Վահան ՍԱՂԱԹԵԼՅԱՆ / Աչքի ու խղճի հավկուրություն

Գարինչան Բրազիլիայի ֆուտբոլի հավաքականի խաղացող էր: Նա աշխարհահռչակ ֆուտբոլիստ էր: Աշխարհահռչակ ֆուտբոլիստ Գարինչայի մի ոտքը մյուսից կարճ էր: Մի ոտքից կաղ Գարինչան, ասես ի հեճուկս բոլոր լիարժեքների, հանճարեղ էր հենց ոտքի սպորտում` ֆուտբոլում. նա հմուտ աճպարարի կախարդանքով, իր կաղ ոտքի շուրջբոլորը հակառակորդի մի ամբողջ թիմ էր պարեցնում-մոլորեցնում: Այդ ամենի մեջ մի ինչ-որ վերերկրային դյութանք կար, մի անըմբռնելի հափշտակվածություն, որ դիտողի հոգին տեսիլքի հմայումով ալեկոծում ու միտքը ապշանքի թմբիրով էր պատում: Հանդիսատեսն արդեն մոռացել էր, որ նա կաղ է: Ու որ ասում էին` Գարինչա, նրան ֆուտբոլային յուրօրինակ պտտահողմի մեջ էին տեսնում: Եվ ստացվել էր այնպես, որ կաղ լինելը ոչ միայն չէր խանգարում նրան, այլև… օգնում էր, ասես ինչ-որ բաց էր լրացնում ու մի տեսակ հավելյալ նախշով ամբողջացնում նրա ֆուտբոլային արվեստի դիմապատկերը: Եվ զավեշտն ու անտրամաբանականը, իրականությունն ու պատրանքը այնպես էին միահյուսվել, որ նրա խաղը դիտելուց հետո հնարավոր չէր Աստծուն չհավատալ: Տգիտության զնդաններում ճարպակալած անհավատն անգամ բնազդորեն խաչակնքում էր: Նա կլինե՞ր նույնքան մեծ ֆուտբոլիստ, եթե կաղ չլիներ` չգիտեմ:
Հույն-պարսկական պատերազմի ժամանակ հունական բանակի հետ անթացուպով մի զինվոր էր պատրաստվում ռազմաճակատ մեկնել: Նա ինքն իր մեջ խորասուզված ու մանրամասն պատրաստվում էր: Ինքն իրեն իր հավատի զորության և Աստծու օրհնության մեջ բնավորել ու ներամփոփ վստահությամբ պատրաստվում էր: Հետաքրքրվելը մի տեսակ անհարմար էր, բայց արտառոցի բացապարզման մղումը այնքան էր մեծ, որ, այնուամենայնիվ, հարցրին. «Բա որ հանկարծ հունական բանակը պարտվի ու հարկ լինի փախչելու, դու ի՞նչ ես անելու, ինչպե՞ս ես փախչելու»: Եվ նա հանգիստ պատասխանում է. «Ես չեմ գնում փախչելու, ես գնում եմ կռվելու և հաղթելու, իսկ եթե պարտվենք` կլինեմ զոհվածներից մեկը»: Անթացուպով զինվորը ռազմաճակատ մեկնելուց առաջ նախ իր անլիարժեքության բարդույթն էր սպանել իր մեջ, նախևառաջ ինքն իրեն էր հաղթել: Եվ դա ամենամեծ հաղթանակն էր: Այդ հաղթանակի ցնծությունը արդեն իր մեջ ապրել ու վայելել էր, մնացյալը նրա համար ընդամենը կույր դիպվածի քմահաճույք էր: Եվ ոչ ավելին: Նա իր որոշումներում կլինե՞ր նույնքան սևեռուն ու նպատակամղված, եթե կաղ չլիներ` չգիտեմ:
Գետակում լողացող փոքրիկ տղան զգալով, որ խեղդվում է` օգնություն էր կանչել, և հաշմված ձեռքով մի պատահական անցորդ ջուրն էր նետվել, որ փրկի տղային: Կանչի վրա օգնության հասածները և՛ խեղդվողին էին փրկել, և՛ փրկողին: Պարզվել էր, որ ջուրը նետված փրկարարի ոչ միայն ձեռքն էր հաշմված, այլև… լողալ չգիտեր: Հարցրել էին. «Ա՛յ մարդ, որ լողալ չգիտեիր, ինչո՞ւ էիր ջուրը գցվում»: Զարմացել, ասել էր. «Բա ի՞նչ անեի, թողնեի, որ տղան խեղդվե՞ր»:
Հանճարեղ Բեթհովենը խուլ էր: Երաժշտական ելևէջների կախարդ Լյուդվիգ վան Բեթհովենը ի ծնե խուլ չէր, շատ անսպասելի ու անակնկալ էր խլացել, և ձայների ու հնչյունների մեղեդին վերջնականապես իր մեջ էր բնավորել: Ձայների ու հնչյունների այդ հրեղեն ասքը նա իր «Հովվերգական սիմֆոնիայում» հնչեցրեց, ուր առվակների խոխոջն ու թռչունների ճռվողյունը միահյուսեց սպասվող ամպրոպի ճայթյունի ու հովվերգական եղջերափողի նվագի հետ: Նա դադարեց լսել բնության և մարդկանց ձայները, բայց նրա համար բացվեց ու խորհրդավոր զնգոցով ելևէջվեց մի նոր լսողություն, մի նոր տիեզերական ղողանջ: Նա զրկվեց մարմնավոր լսողությունից և ձեռք բերեց հոգու լսողություն: Նա խուլ էր, իսկ մեր սուր ականջը անկորուստ որսում է անհեթեթության միտվող ցանկացած զառանցանք, ժամանակների հրայրքից ծնված ցանկացած անվարտիք լուր. ասենք` բա իմացե՞լ եք, այսինչի հորաքրոջ տղայի քենակալի մորաքրոջ տղան, այսինչ խորտկարանի հետնախորշի կիսախավարում, այսինչի քրոջ աղջկա հետ… Եվ զավեշտի թատրոնի դռները կրունկի վրա ետ են բացվում: Իսկ Բեթհովենը խուլ էր ու երաժշտություն էր գրում` լայնաշունչ ու լուսավոր մեղեդի` Աստծու և մարդու արանքում…
Ուսանող էի: Արձակուրդներին գյուղ էի գնացել: 80-ամյա պապս խոտհարքից եկել, մեր բակի պոպոքի հին կոճղին նստել ու մայրամուտի շողերին էր նայում: Կինոյի լեզվանի պատկեր էր` մարդու կոճղը ծառի կոճղի վրա: Նրա ծերունական շաղախում ինձ համար մի անհասկանալի ալեկոծում կար, անըմբռնելի մի թախիծ, որ ասես ավարտի սգաժապավենով էր երիզված: Ես գայթակղության տոլապն ընկա ու գնացի պատճառի որոնման արահետով: Եվ պարզեցի. 25 տարեկան մի ջահել, թանձրամիտ մի ցլիկ, հնձվորների շարանի մեջ, իր ուժ ու դիմացկունության զոռով, պապիս նեղել էր: Հարգանքի ու նրբանկատության մանր չափաբաժինը շրջանցել և 80 տարեկան մարդու հոգու հետ բռիավարի խաղացել էր: Ու պապս հնձվորների շարանի մեջ նեղվել էր: Առաջին անգամ նեղվել էր: Կյանքում առաջին անգամ պապս դուրս էր մղվել հնձվորների շարանի գլխին կանգնած առաջնորդի կառավար թափից, և պապիս ուժն ու եռանդը իր մեջ ծրարվել էին: Դերսու Ուզալայի շարժանկարային դիմապատկերն ու վրիպումը աչքիս առաջ եկավ, ու ինձ թվաց, թե լսեցի անտառի խորքում գազանի ոտքի տակ կոտրվող ճյուղի խուլ տնքոցը: Եվ դա իր մեջ կուլ գնացող կյանք էր` վերջի ու սկզբի անընկալելի ամփոփումով, ուժեղի ու թույլի, ծեր ու ջահելի հարափոփոխ երթով, ծերունական կնճիռը ջահելական թափի մեջ ծաղրվող բնազդով… Ասացի. «Պապ, վաղը ես կերթամ քո փոխարեն»: Տեղից բարձրացավ, գնաց գերանդի ծեծելու հարմարանքը բերեց, գերանդու բերանը մանրամասն ծեծեց-բարակացրեց, շրջվեց, տակնիվեր աչքերիս մեջ նայեց ու վճռական ասաց. «Դու կերթաս քո փոխարեն, իսկ ես` իմ փոխարեն»:
Մարտարվեստի բնագավառում բավականին լուրջ արդյունքներ գրանցած տղան, որն ի ծնե ոտքի թեթև արատ ուներ, իր հոգու մեջ մի փոքրիկ երազանք էր փայփայում` գործերը ֆիզկուլտինստիտուտ հանձնել` ավելի բարձր նվաճումների հասնելու նպատակով: Տքնաջանորեն պարապել, անհրաժեշտ գիտելիքների իմացությունը հիմնավորապես մարսել ու գործերը հավատով հանձնել էր: Բժշկական հանձնաժողովի աղջիկները նրան կրունկի վրա ետ էին դարձրել ու ետևից բռերի մեջ քռքռացել էին. «Տընկըլ ոտքով ուզում է ֆիզկուլտինստիտուտ ընդունվել…»:
Ուզում էի շարունակել, բայց զգացի, որ շարունակությունն արդեն խոհի գալար է դարձել իմ մտքում…
Հասկացանք` կյանք է. հանճարն իր խելքի ձեռքն է կրակն ընկնում, բթամիտը` իր բթամտության, ջահելն իր ջահելությամբ է աքլորանում, ծերունին իր անզորության մեջ է մարմրում, մեղուն իր նեկտարն է գտնում, օձն իր թույնն է եռացնում, բայց… Երբևիցե մտածե՞լ ենք, որ արատ ունեցողների, հանգամանքների բերումով ծնկի եկածների մեջ մի գերլարված զգացում ու հրեղեն ոգի կա, որ չի կարելի սանձել, չի կարելի ծաղրել, նսեմացնել: Մեղք է, մահացու մեղք է: Ինչո՞ւ չենք հասկանում, որ բկաբորբով հիվանդ երեխայի մոտ չի կարելի պաղպաղակ ուտել, երեկվա կռվում ոտքը կորցրած մահապարտի կողքով չի կարելի հովատակի պես վրնջալով քառատրոփ արշավել, զավակ կորցրած մոր մոտ չի կարելի սեփական երեխայի երջանիկ կյանքով հրճվել, աղքատների միջավայրում չի կարելի սեփական հարստությունն ու այդ հարստության վայելքը փառաբանել… Հոգու մեղք է, աչքի ու խղճի հավկուրություն: Մարդ ենք, չէ՞, վերջապես, հոգի ունենք տալու: Աստված մարդուն ստեղծեց իր նմանությամբ ու իր պատկերով, իր մի մասնիկը` հոգին, բնավորեց մարդու մեջ, մարդու ներաշխարհը իր ներկայությամբ օծեց, որ մարդը մի քիչ էլ Աստծու աչքերով նայի աշխարհին ու մարդուն: Հիմա մենք ինչպե՞ս ենք նայում մարդկանց ու աշխարհին` Աստծու պատկերի վրա դիմակ հագա՞ծ… Ծաղրում ու նսեմացնում ենք մարդուն, չհասկանալով, որ մեր արարքով նախևառաջ Աստծուն ենք ծաղրում: Աստծու անունը ինչքան տվեցինք, այնքան շատ հեռացանք նրանից: Բայց եթե մենք մեր աղոթքը չունենք, եկեք գոնե այլոց աղոթքին ականջալուր լինենք: Եկեք մի պահ մոռանանք մեզ ու Էքզյուպերիի հայտնի աղոթքից մեջբերված մի հատվածով զմայլվենք. «Աստված իմ, սովորեցրու ինձ չափավորություն և զսպվածություն, որպեսզի չթռչեմ և չսողամ, այլ օրվա ընթացքում կարողանամ տեսնել բարձունքներն ու հեռուները: Պահպանիր ինձ այն միամիտ հավատից, թե այս կյանքում ամեն ինչ պետք է հարթ լինի… Անհրաժեշտ պահին ուղարկիր ինչ-որ մեկին ինձ մոտ, որ քաջություն ունենա ասելու ինձ ճշմարտությունը, բայց ասի այն սիրով: Դարձրու ինձ մարդ` ունակ թակելու այն դռները, որոնք ամենաներքևում են… Պահպանիր ինձ այն վախից, թե ես կարող եմ ինչ-որ բան կորցնել իմ կյանքում: Տուր ինձ ոչ թե այն, ինչ ես խնդրում եմ ինձ համար, այլ այն, ինչ անհրաժեշտ է ինձ…»: Ահա և ձեզ Աստծու մերձավորը: Իսկ մենք մի ամբողջ կյանք ապրում և կարծես չենք էլ ընկալում, որ Աստված մեզ անընդհատ ուղղորդում ու բարձր բարոյականության ծաղկաշատ հովիտներն է մատնացույց անում, իսկ մենք դեպի ցեխաջրի պղտորությունն ենք մղվում: Այդ բարձր բարոյականությունը միշտ դիմացինից ենք պահանջում, իսկ որ հերթը մեզ է հասնում` կույրի բնազդով արդարանում ենք` Աստծուն այդ ե՞րբ տեսանք, որ հավատանք: Եվ հենց այստեղից էլ սկսվում է չգոյության անապատը. քիչ է մնում, որ Աստծուց թոշակ ու աշխատավարձ ուզենք: Եվ հենց այստեղ էլ «սիրիր մերձավորիդ»-ը դառնում է «ծաղրիր մերձավորիդ»: Ու բարոյականությունը շրջվում է գլխիվայր: Մենք նայում ու տեսնում ենք գետի ջրերի փրփուրը ու չենք էլ մտածում, որ փրփուրից ներքև` ջրերի խորքում ձկների վտառն է ապրում: Մենք տեսնում ենք ձևը՝ մոռանալով բովանդակության մասին: Ձև և բացառապես ձև: Անբովանդակ ձև: Եվ խղճի անապատ: Կատարյալ մարդը մեզ համար ձեռ ու ոտի, քիթ ու բերանի ամբողջականությամբ պարագված խեցին է. դատարկ թե լիքը` մեզ չի հետաքրքրում: Մարմնապես լիարժեք թե անլիարժեք՝ մենք մոռանում ենք մարդու առաքելության, բովանդակային առումով նրա կատարելիության մասին:
Վերջակետ դրեցի, ու ինձ թվաց, թե լսեցի ընթերցողի հեգնական ձայնը. «Էս ի՞նչ ես ասում… Էս ինչի՞ մասին ես խոսում… Միակ կատարյալը Հիսուսն էր, նրան էլ չներեցին ու հենց կատարյալ լինելու համար խաչեցին»:

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։