ՊԱՊԻՍ ԿՈՐԱԾ ԵՂԲԱՅՐԸ / Անահիտ ՊԱՐՍԱՄՅԱՆ

Անահիտ ՊԱՐՍԱՄՅԱՆԵղեռնի՝ 1915 թ. Ցեղասպանության շարունակական արհավիրքի մասին այսօր զանգահարում է մոտեցող 100-ամյա տարելիցը: Այն էլ՝ աշխարհով մեկ… Մեր և այլազգիների ձայնով… Իմ արմատներն էլ «էրգրից» են՝ Արևմտյան Հայաստանից: Հուշերիս փոքրիկ այս փունջը խորին խոնարհումով նվիրում եմ Եղեռնի զոհերի, նաև այդ դժոխքը վերապրածների, նրանց թվում և պապերիս հոգիների սուրբ հիշատակին:

ՊԱՊԻՍ ԿՈՐԱԾ ԵՂԲԱՅՐԸ
Օրերի դարձդարձիկ գալարներում շա՜տ բան ժամանակի խորքն է մղվում, ինչ-ինչ դրվագներ էլ առաջ են գալիս, բայց, Փա՜ռք Աստծու, բոլորն էլ հարատևում են Հիշողության դաշտում: Հիշողության դա՜շտը՝ մեր կյանքն իմաստավորո՛ղը… 50-ական թվականներ, հիմա ընդունված է ասել՝ անցյա՛լ դարի: Ժամանակաշրջանը՝ սառը պատերազմ միջազգային ասպարեզում, իսկ խորհրդային երկրի ներսում՝ չսխալվելու զգոնությամբ և քաղաքական արթնամտությամբ օժտված քաղաքացիներ:
1952 կամ 53 թվականն էր: Զգոնությունն իր տեղում, սակայն Եղեռնի երախից փրկված Սարգիս պապիս համար զգոնությունը ո՞րն է… Փոքրիկ ռադիոընդունիչը գրկած նստած՝ իրիկնամուտին «Ամերիկայի ձայն» ռադիոկայանի հաղորդումն է լսում, որ չէր խրախուսվում… «Խոսում է Լիլի Չանգլյանը…» (ինչպես էլ հիշո՜ւմ եմ…),- սկսում է հաղորդավարուհին: Պապս լուռ, խորասուզված, բևեռել է աչքերը ռադիոընդունիչին: Երբ հաղորդումն ավարտվում է, խտացող թախիծն աչքերում, դառնում է ինձ, որ նստած դաս եմ պատրաստում: «Աննա, – ասում է (որ իր մոր անունն է),- էլի՜ բան չիմացա եղբորս մասին…»: 5-ամյա Խորենը, կորած՝ փախեփախի օրերին, Խարբերդի Ադյաման գյուղաքաղաքի տարհանման ժամանակ…
Մեր գերդաստանում բոլորս գիտենք. փոքրիկ Խորենն ավագ եղբոր՝ Սարգսի ձեռքն է բռնած լինում, իրարանցման թոհուբոհում մարդկային ալիքի հորձանքով խլվում է ավագ եղբորից… Պապս տագնապով այս ու այն կողմ է ընկնում՝ չկա ու չկա փոքրիկը, ձայնում է, հարցնում, ձայնում՝ էլի՛ ու էլի՛… Արձագանք չկա՛…
Պապս, որ եղբորից բավական մեծ էր, գիտեր նաև թուրքերեն, քրդերեն, արաբերեն, քարավանի բուն ուղերթը թողած՝ ետ է դառնում եկած ճամփով, գնում տարբեր ուղղություններով: Այդպես էլ հետագա օրերին: Խորենը չէր գտնվել, չէ…
Եվ պապս մեր գերդաստանում հաճախ հոլովվող այս պատմությունը ավարտող մեկնաբանություն էր անում. «Շա՜տ սիրուն երեխա էր Խորենը, ով տեսնում՝ հիանում էր: Նրան կա՛մ թուրքը տարավ, կա՛մ քուրդը…»:
Այսպես ահա, աշնանային մի օր դաս եմ պատրաստում, իսկ քիչ հեռու նստած պապս «Ամերիկայի ձայնի» հաղորդաժամն է լսում: Հանկարծ շիտակ, բարեմիտ պապս դառնում է ինձ.
– Աննա, – ասում է, – արի իմ անունից մի նամակ գրենք այս Լիլի Չանգլյանին, քո գեղեցիկ ձեռագրով: Ինքը միշտ ասում է այդ մասին:
Պապս խոսքը չավարտած, կողքի սենյակից դեպի մեզ է գալիս հայրս՝ տագնապահար:
«Հայրի՛կ,- ասում է,- այդ ի՛նչ ես ասում, մեզ բոլորիս կկործանեն ախր, արգելված է նման բան…»:

ՄՈԼԼԱՅԻՆ՝ ՋՈՒՐԸ….
Մորենական պապս՝ Հովսեփ Հովակիմյանը, որ 1920-ին էր հայրենադարձվել Խորհրդային Հայաստան, դեռևս Եփրատի ափին գտնվող իրենց Մուրադչայ ավանում էր տիրապետել հողագործության հմտություններին: Հետո էլ, նրա շատ երկրացիներ, պապիս այցելության գալիս, հարցնում, հետաքրքրվում էին հողագործության ոլորտի այս կամ այն միջոցի արդյունավետությունից, և միշտ էլ բավարար պատասխան ստանում: Իհարկե, երկար-բարակ ու կարոտով զրուցում էին, վայելելով անցածի հիշողությունների քաղցրն ու լեղին: Նման զրույցներից մեկի ժամանակ էր, որ երկրացի ծերունազարդ հյուրը պայծառացած դեմքով դարձավ պապիս. «Հովսեփ, դու այն ժամանակ շատ ուժեղ էիր, մոլլայի դեպքը պատմե՞լ ես ձերոնց, մեր տանը հիշում են, գիտեն»:
Հյուրի մոտ ձայն չհանեցինք, մինչ նրանք վայելեցին իրենց դառը սուրճն ու սիգարան: Հետո պոկ չեկանք պապիցս՝ իմանալու, թե այդ ի՛նչ մոլլայի պատմություն է: Պապս սկզբում չեմ ու չում էր անում, հետո պատմեց… 17 տարեկան պատանի է լինում, երբ տանն իր բաժին գործն անելուց հետո՝ քաղաք պիտի գնար: Ճանապարհը կտրում-անցնում էր նեղ մի կամուրջ: Այդ կամրջով անցնում էին նաև ձիով, սայլով…
Պապս բավական առաջացած է լինում, երբ կամրջի հողածածկ անցուղու վրա փոշի բարձրացնելով հեծած ավանակի ոտնահետքերից, հայտնվում է մի մոլլա: Հայտնվում է հերիք չէ, դեռ հոխորտում է, և ձեռքո՛վ անում հայ պատանուն, թե՝ ե՛տ գնա, ես անցնեմ, դու՝ հետո… Չնայած, պատմում էր պապս, որ ինքը ճանապարհ տալու նպատակով մի կողմ է քաշված եղել: Մոլլայիս դա չէր բավարարում: Իրեն անարգված համարելով, քանդում է մեջքին փաթաթած մտրակը, պատրաստվելով «դաստիարակել» անհնազանդ պատանուն… Պապիս համբերությունը հատնում է. արյունը գլխին տված մոտենում է մոլլային, գրկում և՝ ուղի՛ղ ջուրը…

ԵՐԲ ՊԱՊՍ ԲԱՐԿԱՆՈՒՄ ԷՐ
Կյանք է, տուն է, ընտանեկան եռուզեռ, եղած ու չեղած պատճառներ, պատահում է, մարդ բարկանում է… Մանավանդ որ Սարգիս պապս էլ, Հովսեփ պապիս պես, շատ աշխատասեր մարդ էր. մի գործը վերջացնելուն պես մյուսն էր սկսում, հանգստանալ շատ չէր էլ սիրում: Եվ երբ իր տասը թոռներից մեկնումեկը հանձնարարությունը ժամանակին կամ ճշգրիտ չէր կատարում, պապս, երբեմն, զայրանում էր… Զայրույթի առիթներ՝ շա՜տ… Պապիկը պարտեզն էր ջրում՝ ջրի հունը փոխել, կատվի ջրամանը շրջել, պապիկի՝ այսինչ տեղը դրած իրը տեղափոխել… Զուր չի ասված, այն էլ կյանքի այնպիսի գիտակի կողմից, որպիսին Լև Տոլստոյն է, թե՝ «Խելոք երեխան հիվանդ երեխա է…»:
Եվ ահա, երբ պապս զայրանում էր, մեղավոր տղեկի հետույքին հասցված տեղին հարվածից հետո էլ չէր հանգստանում, ափերից ելած՝ ծա՛նր, դժնեշունչ մի բառ էր արտաբերում՝ թու՛րք…

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։