ՀԳՄ վարչությունը
շնորհավորում է
արձակագիր, Հրապարակախոս
ԱԼԻՍ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻՆ
ՀՈԲԵԼՅԱՆԻ առթիվ
«Գրական թերթը» միանում է
շնորհավորանքին
Գրականությունը՝ կոչում և ճակատագիր…
Ի սրտե շնորհավորում եմ Ալիս Հովհաննիսյանին՝ ծննդյան նշանակալից հոբելյանի առթիվ: Ալիս Հովհաննիսյանը ժամանակակից հայ գրական-մշակութային կյանքի ակտիվ գործիչներից և վաստակաշատ դեմքերից է: Ավելի քան չորս տասնամյակի իր գրական- գեղարվեստական, հրապարակագրական, մանկավարժական գործունեության ընթացքում ունեցած վաստակը, կարծում եմ, լիովին հիմք է տալիս նման գնահատականի համար: Արձակագրուհու մեկ տասնյակից ավելի վեպերի, վիպակների, պատմվածքների ու հեքիաթների ժողովածուները և, մասնավորապես, «Ճյուղեր, տերևներ» (2012), «Ամենակարգին մարդիկ և ագռավները» (2016), «Լենինական-Կումայրի-Գյումրի» (2017) գրքերում ամփոփված գործերն աչքի են ընկնում յուրատիպ մտածողությամբ, կոլորիտային գույներով, երբեմն իրականության ու ֆանտաստիկայի միահյուսումներով, ազգային կյանքի ու ճակատագրի ինքնօրինակ զննումներով: Իր գրվածքներում նկատելի հրապարակագրական ջիղը հասկանալի է դարձնում նաև նրա սևեռվածությունը Աղասի Այվազյանի, Զորայր Խալափյանի, մանավանդ Րաֆֆու կյանքի ու գործի քննությանը: Վերջինս իր ամփոփումն է գտել «Րաֆֆու ոտնահետքերով» (2017) էսսեների ժողովածուում:
Հատկանշական է նաև Ալիս Հովհաննիսյանի երկար տարիների բարեխիղճ ու ակտիվ գործունեությունը ՀԳՄ ակնարկի և հրապարակագրության բաժանմունքում, որի նիստերում նրա ղեկավարությամբ քննարկվում են ժողովրդին ու հասարակությանը հուզող բազմաթիվ սոցիալական խնդիրներ, երկրի ու հայրենիքի առջև ծառացած դժվարին հարցեր՝ այդ ամենին տրամաբանական և արդար լուծումներ առաջադրելու նպատակով:
Քաջառողջություն, անսպառ եռանդ ու ստեղծագործական նորանոր հաջողություններ եմ մաղթում վաստակյալ գրողին՝ առաջիկա երկար տարիների ընթացքում: Մանավանդ որ ընդամենը ամիսներ առաջ հարցազրույցներից մեկում խոստովանել է, թե չնայած վերջին տարիներին կյանքի մատուցած բազում անակնկալներին ու դժվարություններին, «ստեղծագործական պասիվությունն ինձ դեռ չի սպառնում»: Որովհետև համոզված է՝ «Գրողը չի կարող չգրել, ուզի թե չուզի: Դա իր ճակատագիրն է, իր կոչումն է»:
Պետրոս ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ
ԻՆՁ ՍՐՏԱՄՈՏ Է
Սիրելի՛ Ալիս,
Նախ՝ ի սրտե շնորհավորում եմ ծննդյանդ տարեդարձը, որ իրապես դասական հոբելյանական է, և մաղթում քեզ համար ի վերուստ սահմանված գալիք տարիներին նույնպես՝ առողջություն, սթափ միտք, անհանգիստ խառնվածք և գրելու… դե դա արդեն դու ես ասել՝ «գրողը չի կարող չգրել, ուզի թե չուզի. դա իր ճակատագիրն է»։
Ապա՝ ինձ սրտամոտ է մարդկային ու գրողական քո խառնվածքը, մեղմասաց զրույցը, քո ստեղծած գրականության ուղղվածությունը, մտահոգությունն ու նպատակը։ Եվ, կարծում եմ, սրտամոտ է ոչ միայն ինձ, այլև շատերին։ Դու ունես քո ընթերցողը, հավատացողը քո խոսքին, քո գրականությանը, որը, կարծում եմ, արդի հայ արձակի նկատելի և արժեքավոր էջերից մեկն է, ինքնօրինակ մի պատկերը մեր կյանքի (Հայաստան, Արցախ ու Սփյուռք), վերապրումը աղետավոր ժամանակների, կորուստների, պայքարի ու հաղթանակի և հատկապես մեր ժողովրդի կենսասիրության ու ապագայի նկատմամբ ունեցած հավատի։ Քո հավատի։ Մեր ազգի խորհրդանշական ծառապատկերի «ճյուղերի ու տերևների»՝ «ամենակարգին մարդկանց», սկսած «հնամաշ» երթուղայինով երթևեկող հասարակ մարդկանցից մինչև ուսուցիչ, մատենագետ, հերոս ու գեներալ, քո կերպարները տպավորիչ են, որովհետև մեր կողքին ապրող իրական մարդիկ են, ոմանք բոլորին հայտնի, ոմանք միայն քո ճանաչած և գրողի երևակայությամբ ամբողջացված։ Եվ կարևորը, ընդհանրականը նրանցից շատերի հայացքի ուղղվածությունն է, որ նաև քոնն է։ «Լույսի որոնմանն է ուղղված Աղասու գրեթե բոլոր հերոսների հայացքը…»,- գրում ես դու Աղասի Այվազյանի մասին քո ուշագրավ էսսեում։ Երբ գրողը գրում է մի ուրիշ գրողի մասին, նշանակում է համակիր է, այդպես է մտածում նաև ինքը, կամ կուզեր, որ այդպես ընդունեին նաև իրեն։ Ընդունում ենք։ Նաև քո համակրությունը (և կարևորումը) առ Րաֆֆի ու Զորայր Խալափյան, որոնց մասին նույնպես էսսեների շարքեր ես գրել, շատ հետաքրքիր, խոր և նուրբ դիտարկումներով էսսեներ, որոնք ժանրի դասական օրինակներ են (գրականության և արդիական հարցերի զուգահեռ խորհրդածություններ), այլև գրականագիտական հետաքրքիր վերլուծություններ։ Հիշում եմ, երբ ավարտեցիր համալսարանը, գրականագետ դառնալու ցանկություն ունեիր, բայց երևի կյանքր ճանաչելու, կյանքի մասին գրելու ներքին մղումը ավելի ուժեղ էր, ընտրեցիր մամուլի ու գրականության ճանապարհը, իսկ հին «սերդ»՝ գրականագիտությունը, ահա, «հարություն է առնում» այս էսսեներիդ մեջ։ Թող որ էսսեատիպ, բայց դրանք գրականագիտական հետաքրքիր դիտարկումներ ու բնութագրություններ են։
Լավ է, որ մեզ համար այս խառնակ ու դժվար ժամանակներում, այսօր էլ, քո իսկ հավաստիացումով, «ստեղծագործական պասիվությունը դեռ չի սպառնում» քեզ, և կարևոր է, որ գրողական քո ընթացքը՝ «գնացքը», շարժվում է, դու նայում-նկատում-պատկերագրում ես տեսածներդ, երբեմն էլ հրապարակախոսի բաց տեքստով խորհուրդներ հնչեցնում, տեսնում ես և՛ լուսավորը, և՛ խոչ ու խութերը, մութ թունելները, որ պիտի անցնենք, մի պահ գուցե տագնապում ես, գուցե հուսահատվում (շատերի պես), բայց ներքնապես, հոգեպես լինելով լավատես՝ ներշնչում ես ընթերցողին, թե քո «գնացքը» չի «վախենում թունելից», որովհետև «ի վերջո հայտնվելու է լույսը…»։
Վազգեն ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ
ԱԼԻՍ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆԻ ԳՐԱԿԱՆ ՆԱՒԱՀԱՆԳԻՍՏՆԵՐԸ
Ալիս Յովհաննիսեանի համար քարերի աշխարհ Հայաստանը ե՛ւ մշակոյթ է, ե՛ւ պատմութիւն, ե՛ւ ցաւ: Նրան ցաւի դուռ հասցրել է տառապած ժողովուրդը: Գրականութիւնը նաւագնացութիւն է, եւ շատ յաճախ Ա. Յովհաննիսեանը երբ աւարտում է որեւէ նոր գիրք, ըստ էութեան՝ վերադառնում է հայրենի նաւահանգիստ, որտեղ օղակները ոչ թէ փակւում են, այլ՝ բացւում:
Յոբելենական այս օրերին գրուած այս հպանցիկ տողերում արտայայտւում է մեր լաւագոյն արձակագիրներից մէկի գրական հետաքրքրութիւնների զարմանալի քարտէսը: Այն անցնում է մեր ժողովրդին ճակատագրական վերջին տասնամեակներին պատուհասած բովով՝ երկրաշարժ, ետխորհրդային ցնցումներ եւ անսահման, անսահման անորոշութիւն: Գրողն ամենուրեք փնտռում է մարդու հաւաքական նկարագիրը, նրա հոգեկան տառապալից շարժերը, բայց որ գլխաւորն է՝ մարդ մնալու եւ ապրելու ջիղը: Նա ապրում է իր ժամանակով եւ բերում է նոր ժամանակ գրականութեան մէջ: Երբեմն հարկ է իր համար այդ ժամանակի խարիսխները պտտել ետ, հասնել Րաֆֆուն, դասեր վերցնել նրանից, բայց միեւնոյն է, ինչի էլ ձեռք զարկի, գլխաւորն իր համար իր տրոփող ժամանակն է:
Ալիս Յովհաննիսեանի հերոսները արեւաշող մարդիկ են, իսկ ռոմանտիկ գրողի համար Արեւաշողը կերպարի մուտքի բանալի է, յատուկ անուն, հերոս, որին ինքը հաւատում է մաքառումների ճանապարհներին («Լենինական-Կումայրի-Գիւմրի»): Եւս մի հետաքրքիր առանձնայատկութիւն. Ա. Յովհաննիսեանի գրական միջավայրը թեժ, անհանգիստ որոնումներն են, միջավայր, ուր ապրում են հերոսները իրենց հաւատի ու բարութեան շողերի ներքոյ:
Ես Արեւաշողին գիտակցաբար առանձնացրի, քանի որ իր շողերը վերցնում է հեղինակից, այսինքն՝ Ա. Յովհաննիսեանը միշտ պարզ մարդկանց մէջ որոնում է իր գրական զաւակներին, որոնց համախմբուածութիւնը կարող է դառնալ տան ներքին սիւն, ապագայի երաշխաւոր ուժ, իսկ ինքը՝ հեղինակը՝ մայր բոլոր կերպարների համար: Աւելի զօրաւոր եւ մաքուր, քան եթէ հերոսուհին իրեն տեսնէր միայն շրջապատի, միայն ամուսնու՝ Մուկուչի ապրումների եւ հոգեբանութեան շրջագծերում:
Ա. Յովհաննիսեանի հերոսները, առաւելապէս հերոսուհիները, իրենից վերցրել են մեր աւանդական առօրեայ պատկերացումներից դէպի երջանկութիւն գնալու խաղաղութիւնը: Այդ խաղաղութեան մէջ գրողական երջանկութիւն կայ, որին հասել է ինքը՝ տարիների բեռը ուսին, եւ հպարտ է. կերպարները մարդուն բարոյապէս վերակազմելու յանձնառութիւն ունեն: Այստեղ թերեւս հարկ է յիշել «Ճիւղեր, տերեւներ» գիրքը, որը խտացրել է մշակութային վէպի սկզբունքները ուսուցչուհու՝ Պահլաւեանի նկարագրով, առօրեայով, սիրով ու հիասթափութիւններով: Այս ամէնը քննել է հայ-իտալական աշխոյժ շփումների, մեր արեան յիշողութեան արթմնի դասերի ճանապարհով: Ակնյայտ է, որ Պահլաւեանը փորձում է գնալ դէպի մեր պատմութեան ակունքները, բայց՝ հայեացքը, ինչպէս Ալիս Յովհաննիսեանի պարագային, ապագային: Առաջիկայ վէպերում մենք յոյս ունենք որսալ այդ հայեացքի խորացումը, որը մեր գրականութեան համար փորձառութեան նոր ճանապարհ է, վերելքի ճանապարհ:
Սուրէն ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ
***
Սիրելի՛ Ալիս, մտքով հետուառաջ եմ գնում այն տարիների միջով, որոնց ընթացքում գտել եմ քեզ, և նոր ալիքներ է տալիս այն ջերմությունը, որը քո ներկայությունն է իմ կյանքում:
Ալիս Հովհաննիսյանին նախ որպես գրող գիտեի, այն էլ՝ հեռվից, ծանոթ էի իր որոշ գրվածքների, իր՝ հրաշալի արձակագրի, հրապարակագրի ուրույն որակին: Ավելի ուշ ճանաչեցի մարդուն նրա մեջ, մարդու այն հազվագյուտ տեսակը, որը եթե ավելի շատ լիներ մեր իրականության մեջ՝ երկրում… աշխարհում, վստահաբար այսօր այս վիճակի, վիճակների ականատեսը չէինք լինի:
Հետո պետք է բացահայտեի նաև Ալիս Հովհաննիսյան մտավորականին. մանկագրին, գրականագետին… Ցավոք, այսօր ճիշտ արժեքային գրականությունը շատ քիչ է գտնում իր հասցեատերերին, և Ալիսի, մեր երկրի, աշխարհային իրադարձությունների համար մտահոգ մյուս շատ գրողների ասելիքը, ճիչը այդպես էլ իր գործը չի կարողանում անել։ Փակ ականջներն այդպես էլ փակ են մնում, կույր աչքերը՝ կույր, և մի փոսից մյուսն ընկնելու մեր ընթացքի վերջն այդպես էլ դեռ չի երևում:
Բայց, միևնույն է, Ալիսը՝ խավարի մեջ լույսը վառած, իր գործին է. մարդկանց սթափեցնող, հային՝ իր հայ լինելու ճիշտ կերպը հուշող, Աստծո պատվիրաններն ու պատգամները հիշեցնող վեպերով, պատմվածքներով, հրապարակագրություններով, հեքիաթներով, այլ լույսի սերմնացան գրողների ստեղծագործությունների խորքային վերլուծություն-բացահայտումներով, իր՝ պարզապես ապրելով…
Ալի՛ս ջան, շնորհավորում եմ հոբելյանական տարեդարձդ՝ քեզ ուժ, եռանդ և երկար, շատ երկար տարիներ…
ՆԱՆԵ
***
Շնորհավորում եմ ծնունդդ, Ալի՛սս, թող քո սիրելի ներկայությունը մեզ միշտ հիշեցնի կյանքի գեղեցկության և հույսի անշիջելի լինելու մասին…
Մաղթում եմ երկար ու արգասավոր կյանք, նորանոր հիանալի գործեր, որոնք վկայում են բացառիկ բազմակողմանի զարգացման, համարձակության ու մտքի խորության մասին: Այսօր կրկին թերթում էի «Գրական թերթի» այն համարները, որոնցում տպագրվել ես (դրանք խնամքով պահում եմ), և կրկին զարմանալի թվաց ընդգրկումների այն լայնությունը, մասնագիտական արհեստավարժությունը, քաղաքացիական համարձակությունը, բազմակողմանի վերլուծությունները, որոնցով առանձնանում են քո հոդվածները և ոչ միայն քո…
Հոդվածներիցդ մեկում, արձակագիր Պերճուհի Ավետյանին տրված դիպուկ բնութագիրը կարծես հենց ինքնաբնութագրում է. «Ինձ համար մտավորականի նրա ազնիվ կերպարը ձևավորվել է նախ նրա գրականության, ապա անձի հետ առնչությունից»: Իսկ Ալիս անհատականությունը նաև խորաթափանց քննադատ է, որ «Րաֆֆու ոտնահետքերով» մեզ մատուցեց վայելքի և իմացության նոր թանկ պահեր: Դու կարողանում ես ցանկացած թեմա ներկայացնել ներկայի համատեքստում՝ նրա մեջ տեսնելով արդիական խորհուրդներ և անակնկալ զուգահեռներ: Առհասարակ, լրագրային ակնարկը քեզ մոտ անսպասելի կերպով վերածվում է բնության հետ բանաստեղծական երկխոսության, որպիսին է Ամուլսարի մասին գեղեցիկ ակնարկդ:
Ծանր ժամանակներ են գրականության ու գրողի համար: Այդուհանդերձ մեր հերթական հանդիպումների ժամանակ միշտ գտնում եմ քեզ հույսով, գործելու հավատով ու անսպառ եռանդով: Քեզ քաջառողջություն, խաղաղ երկինք ազատ հայրենիքում…
Անահիտ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Գյումրի
Ալիս ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
ՄԵՆԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ, ԵՐԲ ԱՎԵԼԻ ՄՈՏ ԵՍ 100-ԻՆ ԵՎ ԲԱՎԱԿԱՆԱՉԱՓ ՀԵՌԱՑԵԼ ԵՍ ԾՆՆԴՅԱՆԴ ՏԱՐՈՒՑ
Շատ բան հասկացել եմ, շատ բան չեմ հասկացել ու չեմ հասկանալու…
Հասկացել եմ, որ հազիվ եմ ինձ զսպել 9 ամիս… Աչքերս բացել եմ, տեսել եմ մորս ու հորս զարմացած, հիացած, ապշած, մտահոգ աչքերը… Ո՞նց ենք էս Աստծո տված հրաշքին մեծացնելու, որ արժանի լինենք Նրա պարգևին… Թևքերը քշտել են, գործի են անցել… Նույնիսկ մրջյուններն են իրար անցնում իրենց ձվից դուրս եկած մրջյունիկների հետագա կյանքն ապահովելու համար, այդքան է՞լ չկանք…
Նոր բան հայտնաբերելու կարիք չկար. ամեն ինչ նույնն էր Ադամ-Եվայից հետո… Մնում է վերհիշել… Մինչև հիմա էլ սա մտնում է իմ ամենօրյա արարողակարգի մեջ… Եվ համեմատել…
Իմ հանճարեղ ընկերուհիներից մեկը մի անգամ ասաց. «Է, հա՛, ես հավատում եմ ռեինկարնացիային: Աստված էլ գործ ու բան չունի, անընդհատ նոր մարդի՞կ է ստեղծելու…»: Ծիծաղեցինք, չէ՞, Հրանո՛ւշ ջան, բայց այնքան պարզ ու հասարակ է… Իմ ծոռնուհի Մայան հո աշխարհ չի՞ եկել հեծանիվ կամ գունավոր հեռուստացույց ստեղծելու համար… Արդեն շատ լավ էլ գիտի, որ մինչև աշխարհ գալը իր ստանձնած պարտավորությունները՝ խոսել ու քայլել սովորելու հետ, պիտի համեմատության մեջ դնի իր վաղո՜ւց անցած դասերի հետ ու տեսնի, թե ո՞ր տրորված ճանապարհով գնա, որ գտնի միայն իր տրորելիք ճանապարհը… և կգտնի, եթե ծույլիկի մեկը չլինի, հղփացած երեսառածի մեկը չդառնա… Չէ՞ որ այդ ճանապարհն էլ հենց իր կարոտով է ապրում…
Այսպես, դպրոցում, համալսարանում, կյանքում համբերությամբ կրծեցի գիտության գրանիտը, իմ հորինած բահերով ու քլունգներով պեղեցի ներսս, որ տեսնեմ, ո՞ր անկյունում եմ ծվարել անբան-անբան, քաշեմ, դուրս բերեմ, ասեմ՝ մի՛ վախենա, բոլորն էլ էստեղ մերոնք են, մեր շրջապատում են ապրում, բոլորն էլ վախեր ունեն, հո դրա համար չե՞ն բանտարկելու իրենց, հո բոլորը ճգնավոր չե՞ն դառնալու, թեև ճգնավորներն էլ մարդ են, պետք է հարգենք նրանց ընտրությունը… Մարդիկ, ընդամենը մարդ լինելով իրենց վրա են վերցրել բոլորիս մեղքերը, աղոթում են մեր հոգիների փրկության համար… Մարդիկ կան, հաստատ, որ քո չափ չեն վախեցել իրենց վրա ուղղված ցուցամատերից, որոնք նման էին հնդկացիների տեսած առաջին զինատեսակներին… Ցուցամատերի անտառի անդադար շարժմանը հետևում էիր, խելոք-խելոք ուղղություն վերցնում… Չէ՛, էդպես չես գնալու, էսպես էի ասել, չէ՛, էդ կողմը բան չկա տեսնելու, չէ՛, էդ չեղավ, գլուխդ առել, գնում ես, ե՛տ արի, չէ՛… ուղղվում են դեպի Հարավ, դեպի Հյուսիս, Արևելք, Արևմուտք, Վերև, ներքև, Վերև, ներքև, Վերև…
Բայց ի՜նչ սխրանք է, չէ՞, մարդ արարածի համար այս լաբիրինթոսում լույսի հետք փնտրելը…
Քեզ ասում էի, չէ՞, մի՛ վախենա քեզ նման արարածներ լույս աշխարհ բերելուց… Եվ ճիշտ արեցիր, որ հակառակ պոզավոր-պոչավորի պնդումների, թե՝ ո՞ւր ես էդ անմեղներին էս իմ կառուցած քաոսի մեջ գցում… Չէ մի, չէ, քո ստեղծած քաոսի… Եթե այս արևոտ աշխարհը չլիներ, ինչի՞ մեջ էիր տեղակայելու քո այլանդակ ծուղակները… Դատարկության մեջ նույնիսկ քո նման հմուտ, պիղծ գյուտարար չարագործը չի կարող պժգանքի մի կայծ հորինել…
Կարողացանք այդ անծանոթ վայրերում, այսինքն՝ իմ ներսում գտնել Աստծո լույսը… Թե՞ ինքը մեզ գտավ… Սա շատ կարևոր է: Էդպես թեթև մի՛ նայիր այս հարցին… Եթե դու ես իրեն գտել, ուրեմն կեցցե՛ս… որ փնտրեցիր գոնե… Իսկ եթե Լույսն է քեզ գտել… Էլ ի՞նչ էր պետք քեզ… Օրհնությո՜ւն է, անկասկած… Ասացիր՝ «անկասկած», բայց ինչո՞ւ է մինչև հիմա՝ այսքան տասնամյակներ անց, ներսից կրծում կասկածանքի մկնիկը, երբ այսքա՜ն վայելել ես այդ շնորհը, բազում շանթահարումներից հետո ուշքի ես եկել, ոտքի ես կանգնել, քայլել, ընթացել… Մի՞թե արժանի եմ, Տե՛րս, մի՞թե մոռացել ես իմ գործած մեծ ու փոքր բազմաթիվ մեղքերը ու այն հանցանքները, որ դեռ գործում եմ ու գործելու եմ… մնում եմ հանցանքակիր…
Ոչինչ, Տե՜րս, համարենք՝ ոչ թե վատ քրիստոնյա եմ, այլ, որ չեմ դադարում կատարելության ուղիներ փնտրելուց… Թեև կատարելությո՜ւնն ուր, իմ նման ժամանակակից գրո՜ղն ուր…
Արի՛ էստեղ մի պահ դադար առնենք, մտածենք, վերլուծենք… Թեև մենք՝ ես ու դու, կարծես թե քիչ ժամանակ ենք տրամադրում այս հարցին, պետք եղածից քիչ…
Կարգին հայերեն չիմացող հայրիկիդ օգնությամբ թոթովախոս մի քանի բանաստեղծություններդ քեզ հուշեցին, որ աշխարհում կա հորինելու մի զարմանալի վայր, որտեղ հայտնվելուց հետո ոչ թե բերանդ բացած շուրջդ ես նայելու միայն, այլ մի բան կորզած ետ ես սլանալու, ճիշտ այնպես, ինչպես ծաղկախեղդ դաշտն ընկնելուց չես հագենում փնջեր կապելուց, որ հետդ տանես, երբ դաշտը արդեն հեռվում լինի:
Դե, իհարկե, ինչպես բոլորին է պատահում, չնչին բացառություններով, սերը եկավ, բռնեց քո ականջից… Դու չպետք է մտածեիր, թե ստացածդ ու ներշնչանքիդ մեծությունը ի՞նչ հարաբերակցության մեջ են… Այո՛, կուրանում ես, ի՜նչ երջանիկ կուրություն, որ լույսի դաշտե՜ր է բացում…
Եվ կուրացած էիր, նույնիսկ կարծես ուզում էիր արդեն բողոքել այս շնորհազրկումից, երբ Եկավ ու Ասաց, որ Սերը ամեն ինչ է, ու եթե դու դեռ կարողանում ես սիրել աշխարհը, քեզ տրված շնորհը, գրել, չտարակուսել, չտրամաբանել, թե ինչո՞ւ չեն գնահատում մարգարիտներդ, դա հենց Սերն է…
Ով ուզում է հարվածել մեր այս աշխարհին ու բռնել այն այլանդակի պոչը կամ ցատկել նրա պոզերին ու հպարտ-հպարտ ման գալ, հենց սերն է նետահարում, ուզում է դիպչել հենց միջուկին…
Բայց մի՞թե այդ ամենակարող միջուկին, որ Արարչի տված մեծագույն, վիթխարագույն պարգևն է, այդպես հեշտ է հասնելը…
Մի օր էլ, հիշո՞ւմ ես, խելք խելքի տված, ուզում էինք հասկանալ՝ էս ո՞նց եղավ, ուրեմն եթե ետպատերազմյան սերունդ ենք, ուրեմն մեզ վիճակված է առանց կատակլիզմների ապրե՞լ… Էհ, երկրաշարժը շատ չուշացավ… Գուցե աշխարհի մակարդակով սա ընդամենը մեծ, շատ մեծ աղետ էր, բայց մեր ներսի մակարդակով, որտեղ միասին լույս էինք փնտրել, գտել, փայփայում էինք նրան, մեզումեզ հպարտանում էինք, որ պոզավոր-պոչավորին էնքան էլ չհաջողվեց դիպչել մեր ձեռքբերումին, որ մեր լույսից նույնիսկ կարող ենք, պարտավոր ենք, ուզում ենք բաժին հանել ուրիշներին՝ նեղյալներին, անհասկացողներին… այո՛, մեր ներսի մակարդակով երկրաշարժը կատակլիզմ էր… Բայց դուրս եկանք, չէ՞, չմնացինք ճգնելու խավարում խավարասերի նման… Նույնիսկ թևեր առանք, թև թևի տված, վերից վար, վարից վեր 10 տարի անց ուժ գտանք նայելու, տնտղելու մեր երկիր մարմնի աղետյալ հատվածներին, մեր մարմնի վերքերին… տեղ-տեղ արդեն սպիացել էին… Ապաքինվում էր երկրաշարժից հետո պատերազմ տեսած մեր Արցախ-մարմինը, տեսանք, վայելեցինք, սիրեցինք, սիրում ենք, սիրելու ենք… Հույս կա ուրեմն… Էհ, շատ գոտեպնդվեցինք, միամտվեցինք… Եվ ահա… Այս մեկին դիմանալն անհնար էր… անհնար… Նույնիսկ երկրաշարժի բանդագուշանքները մեզ այս կարգի անհուսության չէին հասցրել: Քովիդը կողքից սկսեց ամոթից շառագունել… «Էս ի՞նչ է իմ արածը, երբ աշխարհում էսքան հոգս ու ցավ ունեն մարդիկ»… Փորձեց մի քիչ ետ քաշվել, բայց իրեն հմտորեն, քմահաճորեն բաց թողնողների համար մի փոքրիկ երկրի մի մեծ պատերազմն ի՞նչ էր, որ ձեռքից վայր դնեին իրենց շատ դուր եկած խաղալիքի ղեկավարման պուլտը…
Էհ, մեր լուսակիր էն երեխեքին քառորդ դար էլ չտրվեց, որ վայելեին իրենց հետ բերած լույսը… Եկել էին անդունդի, սև խոռոչների հետ կռիվ մղելու… մղեցին… իրենց բաժինը…
Իսկ մենք ի՞նչ արեցինք, ի՞նչ ենք անում… Մեզ, որպես մտավորականի (այս դեպքում միտք ունենալը, կարծում են, պարտադիր է), հարցնում են. «Ի՞նչ է լինելու, դուրս գալո՞ւ ենք այս լաբիրինթոսից»: Տարակուսած ենք, ի՞նչ միտք, ի՞նչ մտավորական, ո՞ւմ է պետք մեր միտքը, ասենք թե՝ ունենք… Եթե հարցնեին նրանք, ովքեր ոչ մեկին ոչինչ չեն հարցնում, այլ… իրենք ամեն ինչ գիտեն… Միայն մի բան կասեինք, եթե հարցնող լիներ, «Երբեք մի՛ ասեք «ես», մի՛ ասեք. «Ես ուզում եմ ասել», մի՛ բարբառեք՝ «Ես որոշել եմ»… Գոնե ասեք՝ «մենք», որ մեզ մեղսակից զգալով, գուցե թե միասին էշը ցեխից հանենք…»։ Կային ժամանակներ, երբ սխալվածներին կամ իրենց գործը լավ չիմացողներին մտրակահարում էին, դավաճաններին խարազանում էին… Մե՛զ էլ մտրակահարեք… Թեև դրա կարիքը չկա… Մեզ վաղուց արդեն հանել են գործածությունից՝ որպես դարն ապրած աշխատագործիքներ… Տարեցների իմաստությունից օգտվելը մնացել է միայն արևելյան փիլիսոփայությունների փոշին ետ տվող եզակիների մենաշնորհը… Դեռ ոչ մի դավաճանի չտեսանք կախաղանից ճոճվելիս… Գուցեև փտում են նկուղներում… Գուցեև Նադիր շահը նրանց արդեն անդո՞ւնդն է գլորել…
Էլի կշարունակեմ ինքս ինձ հետ մենախոսել, իմ ներսի լույս որոնողի հետ երկխոսել… Դա շատ կարևոր է, սիրելինե՛րս… Իսկ ամենակարևորը Սերն է… Իսկ ամենավերջին խոսքը ոչ թե «ես»-ինն է կամ «ես»-երինը, այլ՝ Աստծունը…
