– Քնա՞ծ էիր,- հեռախոսագծի մյուս ծայրին ինչ-որ խելառ կին էր: Զանգել էր կեսգիշերն անց ու հարցնում էր՝ քնա՞ծ էիր:
– Եթե քնած էլ էի, հիմա արթուն եմ,- հորանջս հազիվ զսպելով պատասխանեցի:
Ասես չլսեց ինձ և սկսեց խոսել: Խոսել ամեն ինչի՝ եղանակի, անկողնու գաղջ ու ձանձրալի լինելու, աշնան երկար ու թախծոտ անձրևների և ինչ-որ պատմվածքի մասին, որի հեղինակը ես չէի հաստատ:
Հենց առաջին խոսքերից հասկացել էի, որ ինձ ինչ-որ մեկի հետ է շփոթել, բայց չէի ասում: Ասենք, ինքը ժամանակ ու հնարավորություն չէր էլ տալիս, որ ասեի:
– Դու որ գրել ես էդ կնոջ մասին,- ասում էր կշտամբանքով,- մտածե՞լ ես նրա փոխարեն, գոնե պատկերացրե՞լ ես, թե ինչ է զգում նա ամեն գիշեր մենակ անկողին մտնելիս:
Ես պատմվածքի հերոս կնոջը չէի ճանաչում, ուզում էի արդարանալ, ասել, թե իմ պատմվածքի հերոսուհու անունը երբեք էլ Գալյա չէի դնի, ուզում էի ապացուցել, որ աշխարհում հայ կանանց անունները չեն կտրվել, որ պատմվածքիս հերոսուհու անունը… Վերջապես ուզում էի ասել, որ կանանց մասին պատմվածք չեմ գրում, քանի որ կանացի հոգեբանության գիտակ չեմ: Իսկ նա չէր լսում, թույլ չէր տալիս, որ ծպտուն հանեմ, ու շարունակում էր իրենը.
– Ամեն կին կուզենա տղամարդ ունենալ, կուզենա գլուխը դնել իր տղամարդու կրծքին ու քնել, իսկ դո՞ւ… Քո հերոսուհին ամեն անգամ անկողին է մտնում, իրեն փաթաթում է վերմակով ու ասես սեփական ամրոցում` մշշացնում է մինչև լույս: Դա ի՞նչ կին է: Ինչո՞ւ է այդպես անում: Դու կանանց չես ճանաչում,- գծի այն կողմից կշտամբում էր նա,- աշխարհում այդպիսի կին չի լինում: Ասենք, ի՞նչ եմ ասում. դա գրել ես իսկական կանանց վիրավորելու համար:
– Տիկի՛ն,- կմկմացի ես,- տիկի՛ն,- ցանկանալով բացատրել, որ ես… բայց կինը շարունակեց իրենը:
Նրա ձայնը մի քիչ խռպոտ էր ու թավ: Երևի ծխում էր: Միայն ծխող կանայք են այդպիսի ձայն ունենում: Նրա խոսքը վրդովված ու կրքոտ էր, ու ես, չգիտես ինչու, անհարմար էի զգում, նրա առաջ՝ մեղավոր:
«Կարո՞ղ է, այդ պատմվածքի հեղինակը ես եմ,- մտածեցի մի պահ,- կարո՞ղ է, գրել եմ ու մոռացել, կարո՞ղ է, խմբագրություն եմ ուղարկել ու մոռացել»: Վայրկյանի մեջ փորփրեցի հիշողությունս ու նորից համոզվեցի, որ նման բան չեմ գրել: Չէ՛, ես այդ պատմվածքի հեղինակը չեմ ու պատասխանատու չեմ նրա հերոսուհի Գալյայի արարքների համար: Խոր շունչ քաշեցի, հոգոց հանեցի, ցանկացա ընդհատել նրա խոսքն ու բացատրել, որ սխալվել է, ուրիշ մեկին է զանգահարել, և այդ ուրիշ մեկը նույնպես պատահաբար գրող է:
– Եվ հետո էլ,- շարունակեց նա,- քո պատմվածքի կինը իսկի էլ կնոջ նման չէ: Փոխանակ իր տղամարդուն փայփայի, տեղի-անտեղի կոպտում ու վիրավորում է: Դու որտե՞ղ ես տեսել էդպիսի կին: Էդպիսի հայ կին,- իր խոսքը շտկեց:
Ցանկացա ընկալուչը դնել, բայց նրա խռպոտ, մի քիչ թավ ու կրքապատ ձայնն արդեն մտել էր ականջիս մեջ, ու ձեռքս համրացել, կպել էր հեռախոսին:
– «Սիրտս քոնն է,- իրավարի ասաց Արամը»,- սկսեց պատմվածքից մեջբերում անել,- ի՞նչ է նշանակում իրավարի,- հարցրեց ու լռեց՝ սպասելով իմ պատասխանին:
Ես ինձ պատմվածքի հեղինակի տեղը դրեցի ու կմկմացի.
– Դե, ուզում է ասել, իր նման, իր պես, այնպես, ինչպես սովորաբար ասում է ինքը՝ իրավարի:
– Իբր նոր բառ ես հորինել, հա՞,- ծիծաղեց բեկ-բեկ,- ի՜բր… Ախր գրելիս պիտի մտածես, որ գրածդ կարդացող կա, ու էդ կարդացողին պիտի խղճաս:
– Խղճա՞մ, ինչո՞ւ խղճամ,- սա արդեն նորություն էր ինձ համար:
– Ինչո՞ւ: Խղճաս նրա համար, որ էդ խեղճը պիտի կարդա: Հերոսուհին կեղծ է, իսկ էդ խեղճը պիտի կարդա ու նրան իրականի տեղ ընդունի, պիտի փորձի հասկանալ քո հորինած իբր նոր բառերը:
– Հա՜,- ծոր տվեցի մեղավոր,- եթե դուրը չգա, թող կեսից դադարեցնի կարդալը, թող չկարդա, ո՞վ է ստիպում,- սկսեցի պաշտպանվել:
– Ո՜չ,- ընկալուչի մեջ գոռաց նա,- ո՛չ:
«Ինչո՞ւ է ուրիշ հեղինակի գրածի համար պատասխան պահանջում ինձանից»,- մտածեցի տրտում, իսկ կինը շարունակեց.
– Երբ դու հերոս ես ստեղծում, նա սկսում է ապրել: Նախ՝ գրածիդ մեջ, հետո՝ ընթերցողի մտքի ու երևակայության մեջ, իսկ եթե շատ իրական ու ճշմարտացի հերոս է լինում, մտնում է նաև կարդացողի սրտի ու հոգու մեջ: Ուրեմն լավ չէ, եթե էդ հերոսը կիսատ-պռատ կամ օրապակաս է լինում:
Թե լավ մտածես, ճիշտ է ասում, թե խորը մտածես, նրա ասածի մեջ սխալ բան չկա, բայց լավ կլիներ, եթե ամեն մարդ իր գրածի համար պատասխան տար, կամ գոնե հեղինակի անունն իմանայի, թե չէ…
– Ճիշտ չե՞մ ասում,- իրենը շարունակեց նա:
– Հա՛, իհարկե,- համաձայնեցի ես,- իհարկե:
– Դե որ համաձայն ես,- ասաց խրատելով,- ուրեմն վերջում քո Գալյային մի՛ սպանիր:
– Ինչո՞ւ,- հետաքրքրվեցի անկեղծորեն:
– Ինչո՞ւ,- կրկնեց իմ ձայնով ու բացատրեց,- քանի որ կինը, էն էլ շատ սիրող հայ կինը, տղամարդու մի անգամ պատահաբար դավաճանած լինելու համար ինքն իր վրա ձեռք չի բարձրացնի:
– Դավաճանել է,- հեղինակին արդարացրեցի:
– Հա՛, բայց խմած է եղել, ինքն էլ չի իմացել:
– Դավաճանությունը դավաճանություն է, մի անգամ է, թե՞ հազար… լուրջ թե խմած՝ դավաճանություն է:
– Ո՜չ,- նորից կրկնեց նա,- հայ կինը մի անգամ խմած դավաճանելու համար իր վրա ձեռք չի բարձրացնի, իսկի մարդաթող էլ չի լինի: Կկռվի, լաց կլինի, մի ամիս, երկու ամիս, եսիմ ինչքան ժամանակ՝ տղամարդուն մոտ չի թողնի, բայց ինքն իրեն չի սպանի:
– Ախր ամուսնուն շա՛տ է սիրում, և դավաճանությունը մահ է իր համար: Մանավանդ, որ ինքը շատ զգացմունքային է,- ասացի կրքոտ:
– Բա երեք երեխա՞ն: Նրանց մասին չի՞ մտածում,- կնոջ ձայնին արտասուք խառնվեց:
– Հա՜,- ծոր տվեցի տխուր:
Ախր ես չգիտեի, որ պատմվածքի հերոսուհին բազմազավակ մայր է, և նրա սրիկա ամուսինը դավաճանել է նրան: Չգիտեի ու լսելուց հետո մտքերի մեջ ընկա:
– Տե՛ս, ինչ ես գրում,- իրենն առաջ տարավ կինը. «Իններորդ հարկի լուսամուտից նայում էր ներքև, և բացվում էր մութ անդունդը՝ հրապուրող, ձգող, ոչինչ չխոստացող և, մանավանդ, այդ խոստումը երբևէ չդրժող»:
– Է՞, ի՞նչ անտրամաբանական բան կա:
– Բա փողոցային լույսե՞րը, բա շենքերի լույսե՞րը:
– Ես ուզում եմ ասել՝ կինը հուսահատված էր, դրա համար աչքին ամեն ինչ մութ ու խավար էր թվում:
– Մեկ է, չես համոզում:
Ամեն վայրկյան մեջս գլուխ էր բարձրացնում ընկալուչը դնելու, հեռախոսն անջատելու միտքը, բայց չգիտես ինչու ինքս ինձ զսպում էի: Այսինքն՝ գիտեմ. հետաքրքրությունս շարժվել էր, ուզում էի իմանալ, թե հետո ինչ է լինելու: Պատմվածքի հերոսուհին, նրա հեղինակն արդեն քիչ էին հետաքրքրում: Հետաքրքիր էր կինը: Իր կարծիքով, զանգել էր պատմվածքի հեղինակին, իբր նրանից հաշիվ էր պահանջում վատ գրված գործի համար, բայց ձայնի մեջ սրսփուն մենակություն կար և հերոսուհուն պաշտպանելով ու արդարացնելով՝ ինչ-որ բանի համար արդարացնում էր նաև իրեն: Ով գիտե՝ մենակ է ու քունը չի տանում, ով գիտե՝ ձանձրույթը, երկար գիշերվա հեռանկարը վախեցնում են, ու զանգել, հաշիվ է պահանջում հեղինակից: Ես այդ եզրակացության մեջ ավելի էի համոզվել նրա բերած մի այլ քաղվածքից հետո. «Իսկ Գալյան արդեն որքան ժամանակ՝ իր մենակությունը փայփայող չուներ»,- կրքոտ ասել էր կինը գծի այն կողմում ու բազմանշանակ լռել:
Քունս փախել էր արդեն: Եթե իմ ժամին չեմ քնում կամ քնից հանում են, տառապում եմ ամբողջ գիշեր:
– Օ՛ֆ, դե բան է՝ գրել եմ,- արդարանալով՝ արդեն վերջնականապես պատմվածքն իմը համարեցի,- բա արժե՞, որ մի պատմվածքի համար և՛ քո գիշերը զոհես, և՛ իմը: Գնա, մտիր անկողին ու ամուսնուդ գրկած քնիր մշշոցով:
Ասացի և զգացի, որ սխալ թույլ տվեցի:
– Դու քեզ լրիվ ձեռ առար,- չարացավ կինը: Լսեցի՝ ինչպես չրթացրեց վառիչը, ծուխ առավ գլանակից ու փչեց ընկալուչի վրա, ասես ծուխն իմ երեսին փչելիս լիներ: Նույնիսկ ծխի կծվահոտն առա, ու ծխախոտից ետ վարժված թոքերս սկսեցին խուտուտ գալ: Հազացի ընկալուչի մեջ, հետո ձեռքով փակեցի ու շարունակեցի հազալ:
– Ինչո՞ւ խեղդվեցիր,- ծիծաղեց նորից,- ասում ես՝ ամուսնուդ գրկիր: Ինչի՞ ես ձեռ առնում, չգիտե՞ս, որ ամուսինս արդեն հինգ տարի Ռուսաստանում ուրիշներին է գրկում:
– Հա՜,- ծոր տվեցի,- հա՛,- ու սրտնեղեցի՝ ախր ինչպե՞ս չի հասկանում, որ ես իր ծանոթը չեմ: Թե՞ ձայնս այդքան նման է: Ասենք, ո՞վ իմանա:
– Ամուսինդ չկա, ուրիշին գտիր,- խորհուրդ տվեցի:
Կինը լռեց երկար, ծուխը մի քանի անգամ ներս քաշեց:
– Չէ՛, դու ոչ միայն լավ գրող չես, այլև լավ մարդ չես, ցինիկ ես պարզապես:
– Դե, հերիք է,- այլևս չդիմանալով ձայնս բարձրացրի,- քնից հանել ես, քիչ է, հիմա էլ ինչ-որ մեկի գրած հիմարությունն ես խոթում ականջս: Ես ի՞նչ կապ ունեմ այդ ամենի հետ:
– Կապ չունե՞ս,- զգացի, ինչպես ձայնը տամկացավ, ասես տեսա, ինչպես ծխախոտի քնթուկը ճմրթեց մոխրամանի մեջ,- ասում ես՝ մեկին ճարիր… Ախր էս գիշերով քեզ եմ զանգել, որովհետև… որովհետև անկողինը սառն է, ու տունը բանտ է հիշեցնում: Մենակ քնելուց վախենում եմ էսօր,- ավելի անկեղծացավ,- իսկ դո՞ւ… «Գալյան լռությամբ նայեց աստղերին, և նրա սրտի մեջ աստղերն այդ գիշեր ծիլ չտվեցին»,- ասում ես պատմվածքիդ մեջ: Իբր ի՞նչ:
– Ասում եմ, ինչ որ ասում եմ,- մրմնջացի: Վաղուց հասկացել էի, որ կինը հեղինակին զանգել էր բնավ էլ ոչ պատմվածքի համար: Ասես տեսա, թե ինչպես է դողում ընկալուչը բռնած ձեռքը և ինչպես են թրջվում աչքերը:
Ախր ո՛չ նրա անունը գիտեի, ո՛չ հասցեն: Չգիտեի նույնիսկ, թե ինչպես է շփոթել հեռախոսի համարը:
– Լաց մի՛ լինի,- մեղմացա, մտածելով, որ եթե նույնիսկ հասկացել է արդեն, որ իր ծանոթ գրողը չեմ, միևնույն է, կին է և մխիթարելու կարիք ունի,- մի՛ լա:
Տեսնես ի՞նչ տարիքի է: Ձայնից դատելով՝ պիտի միջին տարիքի, տանջված, մենակությունից ծեծված կին լինի: Բայց ի՞նչ իմանաս: Հեռախոսագծի այն ծայրում նստած կինը չի երևում: Մարդուն երես-երես տեսնում ու չես ճանաչում, հետը խմում ու չես ճանաչում, հետը քնում ու չես ճանաչում, իսկ այսպես…
– Չէ՛, լաց չեմ լինում,- իրեն հավաքեց, նոր ծխախոտ կպցրեց ու շարունակեց,- զանգել եմ ասեմ, որ քո Գալյայի ամուսին Արամն այնքան էլ սրիկա չէ:
– Դե, չէ՛, ի՞նչ սրիկա,- հիմա էլ Արամին եմ արդարացնում,- մեր օրերի մարդ է պարզապես: Համ էլ այդքան լուրջ մի՛ ընդունիր: Մի անգամ մի լավ խմել է և աչքին աշխարհի բոլոր կանայք հուրի-փերի են թվացել… Դավաճանել է: Դե, ի՞նչ ասեմ, գուցե թե մի քիչ չափն անցել եմ, գույները՝ խտացրել: Այդ մի պատմվածքն այնքան էլ չի ստացվել, մի ուրիշը կգրեմ, ոչինչ:
– Հա՛,- համակերպվում է կինը,- պատմվածքը ոչինչ, կորցրած գիշերը՝ ոչինչ, չգտած երազը՝ ոչինչ: Բա ի՞նչն է կարևոր:
– Եսի՞մ,- տնքում եմ,- կորցրած գիշերը մի օր կգտնես, մի օր կգտնես անպայման,- մխիթարում եմ իբրև թե:
– Քո մխիթարանքը քեզ պահիր,- չարանում է նորից, ոզնու պես գլուխը քաշում է սեփական փշերի մեջ:
Նորից ուզում եմ ասել, որ սխալ համար է հավաքել, բայց խղճում եմ նրան, մի տեսակ մտերմություն եմ զգում նրա ու պատմվածքի հերոսների նկատմամբ: Պատկերացնում եմ. բնակարանում մենակ է, այնքան մենակ, որ գիշերվա կեսին զանգել է: Ճիշտ է, ինձ չի զանգել, բայց ի՞նչ տարբերություն: Մտածում եմ ու տնքում եմ այնպես, ասես ծանր բեռ լինի շալակիս:
– Չէ՛, դու այդպես էլ ո՛չ կարգին գրող դարձար, ո՛չ կարգին տղամարդ, քո ասածն ու արածը երբեք իրար չհանդիպեցին,- հառաչեց հուսահատ ու անջատեց:
Լսափողը ականջիս դրած՝ սառել մնացել էի.
– Տո՜ւ… տո՜ւ… տո՛ւ…,- զարմացել էր հեռախոսը:
Վեր կացա տեղիցս, շոյեցի երկար ժամանակ նույն դիրքում նստելուց ընդարմացած ծնկներս ու մոտեցա լուսամուտին: Գալյան… աստղերը…, ոնց էր ասել պատմվածքի մե՞ջ: Կարգին չեմ հիշում: Նայում եմ երկնքին: Աստղերը փայլում են անհաղորդ, իսկ Մեծեփ սարի գագաթին վառվում են վերջերս դրած խաչի լույսերը:
