկեղեցի… Մոսկվայում: Մի անգամ Յու. Լուժկովին հարցրել են, թե ինչո՞ւ է թույլ տալիս, որ հայերը այդքան կառուցեն Մոսկվայում: Նա հեգնել է. «Թող կառուցեն, հո գնալիս հետները չե՞ն տանելու»: Թող Աստված ինձ ների (թե՞ նրանց), որոնց մտքով իսկ չանցավ հայրենի երկրի երկրաշարժահար տնակներում մարմրող ընտանիքների համար տնակներ գնել, ուր ցուրտը չէր սողոսկի մանուկների ոսկորները: Ես կապ ունեմ «դրսի» հետ. ձմեռը գնում եմ երեխաներիս մոտ: Ամեն անգամ լսում եմ՝ այսինչ քաղաքում դրվեց խաչքար՝ նշում են նվիրատուի անունները: Հավաքվում են վարձով մի կերպ իրենց գոյությունը քարշ տվող ընտանիքներ, որոնք չեն կարող անգամ ետ գնալ, տոմսի փող չունեն, մի քանի պաշտոնյա ռուսներ, հայերեն օրհնում է հոգևորականը, ռուսերեն շնորհակալություն… և խաչքարը մնում է… մենակ:
Խաչքար,
Ես ու դու մենակ ենք այստեղ,
Քեզ առնեմ մեջքիս ու ընկնենք ճամփա:
Հազիվ քարշ կտամ, ծանր ես, գիտեմ,
Բայց դու էլ ինձ պես փխրուն տուֆից ես:
Կանգնում եմ հերթական խաչքարի կողքին ու մոր նման, որ զավակին ստիպված մանկատուն է տվել, լաց եմ լինում ու հեռանում: Շուրջս ռուսերեն խոսակցություն է, անտեղյակ երեխաներ, վարձի մասին զրուցող ծնողներ:
Միշտ լսում եմ՝ «Հայաստանը մենակ չի կարող գոյատևել»: Ես ո՛չ ֆինանսիստ եմ, ո՛չ քաղաքագետ, ձեզ եմ հարցնում. «Որտեղի՞ց այն միլիարդները, որոնք գնացել են աշխարհի բանկերը Հա՛-յա՛ս-տա՛-նից, որ Հայաստանը պիտի պահեին»:
Օրերս կարդացի, որ զինվորականը Արցախում մտել է մեկի տուն և «գողացել» հաց… Սարսափահար մտածում եմ. դատելու են այդ քաղցած երեխային, դատելու են հաստափոր գեներալնե՞րը (թող ինձ ներեն հայրենասերները, ժողովուրդը նրանց լավ է ճանաչում), որոնց մեքենաների արժեքն աստղաբաշխական թիվ է, խաղատներում թալանը՝ մի դպրոցի աշխատավարձ (եթե ոչ շատ):
«Ճշմարիտ եմ ասում, տեսնել ազատությունը կնշանակի նայել Աստծու աչքերին»,- ասում է ճապոնացի մեծ մտածողը՝ Ակուտագավա Րյունոսկեն, իսկ թույլ մարդկանց հարստությունը չի թողնում ոչ թե տեսնել, այլ անգամ նայել ուժեղի աչքերի մեջ, որովհետև այսօրվա մեծահարուստի «ստեղծածը» այդ զինվոր երեխայի գողացած հացի արժեքն է:
Ճապոնացիները երբ ուզեցին իրենց երկիրը ոտքի կանգնեցնել, որոշեցին ամենաբարձր աշխատավարձը ուսուցչին և բժշկին տալ: Մեկը՝ մարդ է դարձնում, մեկը՝ մարդուն է պահպանում: Այսօր Ճապոնիան եզակի ու ինքնատիպ զարգացած երկիր է, որն ամեն տարի (գրեթե) երկրաշարժահար է լինում, բայց չի կորցնում ազգային դեմքը, լեզուն, յուրատիպ ազգային կենցաղը: Իսկ ո՞ւր է մեր ուսուցիչը, մի՞թե նա ավելին չի անում, քան այսքան ավելորդ նախարարությունների շքեղ մեքենաներով Երևանը բռնագրաված անհիմն պաշտոնյաները: Այս տարի 30 դպրոց շրջանավարտ չի ունեցել: Հիմա էլ՝ օպտիմալացում: Այսինքն՝ հարևան գյուղի երեխան ձյան ու բքի միջով, գայլերի «ուղեկցությամբ» գնա դպրոց: Այդ որոշումը կայացնողը երեխաներ ունի՞: Իսկ գործազուրկ ուսուցիչները կհամալրեն այն բանակը, որ կոչվում է «աշխատանք չունեցող մարդիկ»… Նորից պիտի բացվեն դռներ չհուսո…
Չգիտեմ ինչու՝ հիշեցի Վազգեն 1-ի խոսքը, երբ պատրաստվում էինք համազգային գործադուլի.
«Լսեցե՛ք ինձ, այլապես ես այլևս կլռեմ»:
Եվ այսօր այդ լռությունը համր ճիչ է.
Հայրենիք…
Ինչպես գրկեմ,
Ինչպես փրկեմ,
որ քեզ տեսնեմ
երջանիկ:
Ինչպե՞ս, ինչո՞ւ, մինչև ե՞րբ…
