ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑԻՆ
Մոմի լույսն է ելնում ծիածանի սովոր
և նկարում հոգում կամարակապ աշխարհ.
«Ես եմ արքան միակ՝ հեռու և մերձավոր,
որ տալիս եմ մարդկանց մագաղաթյա նշխար»:
Եվ անձրևից հերկի, և արևից հետո
մոմի դողդոջ լույսով ծիածանված մատուռ,
և մի ճերմակ թախիծ, որ իր բոբիկ ոտով
որոնում է վանքում կամարակապ մի դուռ:
Պիտի մտնի վանքի բաց դռներով մի օր
և գրքերը չափի, ինչպես քամու նժար.
– Քո տվածից արդեն շատ ենք մենք բախտավոր,
մեզ շատ տվիր, Տե՛ր իմ, թախիծների նշխար:
Բոբիկ ոտի համար բաց են դռները փակ,
ինչպես Երուսաղեմ տանող անապատում,
վանքի խցում շարված ծանր սալահատակ
և առավել ծանր՝ գրքեր թախծապատում:
Եվ իջնում է սայլը, իջնում լանջով Մասսյաց՝
հին գրքերով բարձված և հնօրյա լացով,-
դիմավորի՛ր նրան մի սկուտեղ պարզած՝
քո խոսքերից քամված մաքուր աղ ու հացով:
Մագաղաթյա գրքեր՝ թախծապատում և մերկ –
իջնող սայլի վրա և աչքերում մոլոր
շարում են չոր հասկեր՝ դեղին ու արնաներկ,
իբրև մեր պատմության խոսուն հուղարկավոր:
Հուղարկավոր, հոգնած գրիչների բանակ
ավարտում են գիրքը իրենց հոգնած ձեռքի
և վանքերում թաղում,- վանքերն այս անքանակ
շիրմատներ են լոկ արդեն գրված գրքի:
Արքայական միայն գերեզմանի սովոր,
սովոր և կրելու վիշտը արքայաբար,
մենք հանում ենք մեր մեջ թաղվածներին բոլոր
և բաժանում մարդկանց մագաղաթյա նշխար:
Գործի՛ր ինքնահնար, ամուր թմբկաթաղանթ՝
դիմանալու համար ամեն եղանակի,-
և թող Աստված քեզ տա կըրկընակի տաղանդ,
որ վայրկյանը անցած ապրես կըրկընակի:
Ե՛վ թագավոր իբրև, և՛ թագակիր արև,
Աստծո խաչը՝ շնորհ – քեզ հետ մենակ դու տա՛ր,
որ ժամանակ և ժամ քեզ ուղեկցեն իբրև
մանրիկ, փոքրիկ, մանրիկ պոետների վտառ:
Վերադարձի՛ր դու մեզ որպես աստեղնային
արձակուրդից եկած հարդագողի ճամփորդ՝
բազմած մեր քերթության հավերժական սայլին,
որ ճանապարհ ունի ուղիղ և խորդուբորդ:
Եվ ո՞վ գիտի, գուցե բախտ է աստեղնային,
որ ճանապարհը քո երկար քեզ չարչարեց,
որ բարձրանաս հոգսից առօրեական և հին,
իբրև կանա՜չ, կանա՜չ, իբրև կանա՜չ Չարենց:
Արքայական միայն գերեզմանի սովոր,
սովոր և կրելու վիշտը արքայաբար,
մենք հանում ենք մեր մեջ թաղվածներին բոլոր
և բաժանում մարդկանց մագաղաթյա նշխար:
ՆԱՐԵԿԱՑՈՒՆ
Մի ծնծղաձայն կարոտ ծովի ծալքում փայլող
քարշ է տալիս իր հետ առագաստ ու թիակ,
մարգարտափայլ մի կին՝ թիկնեթեկին քայլող,
մրմնջում է հայրեն իր զավակին միակ:
Մրմնջում է հայրեն Աստծո Որդու համար
թիկնեթեկին քայլող մարգարտափայլ մի կին,
և աչքերի ծովում առագաստը համառ
լող է տալիս՝ որպես աստվածային գրգիռ:
Եվ ծանրանիստ՝ որպես արձակ շարադրանք
անմեղսունակ սիրո, անսեթևեթ երգի՝
լուռ հունցվում է քո մեջ, իբրև մատյան և կյանք,
մի խտացած թախիծ, որ դու գիտես անգիր:
Լուռ հունցվում է քո մեջ իբրև մատյան և կյանք,
մի խտացած թախիծ՝ մի կորուսյալ երկիր,
որպես Աստծուն պարզված տխուր շարադրանք,
որի վրա արյան հետքն է քո սեպագիր:
Մրմնջում է հայրեն ծանոթ և անաղարտ
թիկնեթեկին քայլող մարգարտափայլ մի կին.
– Տո՛ւր ինձ, Տե՛ր իմ, ողբի մատյան և մագաղաթ,
որպես թախիծ մի հին՝ մի կորուսյալ երկիր:
Մի երկնային ծաղիկ աչքերի մեջ ծավի
և մագաղաթ մի զուսպ՝ դարձած ողբի մատյան,
ամփոփում են լույսը տխուր մի անցյալի,
որպես ներփակ տաճար՝ ընդմիշտ և հավիտյան:
ՍՈՆԵՏ ԱՐԱՄ ՀՈՐՍ
Ոչ մի գուշակ… ես գիտեմ՝ կհայտնվես երազում
հոգուս վրա ծանրացած ցավի ամպը ցրելու,
Հա՛յր, ցերեկը հոգսի մեջ, քեզ չեմ տեսնում,
չեմ խոսում,
դու ցերեկները՝ մեռած, իմ գիշերվա այցելու:
Կգաս, և ամպը ցավի կանէանա, կկորչի,
և կթվա, թե նորից նույն մանուկն եմ երեկվա
ու չեմ գամվի էլ երբեք աներևույթ իմ խաչին,
քեզ հետ, հասուն տարիքում, ես մշտական երեխա:
Բայց երևում է հանկարծ, որ ինձ բուժող այցելուն
ուրվական է՝ մեջքին խաչ, սրտից զարկված է հավետ,
և ձեռքերին ու ոտքին՝ ժանգոտ գամեր ու արյուն:
Եվ երազում ակամա ես քո խաչը դառնաղետ
և ձեռքերիդ ու ոտքիդ ժանգոտ գամերն եմ հանում,
քեզ հետ՝ ես հար Երեխա, և Հարություն՝ դու ինձ հետ:
***
Մի թիավար թախիծ քանդել աչքի գոտին,
հերկում է դեմքը քո տխուր մանուշակով,
մանուշակով ներկված հերկում առավոտի՝
դու՝ հոգնաբեկ և մերկ՝ խոփի փայլող թագով:
Եվ առավոտն է քո թիկնոցն արքայական՝
իր ծալքերում պահած արեգակի շեփոր,
որ գամել է հուշին օրը քո ծննդյան,
որպես վերագտած, հնադարյան սափոր:
Օրը քո ծննդյան, ինչպես թոշնած ծաղիկ,
կախ է ընկել հուշի փոշոտ քո պարանից
և գինու տեղ պիտի հոգնությունը թաղի
բոլոր սրահներում հոգու թանգարանի:
Դու արձակի՛ր քո մեջ թիկնոցն առավոտի,
որպես արքայական գնդի մի նետաձիգ,-
քո սկիզբը խորն է, ինչպես երկրագնդի
առէջքներում թաղված ակոս մի սլացիկ:
Քոնն է սկիզբը հին կորուստներով հղի,
քոնն է վերջը՝ իբրև անակնկալ պատվեր,
որտեղ սերմը առողջ ակոսներում հողի
կորցրածի դեռ թաց ստվերով է պատվել:
Քո սկիզբը ծանր է, ինչպես երգող փանդիռ,
վերջը՝ քո աչքերում և՛ նոր, և՛ նախաստեղծ,
դու քո վերջի խոնավ տառապանքը քանդի՛ր,
իբրև բառը շուրթին մաշած մի բանաստեղծ:
Խտանում է ոգին քո հայացքի ծոցում,
իբրև տիեզերքի անդիմագիծ ստվեր,
որ աչքերիդ մաշված և հին օրորոցում
փնտրի ծաղկող գրչի մագաղաթյա պատկեր:
Որ աչքերիդ մաշված և հին օրորոցում,
իբրև տիեզերքի անդիմագիծ ստվեր,
իր կորուստը փնտրի ծանոթ դպրանոցում
և տա մագաղաթյա գրքի մի նոր պատվեր:
Փաթիլների միջով և ձյուներում դեղին
քո թախիծն է շարժում ձայնը անորոգայթ՝
հանդիպելու համար բարիքներին հողի,
որ առաքել է քեզ հույսի մի ճառագայթ:
ԱՎԵՏԱՐԱՆ ԸՍՏ ԱՐՄԵՆԻ
Ահեղ Դատաստանի օրն է վերջապես,
և դրախտ են բաժանելու ձրիաբար,
և դժոխքի ճամփան գծված է ի վերուստ:
Այստեղ են ամենքը, ով կա – չկա,
ով մեռել է վաղուց, ով ապրում է հիմա:
Եվ մեռյալները այդ նույն ողջերն են,
և ապրողները մեռյալներն են նույն՝
իրար կիպ – կպած, իրար կողք – կողքի,
և նրանց հագին զսպաշապիկն է
ճյուղատարած մեղքի:
Եվ Հիսուս Քրիստոսը նույնպես այստեղ է,
վրան՝ բամբակե ճերմակ պատմուճան,
դեմքին՝ բամբակե ճեփ – ճերմակ մորուք,
և աչքերը ճերմակ ճառագայթում են:
Հիսուս Քրիստոսը նույնպես այստեղ է
և այս մարդկանց հետ
իր ամենօրյա խոսք ու զրույցից
նրա բամբակե ճերմակ պատմուճանը
դանդաղ սևանում է,
և սևանում են դեմքը, հայացքը և շարժումները:
Եթե քիչ էլ մնա մարդկանց այս փեթակում,
նա կհագնի հենց նույն զսպաշապիկը՝
մեղքի, մեղքի, մեղքի,
ինչպես այս բոլոր ողջ – մեռածների,
մեռած – ողջերի պատանքն է երկար՝
մերկությունը ծածկող:
Նրանք են, մենք ենք,
և խաչվողն է նախկինը, և խաչողը,
և խաչելությունն ամեն ժամ
կրկնվում է անողոքաբար,
և ամենքը խոսում են բարձրաղաղակ,
և ամենքի հոգում սատանան բազմել է արքայաբար:
Ո՞վ է դատելու հավաքվածներին,
երբ դատավորը դատապարտյալն է նույն:
Եվ Ահեղ Դատաստանը չի կայանում,
և որովհետև Ահեղ Դատաստանը չի կայանում,
ես դառնում եմ սրանց՝
անվերջ աղաղակող այս ամբոխին՝
դուք մարդ չեք, ասում եմ, ես ձեր…
Մեղքն է, ասում եմ,
համատարած մեղքի զսպաշապիկն է
և՛ դատավորը, և՛ դատապարտյալը,
և՛ տերը, և՛ ծառան, և՛ Աստված:
«Այս հոգիներում ինչ սերմանեցի,
հակառակը ծաղկեց,
ես այստեղ այլևս անելիք չունեմ»,-
հուսահատ շշնջում է Հիսուս Քրիստոսը,
և որպեսզի ինքն էլ լրիվ չսևանա,
արցունքն աչքերին թողնում – հեռանում է,
և արցունքները աշխարհի վրա
առանց դադարի թափվում են տեղատարափ,
և տարօրինակ այդ ջրհեղեղի
սկիզբն ու վերջը չեն երևում:
***
Աննյութեղեն մայթի անտես պատվանդանին
ճառագայթից հյուսված
հենակներին հենված խեղճուկրակ,
հոգնած դեմքի վրա՝ մառախուղե մորուք
և ոտքերին շղթա աներևույթ,
նա պարզել է աջը – արծաթագույն մշուշ,
նա պարզել է աջը անցորդների առաջ ողորմացող:
Եթե չհայտնվեր այդ տեսիլքը մայթին՝
հին արձանի նման և՛ պարզ, և՛ ազդեցիկ,
այս աշխարհում ոչ ոք չէր իմանա,
որ կան ուրվականներ մարդկանց նման
հենակավոր և՛ խեղճ, և՛ մուրացիկ:
Ի՞նչ է ուզում ինձնից
ողորմություն հայցող ուրվականը,
երբ նա մարմին չունի արծաթասեր,
երբ նա դրամ, համբավ և՛ ունեցվածք, և՛ փառք
անցավորիկ,
լքված մարմնի հետ խորն է թաղել հողում:
Ի՞նչ է ուզում, էլ ի՞նչ իր մարմինը լքած ուրվականը,
որ պարզել է աջը – արծաթագույն մշուշ –
և մուրում է, Տե՛ր իմ, աղերսագին մուրում,
այդպես ստվերներն են երկարելով լողում
մայրամուտի գետում քաղցրանվագ,
հավատացյալն այդպես աղոթք է մրմնջում –
նա մուրում է, Տե՛ր իմ, մուրում աղոթքաձայն:
«Ձեր երկրում,- ասում է,-
Ազատություն և Սեր մատուցվում են
ինչպես մահապարտներ՝
պատվանդանի վրա ինձ պես շղթայակապ»:
Եվ մուրում է սերմեր Ազատության
և Սեր համատարած,
ինչի պակասն է նա հար զգացել,
ինչը չունեն նաև խաչմերուկը հատող
անցորդները անթիվ ու անհամար,
և ձեռքը զուր պարզած՝ միշտ մնում է դատարկ:
Եթե ափը լցվի սիրո հատիկներով իր աղերսած,
նա կցանի թաղված իր մարմնի խոնավ հողակույտում,
որ արթնացում բերեն մեռյալներին,
Ազատություն և Սեր:
Հին աշխարհի գունատ արձանները՝
մարմարիոնյա ամուր,
փշրվել են, պոկվել, ավերակվել,
իսկ այս ուրվականը՝ հար մուրացող,
չի լքելու երբեք՝
ո՛չ իր հենակները ճառագայթե,
ո՛չ իր պատվանդանը աներևույթ,
և ափն առաջ պարզած – արծաթագույն մշուշ-
մուրալու է ընդմիշտ և հավիտյան:
ՇԱՐԱԿԱՆ ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ
Այնտեղ, ուր ապրում է Արմեն Մարտիրոսյանը,
երկու աչք լցվում է ողբերգությամբ,
երկու ձեռք ժամանակի փոշուց լվանում է
անցյալը ցրտաշունչ,
որը, իբրև սերմ, ընկնում է ներկայի սևահողը՝
ապագայի դաշտում ծաղկելու համար:
Որոնի՛ր, որ գտնես մարգարիտները ծովի հատակին՝
սովորական խեցու
դժգույն ժապավենով կաղապարված,
որովհետև նա, ով Արմեն Մարտիրոսյան է,
միամիտ արթնացում է դեպի արեգակը,
միամիտ անկում է դեպի Վիրապը Խոր:
Որոնի՛ր, որ տեսնես քո մեջ արթնացող
անքնության բուն կեսգիշերային,
որ տեսիլներիդ մղձավանջի մեջ՝
քո արյան հոսող վայրկյանների միջից
կարմիր գնդիկներ է հանում կտցահարելու.
դու արյունով ես հղանում երգերդ:
Մի աղջիկ կեսգիշերին անձրևի տակ քայլում է,
և մի ձեռք խառնում է ներկապնակը խավարի,
իսկ նա, ով Արմեն Մարտիրոսյան է,
գույների այդ մթին և անորոշ խաղից հորինում է,
թե աղջիկը կեսգիշերին
բռերով հավաքում է անձրևը
և շշնջում է, թե կաթիլները
իր կորցրած բոլոր համբույրներն են,
իր կորցրած բոլոր արցունքները,
և գիշերը
սիրո չասված խոսքերի ստվերն է երկար:
Կեսգիշերի շրթից
անձրևը հավաքող միայնակ աղջնակ,
դու ինչպե՞ս հասկացար
գաղտնիքը գիշերվա և սիրո:
– Արցունքի մի կաթիլ խառնեցի անձրևին,-
ասում է, հավաքում է անձրևը բռերով:
Այդպե՛ս, հենց այդպե՛ս ծնվում են երգերը,
այդպե՛ս, հենց այդպե՛ս ծլարձակում են՝
ապագայի դաշտում լրիվ ծաղկելու,
որովհետև նա, ով Արմեն Մարտիրոսյան է,
ներկայի սերմնացանն է հմուտ:
Որոնի՛ր, որ տեսնես քո մեջ արթնացող
անքնության բուն կեսգիշերային,
որ տեսիլների մղձավանջի մեջ՝
քո արյան հոսող վայրկյանների միջից
կարմիր գնդիկներ է հանում կտցահարելու:
Այս անձրևի համար արցունքախառն,
այս երգերի համար անքնությամբ գրված՝
թքա՛ծ, թքա՛ծ, թքա՛ծ,
թե առավոտը վաղ դու կարթնանաս նորից
սակավարյուն, հոգնած ու հիվանդոտ:
