Քիչ է մնում այլևս չգրվի: Քիչ է մնում չհավատամ, թե իմ բոլոր գրածները ես եմ գրել: Մի տեսակ չոր, անարցունք-անարյուն տառապանք է սկսվում: Ո՛չ դուրսն է կարգին դուրս, ո՛չ էլ գոնե ներսն է խնդումներեսին մոտ: Գիշերը` դժոխք: Մահիճս էլեկտրական է` աշխարհին հայտնի աթոռի լավագույն տարբերակով:
Եվ ահա վերջապես աքլորի ծուղրուղուն: Այսինքն` աքլորականչ: Առաջինը: Քաղաքում: Ուրեմն խավարի մեջքը կոտրվում է: Մոտիկ պողոտայով սուրում է առաջին մեքենան: Երկրորդը: Երրորդը և այլն` արդեն քիչ կրճատվող ընդմիջումներով:
Քնաբերը ներսումս վաղուց հալվել, անիմաստ չխկչխկում է ստամոքսիս մի անկյունում: Ընդամենը կես ժամ առաջ երկրորդ զույգ հաբն եմ կլլել: Գլուխս ծանր է: Ոնց որ բթամիտ լինեմ: Մտքերս անթափանց ու կարծր են: Դրանց կասկածելի հաջորդականության ժապավենը իր առանցքի շուրջն է դառնում` անկիրթ հևալով:
Երկրորդ աքլորականչը: Մեքենաների հոսքը մոտենում է անընդմեջության սահմանին:
Աստված գիտե, թե հիմա ինչու եմ գրիչ վերցրել, երբ չի գրվում: Բայց գրվելու է: Համառորեն գրելու եմ` ինչպես անքնության մեջ խավարն է փնթի խտացած լինում, թվում` այլևս չի լուսանալու: Երբեք: Բայց լուսանալու է: Համոզված եմ:
Այսպես խաբում եմ ինքս ինձ, իբր, գրվելու է: Եվ, իբր, լուսանալու է: Չի գրվելու և երբեք չի լուսանալու: Համոզված եմ: Սակայն դուք չխաբվեք: Չհավատաք սիրո խոստումներին, եթե ձեզ չեն սիրում: Չհավատաք դավաճանությանը, եթե նույնիսկ ձեզ դավաճանում են: Չհավատաք ատելությանը, եթե ձեզ սիրում են: Չհավատաք լույսին, մութին, համբույրի քնքշությանը: Եվ առհասարակ այն ամենին, որ առաջներում ձեզ պաշտամունքի է հասցրել: Եվ հակառակը` ատամներով կառչած մնացեք սիրո փեշերից: Առհասարակ այն ամենից, որ առաջներում ձեզ չի հուզել: Անձամբ ես սկսում եմ չքնել այն ժամանակ, երբ ամեն բան մի տեսակ շատ է գեղեցիկ, երբ տարիների լավագույն թերմացքը ճանճի պես խեղդվում է հավատարմության խոստումներ-բաժակաճառերի թագակիր աղբանոցում: Մարմինս նվում է հոգնությունից: Գլուխս արդեն ոչ թե նման մի բան է, այլ` գոց կճուճ, որտեղ մտքերն անթիվ որդերի պես գալարվում են ու լպրծուն սողում իրար միջով, իրար կցված, դոնդողանման խիտ, գարշելի փափկությամբ վերջացած, մահվամբ գեղոն: Իսկ աչքերս չեն փակվում` իբրև որդնած ուղեղի գարշապար, իբրև որդը կերած մտքերի բաց պատուհան:
Հետո, երբ վրիպակ ակնթարթի ուրախությամբ արձանագրում եմ քնաբերի դողդոջ ազդեցությունը, պատի որևէ անցքում պահ մտած մոծակն անմիջապես վրա հասնում և իր անտեսանելի կնճիթը մխրճում է…
Զա՞նգ ասեմ, թե՞ խառնակիչ ահազանգ, չարությամբ դղրդում է ուղեղիս ոլորաններում, իսկ մտքիս խառնամբոխը գազազած արշավում է դեպի գանգախոռոչներ: Ճնշումից փքվում են պարանոցիս երակները, աչքերս գորտի աչքերի են նմանվում, շնչուղիներս խցանվում են, կոկորդս չեչաքարերով է լցվում: Բերանս լայն բացելով գիշերային սենյակի օդ եմ հափռում վրա-վրա` հակաթույնի իմաստով: Որոշ ժամանակ անց, զգալով շնչասպառություն, հայտնաբերում եմ տարօրինակ մի վիճակ` շնչելը մոռացել էի: Սկսում եմ ուշադիր և հետևողական շնչել: Երբեմն, երբ հիշում եմ շնչելուս զարմանալի փաստը, դառնում եմ անհանգիստ, ընդամենը վախից շնչող: Ոնց որ շնչարգելությամբ տառապող: Իրականում նման հիվանդություն չունեմ: Սկսում եմ արտասանել իմ իմացած բոլոր բանաստեղծությունները: Զարմանալի է` մտքումս եմ արտասանում, բայց շունչս նորից կտրվում է: Փոխանակ ուղեղս անջատվի, շունչս է կտրվում: Հիշում եմ, որ շնչում եմ, հիշում եմ, որ պիտի կանոնավոր շնչեմ, որ նման բաներ հիշելը ծիծաղելի է, որ ծիծաղելի է, երբ սարսափով մտածում եմ, իբր, չի լուսանում, իսկ սիրտս ջղայնությունից և լարումից տրաքելու է:
Միառժամանակ էլ ոչխար եմ հաշվում: Փորձում եմ հաշվելով հիշել, թե մեր ողորմածիկ կոլխոզը քանի՞ ոչխար ուներ և ո՞վ ինչքան էր ուտում:
Երրորդ աքլորականչ: Դա հենց այն պահին էր, երբ ոչխարներից էլ լքված, տեղիցս ելել, լույսը վառել, պատն ի վեր ցատկոտելով հեռացող մոծակներից մի քանիսին անմիջապես պատի վրա ծեփելով կրկին պառկել, քնելու տեսանկյունից գրեթե հանգում էի, աչքերս երանությամբ կուլ էին գնում… Սիրում եմ աքլորականչը,- լույսի չափ,- բայց այս անգամ քունս փախցնողը հենց իմ այդ սերը եղավ:
Այնուամենայնիվ լույս. ահա անքնությամբ տառապողներիս տարփանք-թագուհին: Ամբողջ լույսը: Ուղեղիս քաոսը տեղնուտեղը փոշիացավ: Լույս` զարթնող փողոցներ ու անհուն հեշտանքով առաջին կրծկալները կոճկող աղջնակներ` փոփոխվող, սիրուն, շատ…
Կյանքը փոխվում է, համեմատաբար գեղեցկանում:
Ոտքի՛, տառապյալ:
Արագ, սակայն վայելքով դառը սուրճ: Լվացվել:
Ուղեղիս ծանրության կեսից ավելին ցնդում է: Ակամա մտածում եմ` մարդու նման կատարյալ արարածի գլխում որտեղի՞ց են հավաքվում այսքան որդնած մտքեր: Եվ հատկապես ինչո՞ւ գիշերով: Ապա հայտնություն` կատարյալն էլ է իր ինչ-որ կողմով անկատար: Հա, որդը քաղցրին ձգտում է: Իսկ ես կարծում էի, թե ահագին դառը պտուղ եմ: Ահ: Այնուամենայնիվ բռավո՜` լուսաբաց: Եվ կեցցե՛ս` քաղաքում էլ է զիլ հնչում աքաղաղի լուսաբեր ծուղրուղուն: Թե չէ մանկության հիշատակներն աղոտվում են առօրյա ղըռուվըռի մեջ: Մեր գյուղում, օրինակ, եթե մեկը գլխից դուրս բաներ էր հայտարարում, ասում էին` խելացի Խիկար, դու սուս մնա: Իսկ Խիկարն իսկապես խելացի էր: Ասում են` եթե մի շուն իր տիրոջը թողնում և քո ետևից է գալիս, քարերով հալածիր նրան: Ես շունս կորցնելու ահ չունեմ, որովհետև արդեն քանիիիի՜ տարի կլինի, որ շուն չեմ պահում: Իմ մտքերը երբեմն կնոջ շնություն էլ են ունենում, բայց նրանք իրենց ոտքով չեն կարող հեռանալ ինձնից, չեն կարող ինքնակամ վազել ուրիշի ետևից:
Երկու կողմից էլ ապահով եմ: Ինձ առավել խեղճացնողը մտքերիս այս խժդուժ երթն է: Չեմ հասկանում` ինչը որտեղից, դեպի ուր և ինչո՞ւ: Ահ, գուցե անքուն գիշերներից հետո այսպիսի խառնափնթորությամբ մտածելն իմ առավելությունն է, լուսաբացներով մխիթարվելու իմ խնդությունը…
Ահա կելնեմ փողոց ու մարդամեջ կմտնեմ: Տեսակ-տեսակ մարդիկ:
Եվ ո՞վ կարող է ժխտել նրանց որևէ տեսակը: Տեսակ է, չէ՞, երբ մարդը քաղցր ժպտում է, բայց մտքում` թիկունքդ-խրելու դանակ ունի պահած, երբ անգլիական նավերն իրենց երկրի թագուհու պես գեղեցիկ են, սակայն Հայաստանի լեռները չեն կարող բարձրանալ, իսկ Մահմուդ խանի նավերը թեև կոշտուկոպիտ են ու ջրային մակերեսների համար, բայց կարող են գրավել Բյուզանդիայի մայրաքաղաքը, երբ իմ բառերը թեև լավն են, բայց գրածիցս համարյա ոչինչ չեք հասկանալու, որովհետև ինքս էլ չեմ հասկանում անքնության ու աքաղաղների մասին գրելուս իմաստը: Մանավանդ` զոռով եմ գրում: Եվ մղձավա՜նջ, մղձավա՜նջ… Խնձորն աչքիս առաջ որդնում է, սակայն չեմ կարող օգնել: Հոգուս տունը երերում է` մեջն եմ մնալու, այսինքն` հոգուս տան պատի տակ եմ մնալու, իհարկե, եթե փլվի: Պատերազմ է` զինվոր չեմ: Հող է` հողվոր չեմ: Ջուր է` ձուկ չեմ: Աստված Ադամին սիրում է, սակայն Եվային խաբելու հանճարով է օժտել: Իսկ օձն ընդամենը խաղալիք է Աստծո, Խնձորի և Եվայի միջև:
Աստված Ադամին պատժեց Լիլիթին սանձելու անկարողության համար:
Եվ Եվային` հնազանդ փիսիկության համար: Իբր:
Իսկ խնձորը որդնում է:
Երեխան մի քար է վերցնում և ճզմում է օձի գլուխը:
Դրախտում, սակայն, երեխաներ չկային:
Էլ ի՜նչ դրախտ:
Եվ այսքանից հետո ձեզ թվում է, թե վերադառնալու եմ դեպի անքնության գրավոր ե՞զր` ինչ-որ վերացականություն հաստատելու կամ ժխտելու միտումով: Երբեք: Եթե իմանաք` ինչ տառապանքով եմ լուսացրել: Եթե իմանաք` կնոջական ի՜նչ գայթակղություններ ու խայծեր են գալարվում իմ ու ձեր շուրջ: Լայն բացեք ձեր աչքերը: Տեսեք` ես արդեն լույսի, լուսավորության, զգացական իմացության խորանում եմ: Դժվար է այնտեղ: Առանց աչքերը լայն բացելու և առանց ականջները ցից սրելու իմանալ ու ճանաչել ցավը, որ ավելին չէ, քան ուրախությունը, զգալ ու հոտոտել արյունը, որ ավելին չէ, քան հողը: Զգալ ու ապրել տղամարդու արժանապատվության ոտնահարումը, երբ նրա ձեռքերը կապված են ամեն վայրկյան, և արձակվում են միայն տրոլեյբուս հրելու ժամանակ: Զգալ ու ճանաչել կանանց ինքնավստահության կորուստը, որովհետև նրանք ամեն քայլափոխի ապրում և վերապրում են իրենց այրերի նվաստացումը փողոցում, կանգառում, հերթերի մեջ, տանը, խաղալիքի խանութի կողքով անցնելիս, սրճարանները շրջանցելիս:
Ու հրում են նրանք տրոլեյբուսները` աքլորականչից մինչև մայրամուտ:
Ու տրոլեյբուս նստած կանայք արժանապատվության վերջին ճիգով նայում են տրոլեյբուս հրող իրենց այրերին:
Մխիթարվենք վերջին հնարավորությամբ:
Ահա և եղբայրակիցների հարբած թափառախումբը: Նրանք արքայական պահի սիրով ու ուսընդուս և ծովընդծով երազներով գեղեցիկ են անցնում վերելքների ու վայրէջքների վերջին ուղին: Նրանք ընթանում են պարտատիրոջ ունեցած պարտքի անարատ գիտակցությամբ, և ես նրանց միանալու կամքի ուժ ունեմ, այլ` ոչ հակառակը, ինչպես պնդում են: Այդ նրանք են կյանքի հատակի նկուղներում արարում առօրյա լույսը: Սակայն ոչ ոք չի կամենում հավատալ նրանց, որովհետև բոլորը ձգտում են դատապարտել այդ եղբայրակցության անմատչելի վերելքներն ու վայրէջքները` կարելի և չի կարելի զանազան ուղիներով հանդերձ դեպի պայծառությունը…
Արդյոք երեխաները գիտե՞ն, թե ինչու են քարով ջարդում օձի գլուխը: Երևի մի քիչ: Բայց նրանց չարչարանքը համարյա նույնքան էլ ուշացած է, քանզի երեխաները երբեք դրախտում չեն ծնվում:
Ա՜յ քեզ դրախտ: Ա՜յ քեզ երեխաներ:
Երեխաները գիտե՞ն, թե ինչ է անքնությունը: Երևի չգիտեն: Ախր ինչո՞ւ իմանան: Գիտե՞ն, թե ինչու են հարբում հարբեցողները կամ տառապող եղբայրակիցների մատնացուցածս թափառախումբը: Բոլորովին գաղափար չունեն: Ախր ինչո՞ւ ունենան: Եվ նրանց բարեբախտ անգիտությունը որոշ չափով դրախտ էլ է, ուստի դրախտային երազներ են տեսնում: Երբեմն էլ,- ներեցեք, երեխաներ,- դժոխային երազներ: Մեծանալու վերաբերյալ պես-պես երազներ` որպես մեծերն են հակառակության սկզբունքով մանկանալու անհույս հուսավառությամբ երազներ տեսնում: Մեծերը, որ անուղղելի, անտանելի մեծ երեխաներ են: Անտանելի կռվարար, խռովկան, խաղալիքի, հեծանիվի, պաղպաղակի ու խաղաղության համար բավականաչափ դրամ չունեն և ճարահատ պատվախնդրությամբ տրոլեյբուս են հրում: Եվ թադքած գրպանների գրոշներն ի մի բերելով էժան ու տակիչքով գինի են խմում` միով բանիվ:
Նրանք հերոսանալու, երբեմն էլ պարզ ու հասարակ տղամարդ մնալու երազներ են տեսնում: Ստորացումներից փախուստի և անքնության երազներ, երբ թվում է, թե Երկիրն իր առանցքի շուրջ պտտվում է ընդունելիի հակառակ ուղղությամբ, սովորականից դանդաղ կամ արագ` վերապրումների նյարդային ցնցումներով, փոքր ազգերի հավիտենական վերքերը լիզելու գոյախնդիր թախիծով, մեծ տերությունների գոռ ու փշոտ զորության հանդեպ ահագնորեն գաղտնապահի աղերսով…
Անքնության այլևայլ պատճառներ:
Պատճառները` անպատիճ:
Մինչև աքլորականչ, ջրատարներս, մինչև արշալույս:
Մինչև դրախտ, երեխաներ…
ՎԱՀԱՆ ԹԱՄԱՐՅԱՆ – 60 / Անքնություն
