ՎԱՏ ԳՐՈՂԸ / Հ­րաչ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆ

 

– Ք­նա՞ծ էիր,- հե­ռա­խո­սագ­ծի մյուս ծայ­րին ինչ-որ խե­լառ կին էր: Զան­գել էր կես­գի­շերն անց ու հարց­նում էր՝ քնա՞ծ էիր:
– Ե­թե քնած էլ էի, հի­մա ար­թուն եմ,- հո­րանջս հա­զիվ զսպե­լով պա­տաս­խա­նե­ցի:
Ա­սես չլսեց ինձ և սկ­սեց խո­սել: Խո­սել ա­մեն ին­չի՝ ե­ղա­նա­կի, ան­կող­նու գաղջ ու ձանձ­րա­լի լի­նե­լու, աշ­նան եր­կար ու թախ­ծոտ անձրև­նե­րի և­ ինչ-որ պատմ­ված­քի մա­սին, ո­րի հե­ղի­նա­կը ես չէի հաս­տատ:
Հենց ա­ռա­ջին խոս­քե­րից հաս­կա­ցել էի, որ ինձ ինչ-որ մե­կի հետ է շփո­թել, բայց չէի ա­սում: Ա­սենք, ին­քը ժա­մա­նակ ու հնա­րա­վո­րութ­յուն չէր էլ տա­լիս, որ ա­սեի:
– Դու որ գրել ես էդ կնոջ մա­սին,- ա­սում էր կշտամ­բան­քով,- մտա­ծե՞լ ես նրա փո­խա­րեն, գո­նե պատ­կե­րաց­րե՞լ ես, թե ինչ է զգում նա ա­մեն գի­շեր մե­նակ ան­կո­ղին մտնե­լիս:
Ես պատմ­ված­քի հե­րոս կնո­ջը չէի ճա­նա­չում, ու­զում էի ար­դա­րա­նալ, ա­սել, թե իմ պատմ­ված­քի հե­րո­սու­հու ա­նու­նը եր­բեք էլ Գալ­յա չէի դնի, ու­զում էի ա­պա­ցու­ցել, որ աշ­խար­հում հայ կա­նանց ա­նուն­նե­րը չեն կտրվել, որ պատմ­ված­քիս հե­րո­սու­հու ա­նու­նը… Վեր­ջա­պես ու­զում էի ա­սել, որ կա­նանց մա­սին պատմ­վածք չեմ գրում, քա­նի որ կա­նա­ցի հո­գե­բա­նութ­յան գի­տակ չեմ: Իսկ նա չէր լսում, թույլ չէր տա­լիս, որ ծպտուն հա­նեմ, ու շա­րու­նա­կում էր ի­րե­նը.
– Ա­մեն կին կու­զե­նա տղա­մարդ ու­նե­նալ, կու­զե­նա գլու­խը դնել իր տղա­մար­դու կրծքին ու քնել, իսկ դո՞ւ… Քո հե­րո­սու­հին ա­մեն ան­գամ ան­կո­ղին է մտնում, ի­րեն փա­թա­թում է վեր­մա­կով ու ա­սես սե­փա­կան ամ­րո­ցում` մշշաց­նում է մինչև լույս: Դա ի՞նչ կին է: Ին­չո՞ւ է այդ­պես ա­նում: Դու կա­նանց չես ճա­նա­չում,- գծի այն կող­մից կշտամ­բում էր նա,- աշ­խար­հում այդ­պի­սի կին չի լի­նում: Ա­սենք, ի՞նչ եմ ա­սում. դա գրել ես իս­կա­կան կա­նանց վի­րա­վո­րե­լու հա­մար:
– Տի­կի՛ն,- կմկմա­ցի ես,- տի­կի՛ն,- ցան­կա­նա­լով բա­ցատ­րել, որ ես… բայց կի­նը շա­րու­նա­կեց ի­րե­նը:
Ն­րա ձայ­նը մի քիչ խռպոտ էր ու թավ: Եր­ևի ծխում էր: Միայն ծխող կա­նայք են այդ­պի­սի ձայն ու­նե­նում: Ն­րա խոս­քը վրդով­ված ու կրքոտ էր, ու ես, չգի­տես ին­չու, ան­հար­մար էի զգում, նրա ա­ռաջ՝ մե­ղա­վոր:
«­Կա­րո՞ղ է, այդ պատմ­ված­քի հե­ղի­նա­կը ես եմ,- մտա­ծե­ցի մի պահ,- կա­րո՞ղ է, գրել եմ ու մո­ռա­ցել, կա­րո՞ղ է, խմբագ­րութ­յուն եմ ու­ղար­կել ու մո­ռա­ցել»: Վայրկ­յա­նի մեջ փորփ­րե­ցի հի­շո­ղութ­յունս ու նո­րից հա­մոզ­վե­ցի, որ նման բան չեմ գրել: Չէ՛, ես այդ պատմ­ված­քի հե­ղի­նա­կը չեմ ու պա­տաս­խա­նա­տու չեմ նրա հե­րո­սու­հի Գալ­յա­յի ա­րարք­նե­րի հա­մար: Խոր շունչ քա­շե­ցի, հո­գոց հա­նե­ցի, ցան­կա­ցա ընդ­հա­տել նրա խոսքն ու բա­ցատ­րել, որ սխալ­վել է, ու­րիշ մե­կին է զան­գա­հա­րել, և­ այդ ու­րիշ մե­կը նույն­պես պա­տա­հա­բար գրող է:
– Եվ հե­տո էլ,- շա­րու­նա­կեց նա,- քո պատմ­ված­քի կի­նը իս­կի էլ կնոջ նման չէ: Փո­խա­նակ իր տղա­մար­դուն փայ­փա­յի, տե­ղի-ան­տե­ղի կոպ­տում ու վի­րա­վո­րում է: Դու որ­տե՞ղ ես տե­սել էդ­պի­սի կին: Էդ­պի­սի հայ կին,- իր խոս­քը շտկեց:
Ցան­կա­ցա ըն­կա­լու­չը դնել, բայց նրա խռպոտ, մի քիչ թավ ու կրքա­պատ ձայնն ար­դեն մտել էր ա­կան­ջիս մեջ, ու ձեռքս համ­րա­ցել, կպել էր հե­ռա­խո­սին:
– «­Սիրտս քոնն է,- ի­րա­վա­րի ա­սաց Ա­րա­մը»,- սկսեց պատմ­ված­քից մեջ­բե­րում ա­նել,- ի՞նչ է նշա­նա­կում ի­րա­վա­րի,- հարց­րեց ու լռեց՝ սպա­սե­լով իմ պա­տաս­խա­նին:
Ես ինձ պատմ­ված­քի հե­ղի­նա­կի տե­ղը դրե­ցի ու կմկմա­ցի.
– Դե, ու­զում է ա­սել, իր նման, իր պես, այն­պես, ինչ­պես սո­վո­րա­բար ա­սում է ին­քը՝ ի­րա­վա­րի:
– Իբր նոր բառ ես հո­րի­նել, հա՞,- ծի­ծա­ղեց բեկ-բեկ,- ի՜բր… Ախր գրե­լիս պի­տի մտա­ծես, որ գրածդ կար­դա­ցող կա, ու էդ կար­դա­ցո­ղին պի­տի խղճաս:
– Խղ­ճա՞մ, ին­չո՞ւ խղճամ,- սա ար­դեն նո­րութ­յուն էր ինձ հա­մար:
– Ին­չո՞ւ: Խղ­ճաս նրա հա­մար, որ էդ խեղ­ճը պի­տի կար­դա: Հե­րո­սու­հին կեղծ է, իսկ էդ խեղ­ճը պի­տի կար­դա ու նրան ի­րա­կա­նի տեղ ըն­դու­նի, պի­տի փոր­ձի հաս­կա­նալ քո հո­րի­նած իբր նոր բա­ռե­րը:
– Հա՜,- ծոր տվե­ցի մե­ղա­վոր,- ե­թե դու­րը չգա, թող կե­սից դա­դա­րեց­նի կար­դա­լը, թող չկար­դա, ո՞վ է ստի­պում,- սկսե­ցի պաշտ­պան­վել:
– Ո՜չ,- ըն­կա­լու­չի մեջ գո­ռաց նա,- ո՛չ:
«Ին­չո՞ւ է ու­րիշ հե­ղի­նա­կի գրա­ծի հա­մար պա­տաս­խան պա­հան­ջում ին­ձա­նից»,- մտա­ծե­ցի տրտում, իսկ կի­նը շա­րու­նա­կեց.
– Երբ դու հե­րոս ես ստեղ­ծում, նա սկսում է ապ­րել: Նախ՝ գրա­ծիդ մեջ, հե­տո՝ ըն­թեր­ցո­ղի մտքի ու եր­ևա­կա­յութ­յան մեջ, իսկ ե­թե շատ ի­րա­կան ու ճշմար­տա­ցի հե­րոս է լի­նում, մտնում է նաև կար­դա­ցո­ղի սրտի ու հո­գու մեջ: Ու­րեմն լավ չէ, ե­թե էդ հե­րո­սը կի­սատ-պռատ կամ օ­րա­պա­կաս է լի­նում:
Թե լավ մտա­ծես, ճիշտ է ա­սում, թե խո­րը մտա­ծես, նրա ա­սա­ծի մեջ սխալ բան չկա, բայց լավ կլի­ներ, ե­թե ա­մեն մարդ իր գրա­ծի հա­մար պա­տաս­խան տար, կամ գո­նե հե­ղի­նա­կի ա­նունն ի­մա­նա­յի, թե չէ…
– Ճիշտ չե՞մ ա­սում,- ի­րե­նը շա­րու­նա­կեց նա:
– Հա՛, ի­հար­կե,- հա­մա­ձայ­նե­ցի ես,- ի­հար­կե:
– Դե որ հա­մա­ձայն ես,- ա­սաց խրա­տե­լով,- ու­րեմն վեր­ջում քո Գալ­յա­յին մի՛ սպա­նիր:
– Ին­չո՞ւ,- հե­տաքրքր­վե­ցի ան­կեղ­ծո­րեն:
– Ին­չո՞ւ,- կրկնեց իմ ձայ­նով ու բա­ցատ­րեց,- քա­նի որ կի­նը, էն էլ շատ սի­րող հայ կի­նը, տղա­մար­դու մի ան­գամ պա­տա­հա­բար դա­վա­ճա­նած լի­նե­լու հա­մար ինքն իր վրա ձեռք չի բարձ­րաց­նի:
– Դա­վա­ճա­նել է,- հե­ղի­նա­կին ար­դա­րաց­րե­ցի:
– Հա՛, բայց խմած է ե­ղել, ինքն էլ չի ի­մա­ցել:
– Դա­վա­ճա­նութ­յու­նը դա­վա­ճա­նութ­յուն է, մի ան­գամ է, թե՞ հա­զար… լուրջ թե խմած՝ դա­վա­ճա­նութ­յուն է:
– Ո՜չ,- նո­րից կրկնեց նա,- հայ կի­նը մի ան­գամ խմած դա­վա­ճա­նե­լու հա­մար իր վրա ձեռք չի բարձ­րաց­նի, իս­կի մար­դա­թող էլ չի լի­նի: Կկռ­վի, լաց կլի­նի, մի ա­միս, եր­կու ա­միս, ե­սիմ ինչ­քան ժա­մա­նակ՝ տղա­մար­դուն մոտ չի թող­նի, բայց ինքն ի­րեն չի սպա­նի:
– Ախր ա­մուս­նուն շա՛տ է սի­րում, և դա­վա­ճա­նութ­յու­նը մահ է իր հա­մար: Մա­նա­վանդ, որ ին­քը շատ զգաց­մուն­քա­յին է,- ա­սա­ցի կրքոտ:
– Բա ե­րեք ե­րե­խա՞ն: Ն­րանց մա­սին չի՞ մտա­ծում,- կնոջ ձայ­նին ար­տա­սուք խառն­վեց:
– Հա՜,- ծոր տվե­ցի տխուր:
Ախր ես չգի­տեի, որ պատմ­ված­քի հե­րո­սու­հին բազ­մա­զա­վակ մայր է, և ն­րա սրի­կա ա­մու­սի­նը դա­վա­ճա­նել է նրան: Չ­գի­տեի ու լսե­լուց հե­տո մտքե­րի մեջ ըն­կա:
– Տե՛ս, ինչ ես գրում,- ի­րենն ա­ռաջ տա­րավ կի­նը. «Ին­նե­րորդ հար­կի լու­սա­մու­տից նա­յում էր ներքև, և բաց­վում էր մութ ան­դուն­դը՝ հրա­պու­րող, ձգող, ո­չինչ չխոս­տա­ցող և, մա­նա­վանդ, այդ խոս­տու­մը երբ­ևէ չդրժող»:
– Է՞, ի՞նչ անտ­րա­մա­բա­նա­կան բան կա:
– Բա փո­ղո­ցա­յին լույ­սե՞­րը, բա շեն­քե­րի լույ­սե՞­րը:
– Ես ու­զում եմ ա­սել՝ կի­նը հու­սա­հատ­ված էր, դրա հա­մար աչ­քին ա­մեն ինչ մութ ու խա­վար էր թվում:
– Մեկ է, չես հա­մո­զում:
Ա­մեն վայրկ­յան մեջս գլուխ էր բարձ­րաց­նում ըն­կա­լու­չը դնե­լու, հե­ռա­խոսն ան­ջա­տե­լու միտ­քը, բայց չգի­տես ին­չու ինքս ինձ զսպում էի: Այ­սինքն՝ գի­տեմ. հե­տաքրք­րութ­յունս շարժ­վել էր, ու­զում էի ի­մա­նալ, թե հե­տո ինչ է լի­նե­լու: Պատմ­ված­քի հե­րո­սու­հին, նրա հե­ղի­նակն ար­դեն քիչ էին հե­տաքրք­րում: Հե­տա­քրքիր էր կի­նը: Իր կար­ծի­քով, զան­գել էր պատմ­ված­քի հե­ղի­նա­կին, իբր նրա­նից հա­շիվ էր պա­հան­ջում վատ գրված գոր­ծի հա­մար, բայց ձայ­նի մեջ սրսփուն մե­նա­կութ­յուն կար և հե­րո­սու­հուն պաշտ­պա­նե­լով ու ար­դա­րաց­նե­լով՝ ինչ-որ բա­նի հա­մար ար­դա­րաց­նում էր նաև ի­րեն: Ով գի­տե՝ մե­նակ է ու քու­նը չի տա­նում, ով գի­տե՝ ձանձ­րույ­թը, եր­կար գի­շեր­վա հե­ռան­կա­րը վա­խեց­նում են, ու զան­գել, հա­շիվ է պա­հան­ջում հե­ղի­նա­կից: Ես այդ եզ­րա­կա­ցութ­յան մեջ ա­վե­լի էի հա­մոզ­վել նրա բե­րած մի այլ քաղ­ված­քից հե­տո. «Իսկ Գալ­յան ար­դեն որ­քան ժա­մա­նակ՝ իր մե­նա­կութ­յու­նը փայ­փա­յող չու­ներ»,- կրքոտ ա­սել էր կի­նը գծի այն կող­մում ու բազ­ման­շա­նակ լռել:
Քունս փա­խել էր ար­դեն: Ե­թե իմ ժա­մին չեմ քնում կամ քնից հա­նում են, տա­ռա­պում եմ ամ­բողջ գի­շեր:
– Օ՛ֆ, դե բան է՝ գրել եմ,- ար­դա­րա­նա­լով՝ ար­դեն վերջ­նա­կա­նա­պես պատմ­վածքն ի­մը հա­մա­րե­ցի,- բա ար­ժե՞, որ մի պատմ­ված­քի հա­մար և՛ քո գի­շե­րը զո­հես, և՛ ի­մը: Գ­նա, մտիր ան­կո­ղին ու ա­մուս­նուդ գրկած քնիր մշշո­ցով:
Ա­սա­ցի և զգա­ցի, որ սխալ թույլ տվե­ցի:
– Դու քեզ լրիվ ձեռ ա­ռար,- չա­րա­ցավ կի­նը: Լ­սե­ցի՝ ինչ­պես չրթաց­րեց վա­ռի­չը, ծուխ ա­ռավ գլա­նա­կից ու փչեց ըն­կա­լու­չի վրա, ա­սես ծուխն իմ ե­րե­սին փչե­լիս լի­ներ: Նույ­նիսկ ծխի կծվա­հոտն ա­ռա, ու ծխա­խո­տից ետ վարժ­ված թո­քերս սկսե­ցին խու­տուտ գալ: Հա­զա­ցի ըն­կա­լու­չի մեջ, հե­տո ձեռ­քով փա­կե­ցի ու շա­րու­նա­կե­ցի հա­զալ:
– Ին­չո՞ւ խեղդ­վե­ցիր,- ծի­ծա­ղեց նո­րից,- ա­սում ես՝ ա­մուս­նուդ գրկիր: Ին­չի՞ ես ձեռ առ­նում, չգի­տե՞ս, որ ա­մու­սինս ար­դեն հինգ տա­րի Ռու­սաս­տա­նում ու­րիշ­նե­րին է գրկում:
– Հա՜,- ծոր տվե­ցի,- հա՛,- ու սրտնե­ղե­ցի՝ ախր ինչ­պե՞ս չի հաս­կա­նում, որ ես իր ծա­նո­թը չեմ: Թե՞ ձայնս այդ­քան նման է: Ա­սենք, ո՞վ ի­մա­նա:
– Ա­մու­սինդ չկա, ու­րի­շին գտիր,- խոր­հուրդ տվե­ցի:
Կի­նը լռեց եր­կար, ծու­խը մի քա­նի ան­գամ ներս քա­շեց:
– Չէ՛, դու ոչ միայն լավ գրող չես, այլև լավ մարդ չես, ցի­նիկ ես պար­զա­պես:
– Դե, հե­րիք է,- այլևս չդի­մա­նա­լով ձայնս բարձ­րաց­րի,- քնից հա­նել ես, քիչ է, հի­մա էլ ինչ-որ մե­կի գրած հի­մա­րութ­յունն ես խո­թում ա­կանջս: Ես ի՞նչ կապ ու­նեմ այդ ա­մե­նի հետ:
– Կապ չու­նե՞ս,- զգա­ցի, ինչ­պես ձայ­նը տամ­կա­ցավ, ա­սես տե­սա, ինչ­պես ծխա­խո­տի քնթու­կը ճմրթեց մոխ­րա­մա­նի մեջ,- ա­սում ես՝ մե­կին ճա­րիր… Ախր էս գի­շե­րով քեզ եմ զան­գել, ո­րով­հետև… ո­րով­հետև ան­կո­ղի­նը սառն է, ու տու­նը բանտ է հի­շեց­նում: Մե­նակ քնե­լուց վա­խե­նում եմ է­սօր,- ա­վե­լի ան­կեղ­ծա­ցավ,- իսկ դո՞ւ… «­Գալ­յան լռութ­յամբ նա­յեց աստ­ղե­րին, և ն­րա սրտի մեջ աստ­ղերն այդ գի­շեր ծիլ չտվե­ցին»,- ա­սում ես պատմ­ված­քիդ մեջ: Իբր ի՞նչ:
– Ա­սում եմ, ինչ որ ա­սում եմ,- մրմնջա­ցի: Վա­ղուց հաս­կա­ցել էի, որ կի­նը հե­ղի­նա­կին զան­գել էր բնավ էլ ոչ պատմ­ված­քի հա­մար: Ա­սես տե­սա, թե ինչ­պես է դո­ղում ըն­կա­լու­չը բռնած ձեռ­քը և­ ինչ­պես են թրջվում աչ­քե­րը:
Ախր ո՛չ նրա ա­նու­նը գի­տեի, ո՛չ հաս­ցեն: Չ­գի­տեի նույ­նիսկ, թե ինչ­պես է շփո­թել հե­ռա­խո­սի հա­մա­րը:
– Լաց մի՛ լի­նի,- մեղ­մա­ցա, մտա­ծե­լով, որ ե­թե նույ­նիսկ հաս­կա­ցել է ար­դեն, որ իր ծա­նոթ գրո­ղը չեմ, միև­նույն է, կին է և մ­խի­թա­րե­լու կա­րիք ու­նի,- մի՛ լա:
Տես­նես ի՞նչ տա­րի­քի է: Ձայ­նից դա­տե­լով՝ պի­տի մի­ջին տա­րի­քի, տանջ­ված, մե­նա­կութ­յու­նից ծեծ­ված կին լի­նի: Բայց ի՞նչ ի­մա­նաս: Հե­ռա­խո­սագ­ծի այն ծայ­րում նստած կի­նը չի եր­ևում: Մար­դուն ե­րես-երես տես­նում ու չես ճա­նա­չում, հե­տը խմում ու չես ճա­նա­չում, հե­տը քնում ու չես ճա­նա­չում, իսկ այս­պես…
– Չէ՛, լաց չեմ լի­նում,- ի­րեն հա­վա­քեց, նոր ծխա­խոտ կպցրեց ու շա­րու­նա­կեց,- զան­գել եմ ա­սեմ, որ քո Գալ­յա­յի ա­մու­սին Ա­րամն այն­քան էլ սրի­կա չէ:
– Դե, չէ՛, ի՞նչ սրի­կա,- հի­մա էլ Ա­րա­մին եմ ար­դա­րաց­նում,- մեր օ­րե­րի մարդ է պար­զա­պես: Համ էլ այդ­քան լուրջ մի՛ ըն­դու­նիր: Մի ան­գամ մի լավ խմել է և­ աչ­քին աշ­խար­հի բո­լոր կա­նայք հու­րի-փե­րի են թվա­ցել… Դա­վա­ճա­նել է: Դե, ի՞նչ ա­սեմ, գու­ցե թե մի քիչ չափն ան­ցել եմ, գույ­նե­րը՝ խտաց­րել: Այդ մի պատմ­վածքն այն­քան էլ չի ստաց­վել, մի ու­րի­շը կգրեմ, ո­չինչ:
– Հա՛,- հա­մա­կերպ­վում է կի­նը,- պատմ­ված­քը ո­չինչ, կորց­րած գի­շե­րը՝ ո­չինչ, չգտած ե­րա­զը՝ ո­չինչ: Բա ի՞նչն է կար­ևոր:
– Ե­սի՞մ,- տնքում եմ,- կորց­րած գի­շե­րը մի օր կգտնես, մի օր կգտնես ան­պայ­ման,- մխի­թա­րում եմ իբրև թե:
– Քո մխի­թա­րան­քը քեզ պա­հիր,- չա­րա­նում է նո­րից, ոզ­նու պես գլու­խը քա­շում է սե­փա­կան փշե­րի մեջ:
Նո­րից ու­զում եմ ա­սել, որ սխալ հա­մար է հա­վա­քել, բայց խղճում եմ նրան, մի տե­սակ մտեր­մութ­յուն եմ զգում նրա ու պատմ­ված­քի հե­րոս­նե­րի նկատ­մամբ: Պատ­կե­րաց­նում եմ. բնա­կա­րա­նում մե­նակ է, այն­քան մե­նակ, որ գի­շեր­վա կե­սին զան­գել է: Ճիշտ է, ինձ չի զան­գել, բայց ի՞նչ տար­բե­րութ­յուն: Մ­տա­ծում եմ ու տնքում եմ այն­պես, ա­սես ծանր բեռ լի­նի շա­լա­կիս:
– Չէ՛, դու այդ­պես էլ ո՛չ կար­գին գրող դար­ձար, ո՛չ կար­գին տղա­մարդ, քո ա­սածն ու ա­րա­ծը եր­բեք ի­րար չհան­դի­պե­ցին,- հա­ռա­չեց հու­սա­հատ ու ան­ջա­տեց:
Լ­սա­փո­ղը ա­կան­ջիս դրած՝ սա­ռել մնա­ցել էի.
– Տո՜ւ… տո՜ւ… տո՛ւ…,- զար­մա­ցել էր հե­ռա­խո­սը:
Վեր կա­ցա տե­ղիցս, շո­յե­ցի եր­կար ժա­մա­նակ նույն դիր­քում նստե­լուց ըն­դար­մա­ցած ծնկներս ու մո­տե­ցա լու­սա­մու­տին: Գալ­յան… աստ­ղե­րը…, ոնց էր ա­սել պատմ­ված­քի մե՞ջ: Կար­գին չեմ հի­շում: Նա­յում եմ երկն­քին: Աստ­ղե­րը փայ­լում են ան­հա­ղորդ, իսկ Մե­ծեփ սա­րի գա­գա­թին վառ­վում են վեր­ջերս դրած խա­չի լույ­սե­րը:

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։