Երբ Գոյարարը մտահղացավ ինչ-որ բան ստեղծել, ես հայտնվեցի նրա ուղեղում՝ «Ի՞նչ»… Ի՞նչ կարելի է ստեղծել, որ և՛ իրեն հաճելի գար, և՛ ստեղծածը բանի նման լիներ: «Ի՞նչ… Ի՞նչ… Ի՞նչ…»: Ինձ շատ չարչրկեց… Ստեղծագործական իր տվայտանքների արդյունքում անսպասելիորեն առաջացավ Քաոս: «Ինչո՞ւ… Ինչո՞ւ… Ինչո՞ւ…»: Քաոսում ցեխ ու կավ շատ կար, և Գոյարարը մատների արանքում իմիջիայլոց կավից մարդուկի կերպարանք ծեփեց: «Ինչո՞ւ» հարցրեց կերպարանքը: Գոյարարն էլ չգիտեր ինչո՞ւ և ինձ մեջ բերեց՝ «Ինչո՞ւ», անհարմար զգաց իր արածից, որոշեց մի նոր ավելի գեղեցիկ էակ ծեփել: Եվ ծեփեց, ինքը գոհ էր սկզբում, բայց երբ գեղեցիկ կավե էակն էլ ասաց՝ «Ինչո՞ւ», Գոյարարը քորեց իր վզակոթը և արտաբերեց՝ «Իսկապես՝ Ինչո՞ւ»: Եվ որպեսզի տարբերվեն երկու կերպարանքները իրարից, մեկի անունը դրեց Ադամ, մյուսինը՝ Եվա: Եվ կրակն ընկա ե՛ս. «Ինչո՞ւ» ասում էր Ադամը, «Ինչո՞ւ» ասում էր Եվան: Ես դարձա գնդակի նման. Էգը ինձ նետում էր արուին, արուն՝ էգին: Ես համոզված էի, որ պատասխան չեն գտնելու… Տասնյակ հազարավոր տարիներ շարունակում են «Ինչո՞ւ»-ին պատասխան գտնել, ապարդյուն: Ես ինքնաբա՛վ եմ… Ինքնիշխա՛ն… Ես երկընտրանքի արանքում եմ գտնվում… Եվ դա՛ է իմ մեծագույն խորհուրդը… Ես կարող եմ հայտնվել ամեն անգամ և ամեն տեղ՝ հին Հռոմի կայսրերի ուղեղներում, ժամանակակից դիվանագետների կառափներում, դահճի կացնի շարժման մեջ, դատավորի լեզվի տակ, տղամարդու էության մակատեսքում, գրողների փսլինքի հոսքում… Հատկապես սիրում եմ հիվանդներին…
Ժամանակն է այլևս հայտնել, թե ո՞վ եմ ես և ի՞նչ է իմ անունը: Ես գոյության իսկական տերն եմ և անունս է՝ Հարց: Ես եմ՝ լինե՞լ, թե՞ չլինելը, խղճա՞լ, թե՞չխղճալը, ատե՞լ, թե՞ սիրելը, սպանե՞լ, թե՞ ներելը, ունենա՞լ, թե՞ չունենալը, հավատա՞լ, թե՞ չհավատալը, խաբե՞լ, թե՞ ճշմարտությունն ասելը, արդարությա՞ն ձգտել, թե՞ օգտախնդիր լինելը… Ե՛ս եմ, ե՛ս եմ, ե՛ս եմ… Ես գերագոյն եմ, նույնիսկ ինձ է ենթարկվում՝՝ «Աստվա՞ծ, թե՞ սատանա» երկբայությունը… Ես համապարփակ եմ… Կալանդակապողն եմ և՛ բանտարկյալների, և՛ բանտապետերի… Կյանքս անվերջանալի է, մշտնջենական… Իմ նյութը համայն մարդկությունն է… Ձգտում եմ նաև գազաններին ու տարբեր կենդանիների իմ ստորակայության տակ առնել… Ինձանից խուսափել չի լինում… Ես աճպարարություն եմ անում ինձանից անկախ… Բնույթս է այդպիսին… Եվ ինձ համար միևնույն է, թե ո՞ւմ մոտ եմ հայտնվում՝ լինի դա հոգևորական, լինի դա ավազակ, լինի դա հասարակ ոստիկան… «Հասարակը» վրիպակ էր, լեզվի սայթաքում: Իհարկե, հասարակ գոյություն չունի իմ պարագայում… Կաթսան նույնն է բոլորի մոտ, որտեղ ես եփվում եմ… Ժամանակի ընթացքը կանգ է առնում պատնեշիս առջև, անսահմանությունը խուսափում է իմ հայացքից… Վերացարկվում է կոնկրետությունը… Վերջը սկզբի պատյանի մեջ է տեղավորվում, սկիզբը՝ վերջի…
Այժմ թույլ տվեք ասել այսպես.
Սկզբում էր «Ինչո՞ւ»-ն:
Երևանից Թիֆլիս թռչող ինքնաթիռի օդաչուին առաջադրանք տրվեց՝ «Կամ պիտի ինքնաթիռը կործանես՝ բարձրաստիճան ուղևորներով, կամ քո ընտանիքի վերջը կբերենք»… Կործանե՞լ, թե՞ չկործանել… Սեփական կյանքն է թա՞նկ, թե՞ ընտանիքի գոյությունը… Հաշի՞վն է նախընտրելի, թե՞ սկզբունքը… «Ի՞նչ…ի՞նչ… ի՞նչ:…»: Եվ իմ սկիզբ ու վերջավորություն չունեցող անչափելի մեծության մարմինը տեղավորել մի փոքրիկ բերանում՝ անիրագործելի էր: «Կործանե՞լ, թե՞ չկործանել», «Իմ կյանքն է թա՞նկ, թե՞ ընտանիքիս գոյությունը»… Այդ ե՛ս էի կշեռքի մի թաթից մյուսը ցատկոտում… Այդ ե՛ս էի ճակատագրական փակուղու մուտքի առջև կանգնած… Ե՛ս էի հիմնական հոգսը օդաչուի… Նա ինձ տնտղեց մի կողմից, երկրորդ կողմից և կործանեց ինքնաթիռը՝ սպանելով առաքինի անձնավորությունների… Ողբերգական է ու անլուծելի իմ երևույթը… Պատասխանը՝ խղճուկ ու մեղկ, լավագույն դեպքում՝ զավեշտական:
– Ո՞վ ես…
– Արդարամիտ անձ:
– Ո՞վ ես…
– Ասացի՝ ազնիվ մարդ:
– Ո՞վ ես:
– Համը հանեցիր. սովորական մահկանացու:
– Մահանալուդ ժամը գիտե՞ս…
– Լեզուդ չորանա՛…Ո՞վ կարող է իմանալ…
– Ապրե՞լ ես ուզում, թե՞…
– Ապրել եմ ուզում, բայց…
– Ի՞նչ բայց…
– Եթե հանդերձյալ աշխարհ կա, ուրեմն՝ մեռնե՛լ:
– Այսինքն՝ շարունակել ապրել… Ինչո՞ւ…
– Եթե հավերժություն կա՞…
– Կա՞, թե՞ չկա…
– Կարծո՞ւմ ես՝ կա՞…
– Կա՛…
– Կա՞…
– Չկա՛…
– Կա՞, թե՞ չկա, կա՞, թե՞ չկա…
– Դու ո՞վ ես…
– Չգիտեմ…
– Ո՞վ ես…
– Մի՛ տանջեք… Ասացի՝ չգիտեմ:
– Ինչո՞ւ…
– Կասկածն է ուտում կյանքս…
– Ինչո՞ւ…
– Ես չգիտեմ՝ տղամա՞րդ եմ, թե՞ կին…
– Կուզե՞ս կին լինել…
– Չգիտեմ:
– Կուզե՞ս տղամարդ լինել…
– Չգիտեմ… Չգիտեմ՝ տղամա՞րդ եմ, թե՞ կին: Ասացեք՝ ես ի՞նչ եմ:
– Դու իմ կատարելագործությունն ես:
– Դու քննի՞չ ես:
– Այո:
– Ես քո մեջն եմ անընդհատ:
– Այո:
– Եվ խիղճդ չի անհանգստացնու՞մ:
– «Չէ»-ն շատ ու հզոր տերեր ունի, «Այո»-ի գլխին էլ մեծ հովանավորներ են կանգնած:
– Որի՞ն ես նախապատվությունը տալիս:
– Երբ քեզ կարողանում եմ հաղթահարել…
– Ի՞նձ… Հաղթահար՞ել… Հը՛մ… Ինչպե՞ս…
– Չգիտեմ:
– Ես երկուսն եմ..
– Ցավոք:
– Ծնվեցի…
– Ինչո՞ւ…
– Որ ապրեմ…
– Ինչո՞ւ…
– Որ երեխա ունենամ, որ մենակ չմնամ…
– Ինչո՞ւ…
– Որ եղբայրներ ունենամ…
– Կայենը Աբելին սպանեց… «Ինչո՞ւ»…
– Ինչո՞ւ…
– Կրակե՞մ, թե՞ չկրակեմ…
– Ո՞ւմ վրա…
– Ինձ վրա…
– Ինչո՞ւ..
– Հոգնել եմ ինձանից:
– Կրակիր ի՛նձ վրա:
– Դու ո՞վ ես:
– «Ինչո՞ւ»-ն եմ:
– Հետո անընդհատ պիտի ասես՝ «Ինչո՞ւ»:
– Ինչո՞ւ…
Բրուտոսը դանակը մխրճեց Հուլիոս Կեսարի մարմինը:
– «Ինչո՞ւ», – հայտնվեցի ես:
– Էլի՞ դու, – ջղայնացավ Կեսարը:
– Դու կարծո՞ւմ ես՝ քո ազգից ավելի կենսունակ ազգ չկա՞…
– Ես նման բան չեմ ասել և չեմ ասում… Պարզապես ուզում եմ, որ իմ ժողովուրդը մնացածի կողքին արժանապատվորեն ապրի…
– Շատ բան ես ուզում:
Ժամանակն էր, որ ես միջամտեի.
– «Ինչո՞ւ»…
– Փորձված կուսակցական գործիչ ես և չես իմանում, որ մի ժողովուրդը մյուսի հաշվին է ապրում…
– Մեր գաղափարախոսությունը խղճի վրա է հիմնված…
– Խիղճը ի՞նչ է…
– Ամեն բան…
– Սա՞ էլ է խիղճ… – ասաց իր առանձնասենյակում նստած անձնավորությունը և ցույց տվեց ատրճանակը:
– Նայած ո՛ւմ ձեռքին է…
– Հիմա ի՛մ ձեռքին է, – արտաբերեց ու կրակեց զրուցակցի վրա:
– «Ինչո՞ւ», – նորեն հայտնվեցի ես: Նա, գազազած, կրակեց ինձ վրա էլ՝ առանց գիտենալու, որ «Ինչո՞ւ»- ին սպանելը անհնար է: Եվ նա իր ամբողջ կյանքի վերջը կրակում էր «Ինչո՞ւ» – ի վրա: Հերթը հասավ և իրեն. Բարձրաստիճան մի գեներալ կրակեց նրա վրա:
Եվ ես՝ անկողմնակալս, ընդհանուրս, ինչպես միշտ, նորեն հայտնվեցի.
– «Ինչո՞ւ»… «Ինչո՞ւ»… «Ինչո՞ւ»… «Ինչո՞ւ»… «Ինչո՞ւ»…
